تألیف کتاب‌های درسی به عنوان محتوای اصلی آموزش و پرورش دانش‌آموزان، همواره یکی از مهترین کارهای متداول وزارت آموزش و پرورش است و این وظیفه به طور مشخص بر عهده سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و در قالب اداره کل تألیف کتب در مقاطع مختلف تحصیلی است.
برای آشنایی با چگونگی تألیف کتاب‌های درسی شاخه‌های کاردانش و فنیوحرفهای، با محمد کفاشان معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش به گفت‌وگو نشستیم تا از آخرین وضعیت تألیف کتاب‌های جدید این شاخه‌ها در سال تحصیلی آینده مطلع شویم.
کفاشان با اشاره به روند تألیف محتوای آموزشی برای شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش اظهار داشت: امسال فرایند تألیف کتاب‌های درسی شاخه فنی و حرفه‌ای و کاردانش به این صورت است که تقریباً 85 بسته تألیفی در دو شاخه داریم.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر، امسال با توجه به اینکه شاخه کاردانش به صورت قطعی درآمد، باید این شاخه دارای کتاب بوده و در نظام جدید آموزشی باشد؛ در نتیجه برای بسته آموزشی آن، مدلی را در حال نهایی کردن هستیم که بر اساس این مدل بتوانیم برای هنرجویان این شاخه چند کتاب آماده کنیم.
*وجود 153 رشته در شاخه کاردانش
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش یادآور شد: به دلیل اینکه شاخه کاردانش از جهت رشته، گسترده است و تا حال حاضر 153 رشته در نظر گرفته شده است و نیز به دلیل اینکه درگیر کتاب‌های درسی و بسته‌های آموزش نظام جدید آموزشی در شاخه فنی و حرفه‌ای هستیم، این امکان برای ورود به کتاب درسی و بسته‌های آموزشی کاردانش از جهت آمادگی کارشناسی به صورت صددرصد وجود ندارد.
کفاشان افزود: قرار شد امسال در حد کمتر از 10 درصد رشته‌هایی که ضرورت و جمعیت بیشتری دارد و شرایط بازار کار آن مهیاتر و مورد اقبال عمومی است را در اولویت قرار دهیم.
وی اضافه کرد: بنا داریم بین 5 تا 10 بسته آموزشی را برای 5 تا 10 رشته کاردانش مطابق این مدل تهیه کنیم.
*بسته آموزشی محور رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش است
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش در توضیح این بسته آموزشی، تصریح کرد: کتاب درسی دیگر محور نظام جدید آموزشی نیست و بسته آموزشی معنا پیدا می‌کند. این بسته مجموعه‌ای از مواد آموزشی اعم از فیزیکی و الکترونیکی است که شامل «کتاب درسی»، «کتاب راهنمای معلم» در فنی و حرفه‌ای با عنوان «راهنمای هنرآموز»، کتاب «همراه هنرجو»، «فیلم» و «نرم‌افزار آموزشی» است.
کفاشیان بیان داشت: در شاخه کاردانش نیز قصد داریم بسته آموزشی تعریف کنیم و سعی کنیم متناسب با شرایط این شاخه که باید هنرجو کار عملی کند، بسته آموزشی رنگ و بوی عملیاتی و کاربردی آن بیشتر از بحث نظری باشد.
وی خاطرنشان کرد: در شاخه فنی و حرفه‌ای اگر بحث‌های فنی را به صورت 30 درصد عملی نبینیم و هنر جویان 70 درصد را از طریق نظری آموزش ببیند اشکالی ندارد، اما در شاخه کاردانش برعکس است؛ یعنی هنرجو باید 70 درصد آموزش را به صورت عملی و 30 درصد را به صورت تئوری و نظری فرا گیرد.
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کادانش ابراز داشت: وقتی قرار شد 70 درصد آموزش عملی باشد باید در محیطی انجام شود که کاملاً عملی است؛ برای نمونه آموزش هنرجوی رشته صنایع چوب باید در کارگاه چوب اتفاق بیفتد یا در رشته مکانیک نیز همین‌طور است، اما الان این‌طور نیست؛ بلکه می‌خواهیم کاردانش را در هنرستان‌هایی که با عدم تجهیزات یا به روز و کافی نبودن مواجه هستند، انجام دهیم.
کفاشیان گفت: سعی کردیم به شکلی عمل کنیم تا هنرجو آموزش بهتری ببیند؛ در نتیجه قصد داریم برای کاردانشی‌ها تا آنجا که میسر است بسته آموزشی را تهیه کنیم.
وی با اشاره به شاخه فنیوحرفهای، افزود: در این شاخه در سال تحصیلی 96ـ95 پایه دهم شروع شد و در سال تحصیلی 97ـ96 پایه یازدهم شروع می‌شود.
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش متذکر شد: از سال گذشته شاخه فنی و حرفه‌ای به این صورت بود که برای هر رشته، 6 بسته و یا کارگاه تخصصی درنظر گرفته بودیم و در کنار آن نیز بسته‌های آموزشی و دروسی که مشترک بود درنظر گرفته شد.
کفاشان عنوان کرد: امسال در سال تحصیلی جدید برای رشته‌های فنی و حرفه‌ای 85 بسته آموزشی داریم که 9 بسته برای کاردانش و 76 بسته آموزشی برای فنی و حرفه‌ای است.
وی یادآور شد: چند بسته برای رشته‌های پایلوت داریم که شامل رشته «نمایش»، «سینما» و «موسیقی» است و این رشته‌ها با وزارت ارشاد مشترک است؛ رشته‌های «صنایع دستی در شاخه طلا و جواهر»، «صنایع دستی در رشته منبت‌کاری» و «صنایع دستی در رشته سفالگری» که در شاخه فنی و حرفه ای است، در یک یا دو استان به صورت آزمایشی انجام می‌شود؛ البته این رشته‌ها در نظام قدیم کماکان وجود دارد.
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش تصریح کرد: نظام جدید آموزش‌های فنی و حرفه‌ای که از سال گذشته شروع شد، دارای رشته‌های مشخصی بود که این رشته‌ها متناسب با سند تحول و مورد نیاز جامعه است. هدف این بود که خروجی هر رشته در بازار کار دارای شغل بوده و این رشته در آمدزا باشد.
کفاشان در گفت‌وگو با فارس تصریح کرد: بعضی از رشته‌ها مورد اقبال عمومی بودند، اما بر اساس پژوهش‌های انجام شده، این رشته‌ها در بازار کار جایگاهی نداشتند، اما از جهت توجه افراد، قرار شد این رشته‌ها وجود داشته باشند؛ البته در نظام قدیم هستند مانند رشته‌های نمایش، سینما، موسیقی و گرافیک که در سیستم نظام قدیم بودند و در حال حاضر نیز وجود دارند.
وی با اشاره به تغییرات در ساختار رشته‌ها، اضافه کرد: معادل رشته گرافیک، رشته فتوگرافیک را طراحی کردیم که معتقد هستیم بهتر جواب می‌دهد و در رشته نقشه‌کشی، معماری داخلی طراحی شد، اما در بعضی رشته‌ها، رشته معادلی وجود نداشت؛ در نتیجه گفتیم برنامههای آن رشته‌ها را طراحی کرده و به صورت پایلوت اجرا کنیم.
* 200 کتاب درسی در شاخه فنی و حرفه‌ای
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش افزود: در شاخه فنی و حرفه‌ای رشته‌هایی که از سال قبل شروع شده است، ادامه دارد و امسال کتب آن شامل 75 رشته است و هر رشته دارای 2 بسته آموزشی است که این بسته شامل 3 کتاب درسی است و از کتاب راهنمای معلم و کتاب همراه هنرجو تشکیل شده است؛ به عبارتی برای این 75 بسته آموزشی، بالغ بر 200 کتاب درسی در شاخه فنی و حرفه‌ای داریم که در گروه‌های صنعت، خدمات، هنر و کشاورزی است.
*طراحی مدل جدید در محتوای کتب فنی و حرفه‌ای
کفاشان در خصوص «به روزآوری محتوای کتب شاخه فنی و حرفه‌ای»، عنوان کرد: در این شاخه، نظام قدیم را بازسازی نکرده‌ایم، بلکه در مدلی که طراحی شد، سعی بر این بود که منطبق با اهداف سند تحول باشد؛ در نتیجه ساختار قبلی کاملاً از بین رفته و مجدداً این ساختار ایجاد شد.
وی متذکر شد: در حال حاضر کارها کاملاً جدید است؛ برای نمونه در رشته امور دام قصد داریم روش‌ها متناسب با آخرین دستاوردهای ملی و بین‌المللی باشد؛ البته ادعای به نقطه ایده‌آل رسیدن را نداریم، اما می‌توانیم بگوییم که در مسیر رسیدن به هدف مطلوب هستیم؛ ضمن اینکه افرادی که با برنامههای مخالفت می‌کردند نیز اذعان می‌کنند این برنامه‌ها و بسته‌ها جواب لازم را می‌دهد.
معاون دفتر تألیف کتب فنیوحرفهای و کاردانش در پاسخ به این پرسش که «آیا محتوای کتاب‌ها با امکانات هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش هماهنگ است؟»، افزود: این مسئله ما را عذاب می‌دهد و بسیاری اعلام می‌کنند که باید برنامههای ما متناسب با امکانات باشد، اما برای نمونه این پرسش مطرح است که آیا می‌توانیم در رشته آشپزی همان موارد گذشته را به هنرجویان آموزش دهیم؟
کفاشان خاطرنشان کرد: باید آخرین دستاوردهای موجود در رشته‌ها را به هنرستان‌ها بیاوریم؛ چراکه کارگاه‌های هنرستان‌ها دارای تجهیزات قدیمی بوده و به روز نیست، اما برنامه ما برای 10، 15 تا 20 سال آینده است و باید حداقل امکانات را تأمین کنیم.
وی گفت: اگر این اتفاق نیفتد، قطعاً نظام آموزشی آسیب می‌بیند؛ البته کاری را که ما باید در حوزه خودمان انجام می‌دادیم، انجام شده است و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای کار خود را به بهترین شکل انجام داده است، اما اگر قرار باشد تجهیزات تکمیل نشده و نیروی انسانی متناسب نیز تربیت نشود، نتیجه لازم را نمی‌گیریم.
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کار دانش ابراز داشت: وقتی می‌گوییم دوره‌های توجیهی هنرآموزان باید به بهترین وجه انجام شود، به این خاطر است که استقرار نظام جدید آموزشی به خوبی صورت گیرد؛ در نتیجه باید متناسب با این مدل طراحی‌شده و بر اساس سند تحول، تجهیزات هنرستان‌ها تأمین شود و این موضوع، اولویت آموزش و پرورش باشد.
کفاشان در خصوص این موضوع که «آیا هماهنگی بین نگارش محتواهای درسی با تأمین تجهیزات هنرستان‌ها وجود دارد؟»، متذکر شد: بله، کمیته تخصصی برای هر رشته داریم که این کمیته، اهلیت نظارت و مدیریت را دارا بوده و دارای 7 عضو است.
وی با برشمردن اعضای این کمیته، یادآور شد: در این کمیته، یک استاد دانشگاه در هر رشته‌ای وجود دارد که از آخرین دانش مربوط به مباحث علمی برخوردار است، یکی از هنرآموزان خبره دانشکده‌های فنی و حرفه‌ای، یک هنرآموز خبره هنرستان‌ها، یک نماینده معاونت آموزشی برای نمونه یک کارشناس در حوزه صنایع چوب، یک فرد خبره بازار کار، یک نفر متخصص تعلیم و ترییت و در نهایت یک نفر برنامه‌ریز درسی عضو آن بوده و کار نظارت را در برنامه‌ها برعهده دارند.
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش بیان داشت: وقتی محتواهای آموزشی آماده شود، از طریق معلمان سراسر کشور اعتبارسنجی انجام می‌شود؛ ضمن اینکه برای تألیف از اقصی‌نقاط کشور مؤلف دعوت کرده‌ایم و کار تألیف به صورت متمرکز نیست.
کفاشان خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، در تعامل با حوزه اجرایی آموزش و پرورش و دانشگاه فعالیت می‌کنیم؛ در نتیجه وقتی تألیف مواد آموزشی تمام شد، آن را به بدنه آموزش و پرورش و مراکز دیگر داده و اعتبارسنجی لازم را انجام داده‌ایم.
وی در خصوص اینکه «آیا اطلاعات و محتواهای کتاب‌های شاخه فنیوحرفهای با استانداردهای جهانی مطابقت دارد؟»، گفت: یکی از اصول حاکم بر این موضوع این است که نمی‌توان آموزش را به صورت منطقه‌ای انجام داد بلکه باید هنرجویان اصول کلی و بین‌المللی را آموزش ببینند؛ در نتیجه مدل طراحی شده بر اساس آخرین دستاوردها و پژوهش‌های بین‌المللی بوده است.
*مطابقت محتوای کتب فنی و حرفه‌ای با آخرین دستاوردهای علمی
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش در گفت‌وگو با فارس اضافه کرد: در همه رشته‌های فنی و حرفه‌ای از نظر محتوایی به شکلی حرکت کردیم که آخرین دستاوردهای علمی و بهترین رویکردهای آموزشی را برای آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در بخش محتوا در نظر بگیریم؛ البته ممکن است تفاوت‌هایی در این خصوص وجود داشته باشد.
کفاشان با بیان اینکه تلاش خود را روی شاخه فنی و حرفه‌ای گذاشته‌ایم و قرار است در سال تحصیلی آینده 5 تا 10 درصد از 153 رشته کاردانش را نیز به روزرسانی کنیم، بیان داشت: از مجموع 196 رشته در شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تمام تلاش ما روی 43 رشته فنی و حرفه‌ای است؛ البته کار روی 153 رشته کاردانش را نیز شروع کرده‌ایم.
وی با تأکید بر اهمیت تجهیز هنرستان‌ها با امکانات جدید، تصریح کرد: در شاخه فنی و حرفه‌ای نباید به سراغ توسعه بدون مبنا برویم چرا که این یکی از آسیب‌ها و آفت‌های این شاخه است؛ در نتیجه لازم است دانش‌آموزان بیشتر به سمت این شاخه بیایند، اما نباید این کار بدون امکانات صورت گیرد.
معاون دفتر تألیف کتب فنی و حرفه‌ای و کاردانش متذکر شد: باید شاخه فنی و حرفه‌ای را تقویت کنیم و متناسب با ظرفیت‌ها از آن استفاده کنیم و باید دقت کنیم زمانی اجازه ایجاد هنرستان را بدهیم که نزدیک به ایده‌آل‌های لازم باشد.
کفاشان افزود: باید امکانات و نیروی انسانی را داشته باشیم و به اندازه آن به هنرستان‌ها هنرجو بدهیم؛ برای نمونه اگر در جایی کارگاه کامپیوتر نداریم چرا باید رشته حسابداری را ایجاد کنیم؛ در نتیجه باید توسعه متوازن و متناسب با امکانات داشته باشیم.
