محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران به تازگی اعلام کرده است که خانه حاکم تهران (عنوان بیگلربیگی در دوره قاجار به معنای حاکم است) در خیابان فردوسی در حال فروش از سوی ستاد اجرائی فرمان امام (ره) است و با وجود مکاتبات محمد باقر خسروی، مدیرکل بافت های تاریخی شهرداری تهران با اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و پیگیری های خسرو آبادی مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران برای توقف فروش این خانه، نتیجه ای حاصل نشده است.
وی اعلام کرده که یکی از سازندگان معروف تهران که اخیرا اقدام به تخلفات ساختمانی بسیار زیادی کرده است خریدار این بنا است و بزودی ممکن است این بنای ارزشمند تخریب شود.
خانه علاءالدوله، حاکم تهران کجاست؟
علاءالدوله نام خیابان فردوسی در تهران قدیم بوده و در گوشه شمال غربی میدان توپخانه، دروازه و خیابان علاءالدوله یا باغ ایلخانی قرار داشته است. شرایط این خیابان به طوری که اعتمادالسلطنه می نویسد، چنین بود: «کوچه باغ ایلخانی بسیار طولانی است. در طرفین کوچه، درخت های خوبی کاشته شده و کوچه سنگ فرش است. کنار نهرهای دو طرف، همه از سنگ است و شب ها با چراغ ها و فانوس روشن است. در حاشیه این کوچه، باغات و عمارات عالیه هست. در طرف راست، خانه و باغ و عمارات جناب احمد علاءالدوله وزیر دربار، امین السلطان و جناب ظهیرالدوله است.»
در نقشه عبدالغفار به سال 1301 هجری قمری حد فاصل کوچه خندان در خیابان فردوسی (دندانساز سابق) و میدان امام خمینی (توپخانه سابق) نام املاک ورثه مرحوم امیر نظام به چشم می خورد. امیر نظام لقب محمد رحیم خان قاجار دوللو علاءالدوله است که در آن سال که نقشه عبدالغفار کشیده می شود، فوت می کند و به همین دلیل ذکر شده است «املاک ورثه مرحوم امیر نظام».
محمد رحیم خان قاجار دوللو علاءالدوله پس از مرگ برادر بزرگش، حسن خان، که نسقچی باش بود، به این سمت دست یافت و در سفرهای پادشاه، مسئول نظم اردوها بود. در سال 1274 هجری قمری جزء نویسندگان وزارت خارجه شد. در سال 1278 به لقب علاءالدوله ملقب شد. در ذیحجه 1283 هجری قمری که ناصرالدین شاه عازم خراسان بود محمد رحیم خان را به سمت بیگلربیگی(حاکم) تهران منصوب کرد و در سال 1284ق ریاست قورخانه به وی محول شد.
بر اساس خاطرات احتشام السلطنه (پسر علاءالدوله) در سال 1288 هجری قمری علاءالدوله از محله ارگ و عمارت اجدادی خود به این قسمت نقل مکان می کند و املاک علاءالدوله در آن زمان شمال به کوچه نکیسا (شهید شاهچراغی فعلی) حدفاصل فردوسی و لاله زار، مشرق به خیابان لاله زار، مغرب به خیابان فردوسی و جنوب به میدان سپه (امام خمینی فعلی) را شامل می شد که حدود 50 هزار زرع بود. در ابتدا در این محدوده یک بنای مختصر بیشتر وجود نداشت و غالبا سبزی کاری و درخت قرار داشت که به مرور زمان علاءالدوله در این مکان ساختمان های جدید برای خود و فرزندانش به غیر از حاجب الدوله ایجاد می کند و کل فرزندان در این محدوده ساکن می شوند.
خانه علاءالدوله 2 بار شناسایی شد
در فاصله سال 1300 تا 1350 هجری شمسی، اطلاعات چندانی از این بنا وجود ندارد و همگان فکر می کنند این بنا تخریب شده است اما در اواخر دهه 50 شمسی کارشناسان میراث فرهنگی این بنا را به عنوان بنای ارزشمند شناسایی می کنند و عکس های این بنا تا قبل از انحلال عکسخانه میراث تهران در دهه 70، وجود داشت؛ ولی با انحلال این مرکز و خروج نیروهای قدیمی از اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، این بنا رو به فراموشی رفت.
بر اساس عکس های آن دوره این بنا به صورت سالم و سرپا است و خانواده ای در آن زندگی می کنند. البته این عکس ها در آن زمان فقط گرفته می شود و کوششی برای ثبت بنا صورت نمی گیرد.
حد فاصل دهه 50 تا سال 74 شمسی نام و نشانی از این بنا وجود ندارد اما در سال 1374 در «طرح مطالعاتی بناهای ارزشمند شهر تهران» که به سفارش شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران توسط «شرکت مشاور رای فن» صورت می گیرد و اخیراً نیز خلاصه آن کار در قالب کتاب «بناهای ارزشمند تهران» توسط سازمان زیباسازی شهر تهران چاپ می شود، عکس های این بنا به چشم می خورد اما گروه تحقیقاتی در آن سال هم از وجود مالک تاریخی بنا آگاه نبودند ولی با توجه به تاریخی بودن ملک، آن را جزء بناهای ارزشمند مستند نگاری می کنند. وضعیت این بنا در این دوره، سالم است ولی در اثر زمان دچار فرسایش شده است.
تالار آینه خانه علاءالدوله در آستانه مزایده
براساس اطلاعات کمیته پیگیری حفاظت از خانه های تاریخی تهران از ستاد اجرایی فرمان امام(ره)، نام از ملکی در خیابان فردوسی برده می شود که بایر است و تنها در آن یک تالار آینه وجود دارد. این ملک 1700متر است که از کوچه تئاتر دهقان پلاک43 در خیابان لاله زار راه دارد. راه ورودی ملک از سینمایی در کوچه تئاتر دهقان است که سینما متعلق به ستاد اجرائی فرمان امام نیست.
این بنا در پشت دفتر آگهی های روزنامه کیهان در خیابان فردوسی به شماره شناسایی 21-12403 قرار دارد و قیمت پایه ملک 12 میلیارد تومان است. پس از اطلاع یافتن از این ملک، در مصاحبه با عبدالله انوار قدیمی ترین طهران شناس، وی مهر تائید بر تاریخی بودن این ملک می زند و ملک را متعلق به علاءالدوله می داند که در خاطرات احتشام السلطنه از این بنا تعریف شده است.
برج سازی در خانه حاکم و چالش تازه برای ثبت جهانی میدان مشق
خانه تاریخی علاءالدوله که امروز تبدیل به 1700 متر زمین بایر بر اساس اعلام ستاد اجرائی فرمان امام شده است، تنها بخش اندکی از آن ملک تاریخی علاءالدوله است که در حد یک تالار آینه به گواه عکسهای میراث فرهنگی و شرکت توسعه فضاهای فرهنگی باقیمانده است.
نمونه این بنا را تالار آینه خانه نصیرالدوله در محله عودلاجان می توان عنوان کرد که در آن بنا نیز یک بنا با متراژ حدود 80 متر قرار دارد. تالار آینه خانه علاءالدوله نیز همانند تالار آینه خانه نصیرالدوله در عودلاجان متراژی کمتر از 150 متر دارد و الباقی زمین که یک هزار و 550 متر مربع می شود، بایر است.
بر اساس صحبت های محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران اگر این بنا به یکی از سازندگان معروف تهران فروخته شود، برج سازی در این محل همانند سرای دلگشا در بازار یا مجتمع تجارت جهانی فردوسی در خیابان فردوسی اتفاق می افتد و این باعث چالش جدید برای حریم ثبتی و بلافصل میدان مشق و حریم ثبت نشده آثاری چون موزه استاد صنعتی، تئاتر نصر، تئاتر پارس و ساختمان بانک تجارت توپخانه(بانک شاهی سابق) خواهد شد.
میدان مشق یکی از مجموعه های ارزشمند تهران است که براساس صحبت های مسئولان میراث فرهنگی قرار است به عنوان یکی از بناهای دارای قابلیت ثبت جهانی به یونسکو در آینده ارائه شود و این ارتفاع سازی قطعا ثبت جهانی این مجموعه را به چالش می کشاند.
