هرگاه صحبت از برگ ریزان می شود، یاد فصل هزار رنگ پاییز در اذهان زنده می شود، اما اکنون در نیمه فصل تابستان، شاهد برگ ریزان زودرس در پایتخت هستیم. این روزها در میانه تابستان، خزان زودرس از شدت گرما به جان درختان پرقدمت تهران افتاده است و در حالی که هنوز به نیمه های فصل تابستان نرسیده ایم، اما درختان پایتخت به استقبال فصل خزان رفته و برگ های آنها رو به زردی و خشکی گذاشته است. در روزهای اخیر به دلیل افزایش دمای هوای بالای 40 درجه سانتیگراد، این دما خارج از تحمل درختان پایتخت بوده و همچنین افزایش دوره دمایی نیز مزید برعلت شده تا شاهد بروز خزان زودرس این درختان باشیم.
برای نگهداری بهینه درختان کارهایی از قبیل سم پاشی، استفاده از کودهای تقویتی و کندن چاله پای درختان به منظور آبیاری مناسب تر و نصب برگه های زرد برای مهار مگس های سفید انجام شده است تا بتوان مشکلات ناشی از نگهداری درختان را کاهش داد. به گفته کارشناسان مساله خزان درختان در اواسط تابستان یک پدیده مقطعی است و درخت به دلیل دمای زیاد هوا، تعدادی از برگ هایش می ریزد تا میزان تبخیر و تعرق را متناسب با دما پایین بیاورد و با کاهش دما مجددا شروع به بازتولید برگ‌های جدید می‌کند. تغییر اقلیم و افزایش دما باعث شده تا برخی از گونه های درختان و گل های فصلی از سیستم سازگاری فاصله بگیرند. امید است در اواخر مرداد با کاهش دمای هوا این مشکل کنترل شود و وضعیت درختان به شرایط مطلوب باز گردد. با وجود این، در سایر شهرها نیز که درختانی از جمله چنار وجود دارد این مشکل ایجاد شده که دلیل اصلی آن افزایش بیش از حد دمای هوا در چند روز گرم تابستانی است.
تهران و چنارها
همگان از دیرباز تهران را به عنوان چنارستان می شناسند، اما اینکه تاکنون چقدر از چنارهای این شهر به جای مانده جای حرف و سخن بسیار است. با این‌همه باید دانست که چنار یک درخت پر مصرف آبی است و در وضعیت کمبود آب، آبیاری فضای سبز و درختان سطح شهر باید به شکل مناسب مورد آبیاری قرار گیرد تا بتوان در این گرما و خزان زودهنگام درختان از شدت آسیب به درختان پایتخت کاست. این تنش در محصولات زراعی و دیگر درختان نیز وجود دارد. اغلب درختان در فضای سبز شهری به دلیل وجود ریزگردها، آلودگی هوا و دیگر مشکلات محیط زیستی با تنش های فراوانی رو‌به‌رو هستند. وجود ریزگردها و آلودگی هوا باعث می شود که جذب تشعشع خورشیدی در درختان بیشتر شده و با افزوده شدن میزان تبخیر و تعرق، اثر تنش دمایی در درختان افزایش یابد. چندی پیش در این زمینه رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران درباره خزان زودرس درختان پایتخت گفت: تغییرات اقلیم، آلودگی هوا و گرمای هوا دلیل خزان زودرس چند سال اخیر درختان پایتخت است. امسال نیز گرمای هوا مضاعف شده، بنابراین شاهد برگ ریزان درختان پایتخت هستیم. رحمت‌ا...حافظی ادامه داد: برگ‌ریزان زودرس پایتخت به شهر و شهروندان آسیب وارد می کند و با ایجاد سیکل معیوب تاثیری را که درختان قدیمی می توانند در کاهش آلودگی هوا داشته باشند کم‌اثر می کند.
عوامل متعدد در ریزش برگ درختان
یک گیاه شناس درباره علت خزان درختان در فصل تابستان می گوید: علت بروز این پدیده را باید از یک فیزیولوژیست پرسید، چون خزان درختان به دلایل متعددی مربوط می شود. برخی از کارشناسان ریز گردها، گرمای هوا و... را دلیل خزان درختان می دانند. این در حالی است که در علم گیاه شناسی برگ ریزان درختان یک واکنش خاص است و این اتفاق در گیاهان مختلف با واکنش های گوناگون همراه است. برای مثال در غرب کشور بسیاری از برگ های درختان ارغوان و بلوط قهوه ای رنگ شده است و این واکنش در دیگر گیاهان شایع نیست. بنابراین هر یک از گونه های گیاهی با واکنش‌های فراوانی همراه هستند و نمی توان در بروز یک پدیده یک نسخه واحد برای همه درختان پیچید. کوروش کاووسی می افزاید: برخی کارشناسان فقط چند دلیل همچون گرمای هوا، ریز گردها و... را در بروز چنین آسیبی به گیاهان و درختان موثر می دانند که چندان علمی نیست. در جوامع جنگلی بروز هر پدیده ای با واکنش های متعددی همراه است. به گفته او با بررسی های انجام شده تاثیر ریز گردها در ریزش برگ درختان چندان دور از ذهن نیست. این گیاه شناس اظهار می‌کند: در دنیا درباره تاثیر گرما روی گیاه های گوناگون مطالعات فراوانی انجام شده است، اما درباره درختان و پوشش سبز شهری تاکنون بررسی خاصی انجام نشده است. باید دانست که خزان درختان شهری با مسائل مختلفی می تواند همراه باشد و صرفا عنوان چند عامل در بروز این مساله چندان مناسب نیست. در ضمن علت بروز چنین نارسایی هایی عوامل متعددی است. به گفته او اطلاعات موجود درباره گیاهان شهری بسیار اندک است و افراد فقط مبادرت به کاشت درختان و گیاهان می کنند و دیگر هیچ اطلاعی از شرایط آن ندارند. برای مثال چندی پیش در یکی از پارک های شهر تهران تمام برگ های درختان چنار و افرا ریخته بود. این امر برای بنده خیلی تعجب آور بود و با صرف وقت فراوان حشرات دور و بر آن درخت، نحوه کوددهی و آبیاری آن را بررسی کردم. باید دانست که هر گیاه و درختی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و به نسبت تخصص های ویژه ای نیز برای رسیدگی به آنها نیاز است.
گرما نفس درختان را بریده است
منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساز است که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی است. از جمله این گونه فضاها می توان پارک ها را نام برد. پارک ها عبارتند از فضاهای سبز طراحی شده با کاربری های مختلف برای استفاده عموم. باغ ها هم مجموعه‌هایی از درختان و درختچه ها و گیاهان مثمر، غیر مثمر و زینتی هستند که با نظم هندسی ویژه‌ای در مکانی محصور و مجزا احداث شده‌اند. یک دانشیار گروه زیست شناسی در دانشگاه علوم تحقیقات درباره برگ‌ریزان درختان می گوید: برای درختان و گیاهان گرما یک نوع تنش و استرس محسوب می شود، چون این وضعیت برای برگ ها پیری زودرس و کاهش کلروفیل را به همراه دارد. هر ساله مساله خزان درختان در مرداد با گرم شدن کره زمین و مشکلات آب و هوایی مطرح می شود. سارا سعادتمند می افزاید: هر یک از گیاهان در برابر گرمای هوا واکنش های متفاوتی دارند. برای مثال برخی از گیاهان همیشه سبز هستند و برخی دیگر با عنوان درختان برگ ریز در برابر فصل گرما مقاوم تر هستند. اکثرا گیاهان مورد استفاده در فضای سبز و پارک های شهر تهران در مقابل گرمای شدید واکنش نشان می دهند. او درجواب به سوالی مبنی بر اینکه آیا با رسیدگی و آبیاری بیشتر می توان جلوی خزان درختان در فصل تابستان را گرفت؟ اظهار می کند: مساله دما با قضیه آبیاری متفاوت است. باید دانست که با آبیاری مناسب به نسبت مقاومت درخت نیز افزایش می یابد، اما مساله تنش دمایی برای گیاهان چالش دیگر نیز به همراه دارد. میزان تعرق درخت در اثر گرما افزایش یافته و به نسبت فرسایش درختان بیشتر می‌شود.
این کارشناس زیست شناسی درباره تاثیرعوامل متعدد همچون ریزگردها یا آلودگی هوا بر خزان درختان می گوید: هم اکنون درختان در کلانشهرهای کشور چندین تنش همچون تنش گرما، تنش آلاینده ها، تنش ریز گردها و تنش خشکی را همزمان تجربه می کنند. در برخی مواقع نیز شاهد تنش های ناشی از کمبود غذایی در درختان هستیم. مهم‌ترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آنهاست که باعث ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر، ارتقای سطح زیبایی و افزایش کیفیت زیستی در شهرها می شود. در واقع فضای سبز ریه های تنفس شهرهاست. سعادتمند درباره میزان فضای سبز در شهر تهران و استانداردهای موجود دراین زمینه می افزاید: پوشش گیاهی با توجه به مساحت شهر تهران و جمعیت آن اندک است. در ضمن پوشش گیاهی موثر باید در این شهر لحاظ شود نه پوشش چمنی. در این اقدام می توان از گیاه های مقاوم استفاده کرد تا بتوان شدت آلاینده ها را کاهش داد. با توجه به استانداردهای موجود در این زمینه باید متناسب با جمعیت برای فضای موجود پوشش سبز ایجاد کرد. او درباره نحوه رسیدگی به درختان شهر تصریح می‌کند: کلی نمی توان در این زمینه اظهار نظر کرد، اما با توجه به شرایط موجود می توان قطع درخت، آبیاری نامناسب و ورود مواد زائد ساختمان در فضای جنگلی و گیاهی را جزو نارسایی های عمده قلمداد کرد. بی شک حفاظت از درختان چندین ساله نیازمند مراقبت بیشتر است تا به این ترتیب بتوان تنفس گاه های شهری را احیا کرد.
