در سالهای اخیر هجوم ریزگردهای ناخوانده به آسمان استانهای غربی کشور، نگرانی غرب نشینان را به دنبال داشته است.
در توضیح علت اصلی تشکیل همچنین سرازیری ریزگردها به سمت کشورمان گفته میشود این پدیده از یک سو دارای منشا خارجی است و کشورهای عربستان، عراق، سوریه و شمال آفریقا آن را به سوی مرزهای ایران سوق می‌دهند، از سویی دیگر نیز نمی‌توان از سهم تاثیرات مخاطره آمیز منشا داخلی آن که در اثر خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور بوجود می‌آید و تبعات سنگین جانی را در پی دارد، اغماض کرد.
چالش ریزگردها و تاثیرات عمیق آن بر کسی پوشیده نیست و بدیهی است اگر در زمان مشخص، متولیان با ابزارهای قابل دسترس، توده عظیم ریزگردها را به مسیر انحلال وارد نکنند بدون شک این مسئله در بلند مدت تبدیل به بحرانی فراگیر میشود چنانکه این پدیده تاکنون در طول حیات خود با میزان پیشرفت قابل توجه، عنوان "بحران فرا ملی" را به خود اختصاص داده است.
حال باید دانست با توجه به شناسایی مبدا پیدایش و چگونگی افزایش دامنه این بحران، با چه سازوکاری می‌توان از روند توسعه ریزگردها کاست و بار این مسئولیت بر شانه چه کسی سنگینی می‌کند؟
باید گفت ارتقا سطح سلامت عمومی همچنین کیفیت سطح زندگی جامعه از جمله وظایف دولت است و از این منظر حل بحران ریزگردها وظیفه‌ای دولتی محسوب میشود. اما اینکه دولت به عنوان متولی تا چه اندازه نسبت به مهار این بحران عملکردی موثر داشته، مقوله‌ای قابل تامل است و در این راستا واکنش هر یک از سیاسیون درخور توجه.
در حالی که ساکنان غربی کشور، استانهای غرب و جنوب‌غرب بیش از ۱۰ سال با معضل گرد و غبار و ریزگردها دست و پنجه نرم می‌کنند و وضعیت آنها سال به سال وخیم‌تر میشود، معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست با علم بر اینکه طبق آمار سازمان بهداشت جهانی 35 تا 40 درصد بیماری‌ها ناشی از مشکلات محیطی است، در هجدهمین همایش روز جهانی آسم اعلام می‌کند "هیچ مسئولی نمی‌تواند به مردم قول دهد مشکل گرد و غبار در چند سال آینده حل میشود، مردم باید با مشکل ریزگردها کنار بیایند." این در حالی است که آلودگی ریزگردها به فلزات سنگین و سمی مانند سرب، نیکل و کادمیوم تایید شده و حیات موجودات زنده خصوصا انسان را با خطر جدی مواجه کرده است.
از سوی دیگر دولت تخصیص اعتبار را برای مهار ریزگردها در لایحه بودجه 95 غیرضروری می‌داند و با خارج کردن این بحران از لیست تخصیص بودجه، ضمن انتشار موجی از تشویش و نگرانی در جامعه، نگاه اهالی نقد را به سوی خود منعطف کرده است. به طوری که عباس پاپی‌زاده عضو ناظر مجلس در شورای عالی محیط زیست معتقد است: "دولت در لایحه بودجه 95 علیرغم تلاش نمایندگان در کمیسیون تلفیق، بودجه ریزگردها را حذف کرد این در حالی است که دولت، بودجه مصوب ریزگردها در لایحه بودجه سال 94 را هم اختصاص نداد. نمایندگان طبق ماده 224 برنامه پنجم توسعه، برای ریزگردها در لایحه بودجه 95 اعتباری را در نظر گرفتند اما با مخالفت دولت روبه‌رو و حذف شد. باید گفت عزم جدی در بدنه تصمیم‌گیر دولت برای کمک به سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور جهت رفع ریزگردها وجود ندارد."
برخی معتقدند که مبارزه با پدیده ریزگردها در نگاه روحانی و دولتمردانش از اهمیت قابل توجهی برخوردار نبوده چراکه این بحران در لیست اقدامات آنان وارد نشده است. با این حال با شیوع این پدیده در کشورمان، "لوییس گری" نماینده سازمان ملل به منظور تشکیل و ساماندهی مقابله‌ای سرسختانه، چمدان خود را می‌بندد و راهی ایران میشود. "گری" سال گذشته، در جریان سفر خود، در نشستی مشترک با حضور مدیران استانی، به بررسی مشکلات زیست محیطی پرداخت و علاوه‌بر تعیین اهداف مورد نظر، به ارائه دیدگاه‌های متفاوت پرداخت همچنین از اجرای برنامه‌های موثر جهت مقابله با پدیده‌های زیست محیطی خبر داد و به این شکل رفع بحران کشورمان در اولویت قرار گرفت.
با عنایت به روند فعالیت دولت در این زمینه به انضمام گزارش‌های نمایندگان در مجلس شورای اسلامی، دولت به منظور جلوگیری از تشدید پیشروی ریزگردها در برابر تخصیص اعتبار به این بحران در سالهای اخیر مقاومت کرده و تنها با پناه بردن به راههای غیر قابل حصول و تا اندازه‌ای نامعقول سعی در رفع این بحران داشته و دارد. اما اخیرا طبق تصمیمات اتخاذ شده، پیگیری این پدیده به وزارت امور خارجه واگذار شد و نشستی اضطراری نیز با حضور 5 وزیر، 5 استاندار، معصومه ابتکار معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دیگر مسئولان ذی ربط کشوری در وزارت کشور به ریاست عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور تشکیل و بر اساس آن مقرر شد آخرین وضعیت ورود ریزگردها به کشور مورد بررسی قرار گیرد و تصمیمات لازم جهت مقابله با این پدیده ارائه شود. علاوه بر این در بخش دیگری از این جلسه موضوع آتش سوزی جنگلها و مراتع کشور با حضور معصومه ابتکار مورد بررسی قرار گرفت و آخرین گزارش‌ها دراین باره اعلام شد.
بیش از 80 درصد منشأ ریزگردها عوامل خارجی هستند
محمدرضا مرواید استاندار ایلام درباره وضعیت ریزگردها در استان متبوع خود و چگونگی مهار این پدیده اظهار داشت: در این زمینه جلسه شورای عالی مدیریت بحران با حضور عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور، محمود حجتی وزیر کشاورزی، معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست و سایرمسئولین ذی ربط برگزار شد و ضمن بررسی این بحران به بحث و تبادل نظر پرداختیم.
وی یادآور شد: بیش از 80 درصد منشأ ریزگردها عوامل خارجی هستند و از کشورهای عراق، اردن، سوریه و صحرای عربستان وارد کشورمان می‌شوند. متاسفانه ناامنی در این کشورها باعث شده روند پیگیری و همکاری برای مهار بحران ریزگردها با مشکل مواجه شود.
استاندار ایلام از تلاش سازمان ملل برای مقابله با ریزگردها خبر داد و تصریح کرد: با توجه به شرایط کشورهای همسایه، در حال حاضر نمی‌توان اقدام موثری جهت رفع این مسئله صورت داد اما اگر منشأ داخلی ریزگردها شناسایی شود و اقدامات موثر برای مبارزه با آن صورت بگیرد می‌توان نسبت به رفع این بحران امیدوار بود.
مروارید گفت: در حال حاضر مشغول افزایش پوشش گیاهی هستیم و در این راستا استان خوزستان هم اقداماتی موثر را در نظر گرفته است. اما به جز اقدامات صورت گرفته، لازم است خدمات و تسهیلات بهداشتی، درمانی، حمل و نقل و... از سوی دولت برای مردم فراهم شود.
وی با بیان اینکه آیین نامه‌ای از سوی سازمان محیط زیست برای ارائه تسهیلات به مردم تنظیم شده، افزود: قرار است این آیین نامه به دولت ارائه شود. هرچند که بحران ریزگردها راهکار فنی دارد اما با توجه به وسعت زیاد آن لازم است همه کشورها با همکاری یکدیگر برای مهار آن اقدامی جدی بعمل آورند.
استاندار ایلام با اشاره به راهکارهای مقابله با ریزگردها تاکید کرد: یکی از راههای مؤثر در زدودن ریزگردها مالچ پاشی و شن‌ریزی است اما با توجه به بحث اقیلم و گرم شدن هوا و سدی که ترکیه بر دجله و فرات مستقر کرده باعث افزایش ریزگردها در عراق شده اما این مسئله باید به لحاظ زیست محیطی از سوی سازمان ملل مورد رسیدگی قرار گیرد.
این بار یورش پدیده ریزگردها به استانهای غربی کشور با شدتی بیش از گذشته، چندین استان دیگر را به چالش فراخوانده است.شیوع این رویه کارشناسان را به این باور رساند که ایران بر روی کمربند گرد و خاک جای خوش کرده است بنابراین بایستی از عوامل تشدید گرد و غبار مانند خشک شدن تالاب‌ها به دلیل اجرای سیاست‌های سودجویانه شرکت نفت، سدسازی‌ها، طرح‌های انتقال آب و... در داخل و خارج مرزها جلوگیری شود. از این رو ضروری است مسئولان ذی‌ربط خصوصا متولیان سازمان محیط‌زیست نسبت به رصد و حل این مسئله توجهی ویژه داشته باشند.
