بر اساس آمارهای موجود و گزارشی که وزیر دادگستری امسال در هفته قوه قضائیه ارائه کرد، میانگین موجودی زندان‌های کشور تا پایان سال گذشته (94)، 228 هزار و 265 نفر است و به عبارتی در ازای هر یکصد هزار نفر جمعیت، 290 نفر در زندان‌ها به سر می‌برند.
جمعیت زندانیان کشور در سال 94 نسبت به سال ماقبل(93)، 1.75 درصد رشد داشته و از مجموع زندانیان، 97 درصد را مردان و سه درصد را زنان تشکیل می‌دهند. جالب اینکه در سال 94 نسبت به سال 93، تعداد زندانیان زن، 4.07 درصد کاهش و تعداد زندانیان مرد، 1.94 درصد رشد داشته است.
نکته جالب توجه در خصوص جمعیت کیفری زندان‌های کشور که به نظر می‌رسد باید بیش از پیش مورد توجه مسئولان به ویژه قضات قرار گیرد، کاهش 4.46 درصدی جمعیت زندانیان است و آن طور که اصغر جهانگیر رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور نیز گفته است، «سال 93 حدود 600 هزار نفر زندانی در زندان ها وجود داشت که در سال 94 این رقم به 450 هزار نفر کاهش یافت.»
از مسائل قابل توجه دیگر در خصوص جمعیت زندانیان، ظرفیت زندان‌های کشور است که به نظر می‌رسد به طوری که بنابر گفته‌های رئیس سازمان زندان‌ها، «ظرفیت زندان‌های کشور در حال حاضر 85 هزار نفر است و هم اکنون بیش از 220 هزار نفر در زندان‌ها محبوس هستند، که این تعداد نزدیک سه برابرظرفیت استاندارد است و وضعیت قابل قبولی نیست.»
یکی از مسائلی که همواره باعث شده شاهد رشد جمعیت کیفری زندان‌ها باشیم، زندانی شدن متهمان با صدور قرار بازداشت است اما خوشبختانه در سال 94 تعداد متهمان زندانی نسبت به سال 93، حدود هشت درصد کاهش داشته اما از طرف دیگر، میانگین موجودی تعداد محکومان، 5.35 درصد رشد داشته است.
بر اساس آمارهای موجود، مقایسه موجودی زندانیان به تفکیک نوع جرم طی سال‌‌های 93 و رشد آن در سال 94، حاکی از رشد 9.89 درصدی جرایم علیه اموال و مالکیت، 1.28 درصدی جرایم مواد مخدر و روانگردان، 4.44 درصدی اعمال بر ضد عفت عمومی، 0.043 درصدی سرقت و ربودن مال غیر، 0.016 درصدی جرایم علیه اشخاص و 7.87 درصدی سایر جرایم است.
همچنین آمارها حکایت از این دارند که جرایم مواد مخدر و روانگردان با 43.66 درصد، سرقت و ربودن مال غیر با 26.32 درصد و جرایم علیه اشخاص با 11.18 درصد، بیشترین جرایم را در سال 94 تشکیل می‌دهند.
از دیگر آمارهای قابل توجه در خصوص جمعیت کیفری زندان‌های کشور که توجه مسئولان ذیربط را می‌طلبد، وضعیت زندانیان مطلقه و بیوه در سال 94 نسبت به سال ماقبل است که به ترتیب، 16.74 درصد و 4/47 درصد رشد داشته است.
اما نکته جالب این است که بیشترین فراوانی زندانیان در سال 94 را گروه سنی 26 تا 32 سال تشکیل می‌دهد. ضمن اینکه در سال گذشته، موجودی زندانیان با تحصیلات بالاتر از دیپلم، 21.92 درصد رشد و زندانیان با تحصیلات ابتدایی و نهضت، 9.40 درصد کاهش داشته که بیانگر افزایش میزان جرایم در میان اقشار تحصیلکرده است.
با توجه به آمارهای موجود، به نظر می‌رسد حبس‌زدایی و پیش‌بینی مجازات‌های جایگزین برای کاهش جمعیت کیفری و نیز استفاده از خدمات زندانیان در دستگاه‌های اجرایی موضوع مواد 64 تا 88 و به ویژه 79 قانون آئین دادرسی کیفری جدید در دستور جدی دادستانی کل و دادسراهای سراسر کشور قرار گیرد.
از دیگر عوامل مؤثر در کاهش جمعیت کیفری، تحول در رویکرد و نگاه به حقوق کیفری زنان، اطفال و نوجوانان است که به خصوص در قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران به آن توجه شده و نیازمند توجه جدی محاکم است.
البته با توجه به بخشنامه اخیر رئیس قوه قضائیه که طی هفته‌های اخیر در راستای کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها صادر شده و برای دادستان‌های و قضات سراسر کشور، تکالیفی را تعیین کرده، پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال، جمعیت کیفری زندان‌ها حدود 15 درصد کاهش یابد.
