امضای تفاهم‌نامه وزارت بهداشت و بسیج جامعه پزشکی به منظور نظارت بر مراکز ترک اعتیاد انتقادات بسیاری را از سوی فعالان این عرصه در پی داشته است. گرچه بسیاری هم معتقدند که با این اقدام نظارت‌ها قوی‌تر شده و دیگر شاهد تخلف برخی از مراکز ترک اعتیاد به خصوص در زمینه فروش داروی متادون در بازار آزاد نخواهیم بود. موضوعی که به شدت تهدیدی برای جامعه تلقی می‌شود و مسئولان را بر آن واداشته تا راه‌حلی برای رفع آن بیندیشند.
به این منظور حسین عابدی - معاون هماهنگ‌کننده بسیج جامعه پزشکی کشور و مسئول اجرای طرح MMT در بسیج جامعه پزشکی در گفت‌وگو با سپید به جزئیات اجرای این برنامه پرداخت.
س: از ضرورت وجود مراکز درمان ترک اعتیاد با داروهای آگونیست (مراکز MMT) برایمان بگویید.
عابدی: نزدیک به 70 سال است که در دنیا با معتاد با عنوان بیمار برخورد می‌کنند، در کشور ما نیز این نگاه بخشی از نگرش متولیان مبارزه با قاچاق و سوء مصرف مواد مخدر به حساب می‌آید و دارای طرفداران و مخالفینی نیز است.
وقتی معتاد بیمار، جایگزین معتاد مجرم می‌شود، مسلماً درمان این بیمار از جنبه‌های جسمی، روانی تا اجتماعی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد شد، این امر به نوبه خود یکی از مهمترین دغده‌های نظام سلامت کشور و بالطبع جامعه خواهد بود.
یکی از توصیه شده‌ترین روش‌های درمان ترک اعتیاد استفاده از متادون برای بیمار است. درمان نگهدارنده با متادون فوایدی به همراه دارد، از جمله اینکه مصرف مواد غیرقانونی را کاهش می‌دهد، زندگی بیمار را ثبات می‌بخشد، مصرف خودسرانه داروها را کاهش می‌دهد از ارتکاب اعمال غیرقانونی می‌کاهد، رفتارهای پرخطر به خصوص تزریق مشترک را که با خطر انتقال بیماری‌های ناشی از پاتوژنهای خونی همانند ایدز و هپاتیت همراه است کاهش می‌دهد و بیماری و مرگ و میر ناشی از مواد را کاهش می‌دهد.
بنابراین درمان نگهدارنده با متادون هم برای فرد و هم جامعه ثمربخش است. درمان نگهدارنده با متادون هر چند خود نوعی وابستگی به این دارو است اما مساوی با اعتیاد تلقی نمیشود. زیرا فرد به سبب مصرف منظم این دارو از « دور باطل مصرف » رها می‌شود.
س: چه عاملی باعث شد که بسیج جامعه پزشکی مسئولیت نظارت بر این مراکز را بر عهده گیرد؟ و ظاهراً انتقادهایی در این زمینه مطرح است.
عابدی: وزارت بهداشت ارزیابی مراکز درمان ترک اعتیاد را به سازمان بسیج جامعه پزشکی به عنوان بخشی از حاکمیت برخاسته از صالحین جامعه پزشکی کشور در قالب یک پروژه اجرایی سپرده است که نگاه‌های گوناگونی را با خود همراه داشته است. برخی با شناختی که از پیشینه جهادی بسیجیان جامعه پزشکی و فعالیت‌ها و تجارب سترگ ملی آنان به‌ویژه در طرح ملی واکسیناسیون فلج اطفال دارند، این اقدام را گامی ابتدایی در جهت رفع ابهامات موجود در فضای غیر رقابتی ارزیابی عملکرد در حوزه سلامت می‌دانند و معتقدند که این ورود به عنوان یک گام مبارک می‌تواند منشا خیر در این حوزه و به عنوان یک الگوی موفق برای سایر بخش‌های سلامت کشور باشد.
در مقابل دیدگاهی دیگر که نشات گرفته از تفکر صرفا مادی و یا جهالتی برخاسته از عدم توجه به واقعیات روز سلامت جامعه است یا شاید صاحبان آن عضوی از مافیایی باشند که سلامت مردم این کشور و شاید عدم توفیق سیاست‌های کلی ابلاغی در حوزه مبارزه با مواد مخدر را نشانه گرفته‌اند، خواهان عدم اجرای چنین ارزیابی هستند و قصد دارند با ایجاد جنجال کورکورانه در فضای مجازی و رسانه‌ای با گفتاری وهم آلود، تکراری و غیر مستند این ابهام را به وجود آورند که گویا بسیج جامعه پزشکی به دنبال بسته شدن این مراکز است.
در پاسخ به همین ادعای واهی فقط می‌توان به این پاسخ کوتاه بسنده کرد که بسیج جامعه پزشکی شاید تنها سازمان و ارگانی در حوزه بهداشت و درمان کشور بوده باشد که به حق جایگاه خود را به عنوان نماد طرفداری جدی از حقوق مردم به عنوان دریافت کننده خدمات مراقبت از سلامت و حامی بزرگ جامعه پزشکی به عنوان ارائه دهندگان خدمات مراقبت از سلامت در طول سالیان گذشته اثبات کرده است و چنین جایگاهی رفیع با چنین ادعاهای واهی آلودنی نیست.
از طرفی دیگر، مسئولین این سازمان در دفعات متواتر و در موضع گیری‌های قاطع خود به کرات اعلام کرده‌اند، فقط و فقط به این دلیل وارد این میدان شده‌اند، چون احساس می‌کردند کاری بزرگ و زمین افتاده در حوزه سلامت وجود دارد که به جز با عزم بسیج نمی‌توان آن را به نتیجه رساند و اینکه همه متولیان نظام سلامت در درخواست‌های پی درپی خود از سازمان بسیج جامعه پزشکی چنین نیازی را مکررا مطرح کردند.
س: پس اجرای این طرح با وزارت بهداشت مشترک است؟
عابدی: بله. وزارت بهداشت به عنوان تولیت اصلی درمان اعتیاد به این جمع‌بندی رسید که از بسیج جامعه پزشکی کمک بگیرد. این کمک صرفاً در امر اجرای ارزیابی است و شان تصمیم‌گیری بر اساس گزارش‌ها بر عهده معاونین درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی خواهد بود و همکاران بسیج جامعه پزشکی صرفا وضعیت موجود در مراکز را بر اساس پروتکلی که به آنها آموزش داده شده است، گزارش می‌دهند.
س: مراکز ترک اعتیاد در حال حاضر با چه مشکلاتی روبرو هستند که شما آن را در اولویت قرار داده‌اید؟ لطفا به برخی از کاستی‌ها و مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد اشاره کنید.
عابدی: همانطور که می‌دانید سلامت، قلب تپنده هر جامعه و لازمه توسعه هر اجتماعی است و از آنجا که سلامت توسعه یافته، پیچیدگی‌های شبکه‌ای و تخصصی گوناگونی به خود گرفته است، لذا ارزیابی عملکرد در این بخش به نوبه خود از اهمیت صد چندانی برخوردار خواهد بود.
ارزیابی عملکرد مراکز درمان ترک اعتیاد نیز با توجه به ماهیتی که دارند و اثربخشی و بهره‌وری که در نظام سلامت ایفا می‌کنند، به نوبه خود دارای اهمیت فوق العاده‌ای خواهد بود.
آیین نامه 9 فصلی و 42 ماده‌ای راه اندازی مرکز MMT به خودی خود ضابطه‌هایی است که آغازگر ارزیابی عملکرد این مراکز از بدو تاسیس تا توسعه گام به گام اینگونه مراکز خواهد بود. از اینکه بگذریم طبق گفته‌ها حدود یک میلیون و 350 هزار معتاد در کشور زندگی می‌کنند که حدود 700 هزار نفر از این جمعیت، راه درمان خود را در مراکز MMT یافته‌اند و خود را به جمعیتی 35 هزار نفری سپرده‌اند که در حدود 7 هزار مرکز وظیفه خدمتگزاری به آنان را بر عهده دارند.
رسالت همه این مراکز ارائه با کیفیت‌ترین خدمات مراقبت از سلامت در درمان کامل بیمار برای بازگشت دوباره او به آغوش جامعه و ادامه زندگی سعادتمند است. اما طبق یافته‌ها و شنیده‌ها و براساس تحقیقات میدانی برخی از این مراکز که شاید تعدادشان خیلی هم چشمگیر نباشد، از رسالت و هدف خود دور شده و کم کم بدل به بنگاه‌های اقتصادی بدون کارکرد اصلی خود شده‌اند که فقط منفعت گروهی خاص را در نابودی چرخه درمان معتادان بیمار و لکه‌دار کردن دامان پاک طبیبان حکیم جامعه به دنبال خواهد داشت. و هم اینکه بازار سیاه متادون خودش جریانی بشود برای تباهی جوانان و میانسالانی که به خیال خودشان متادون اعتیادآور نیست و .....
از طرفی خیلی از مراکز درمان ترک اعتیاد به واسطه تعهد حرفه‌ای و وجدان کاری متولیان‌شان، خدمات با کیفیتی را ارائه می‌دهند که نه خیلی‌ها از آن باخبرند و نه اینکه چنین کیفیتی حداقل آورده مادی، مازاد بر هم‌صنفی‌های بی‌کیفیتشان برایشان به همراه ندارند. مسلماً اگر ارزیابی صحیحی صورت پذیرد که مبتنی بر الگوهای علمی و تجربه شده جهانی و براساس مقتضیات بومی باشد و به شکلی متقن و کاملا مطمئن و بدون هرگونه سوءگیری اجراشود، مطمئنا به مثابه تابلویی رقابتی نشانگر رتبه کسب شده برای هر مرکز و یک پتانسیل بالقوه و بالفعل برای ایجاد رقابت مراکز هم سطح در راستای معرفی و اطلاع رسانی واقعی از عملکردهای اینگونه مراکز خواهد بود.
اگر بیماران بدانند که چه مرکزی خدمات بهتری خواهد داد، مطمئنا مراجعین مرکزی خواهند بود که خدمت با کیفیت‌تر به آنان دهند و صاحبان این مراکز با کیفیت و نیز متولیان و سیاستگذاران بهداشت و درمان کشور هم چنین مراکزی را مستحق دریافت آورده مادی و معنوی بیشتری می‌دانند که می‌تواند در قالب تعیین تعرفه‌های متفاوت برای مراکز عالی تا ضعیف باشد. می‌توان گفت تحقق چنین وضعیتی آرمان مد نظر همه پزشکانی است که قدم در مسیر تاسیس مراکز درمان ترک اعتیاد گذاشته‌اند و این همان ساماندهی مراکز درمان ترک اعتیاد است که اگر تحقق یابد یکی از اهداف اصلی نظام سلامت کشور در ارتقاء کیفی مستمر بهداشت و درمان بویژه در حوزه اعتیاد تحقق خواهد یافت. اینها مشت نمونه خرواری هستند که اگر نگاه عاقلانه‌ای به آنها بیندازیم هریک از آنها به خودی خود موجه ضرورت ارزیابی عملکرد مراکز درمان ترک اعتیاد هستند.
س: متادون‌ها که به آن اشاره کردید چگونه از این مراکز وارد بازار می‌شوند؟
عابدی: بنده نیز در خصوص این موضوع اطلاعات زیادی ندارم . به هر حال این موضوع مطرح است. شاید خیلی کم ولی نمی‌توان آن را رد کرد. این مشکل باعث شده تا خدمات بسیار ارزنده عزیزانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند تحت تاثیر قرار گیرد. دلایل مختلفی در این زمینه مطرح است که امیدواریم بتوانیم با همراهی و مشارکت عزیزان شاغل در این حوزه ارزیابی دقیق انجام دهیم و مسئولین را جهت اخذ بهترین تصمیم کمک کنیم.
س: نحوه نظارت و برخورد به چه صورت خواهد بود؟
عابدی: اجرای این طرح توسط بسیج جامعه پزشکی و نظارت بر مراکز درمان ترک اعتیاد بیشتر اهداف یکسان‌سازی و ارتقاء خدمات در حد مطلوب و استانداردهای موجود را دنبال می‌کند؛ و الّا وظیفه‌شناسی و تلاش‌های پرسنل خدوم درمانی بر هیچ‌کس پوشیده نیست.
در واقع آنچه بیشتر لزوم نظارت را موجب می‌شود، اجرای دستورالعمل‌ها و آئین‌نامه‌‌های ابلاغی و یا پروتکل‌های اختصاصی است که ضرورت و استدلال علمی‌اجرایی مورد وفاق وجود دارد.
البته نقدهایی نیز بر آن وارد است که باید در یک فضای علمی نسبت به اصلاح و بومی سازی آن اقدام شود. در نظارت‌ها به هیچ وجه بسیج جامعه پزشکی وارد فاز برخورد عملی نخواهد شد. این نظارت‌ها فقط یک بازدید میدانی از عملکردها براساس چک لیست‌های مربوطه و دستورالعمل‌هایی که توسط وزارت بهداشت تدوین شده و بسیج هم در این زمینه هیچ دخالتی نداشته است خواهد بود.
در بررسی فضای اخیر موجود در رسانه‌ها، عده معدودی به علت عدم آگاهی یا شاید با انگیزه‌های خاص و بدون نظر گرفتن منفعت عموم جامعه اظهارنظرهایی توام با سوءگیری داشتند. امیدواریم که با شروع فرآیند نظارت در این طرح، نگرانی‌های اینگونه همکاران کم شده و اثرات مفید آن در ارائه خدمت به مراجعین مشاهده شود.
