رمضان، آن قدر محسوس است که حتّی کودکانمان هم قادر به درک آن هستند. اما علی رغم زیبایی ماه مبارک رمضان، برخی از کودکان ما، خاطره ی چندان خوشی از این ماه ندارند. حتی بعضی از بزرگترها هم وقتی به خاطرات دوران کودکی خود مراجعه می کنند، تصدیق می نمایند که در ایام ماه مبارک رمضان، روزهای سختی را پشت سر میگذاشتند.
در ماه رمضان همه ی اعضای بالغ خانواده مشغول عبادت خود می شوند و تا حدّ زیادی از کودکان خود غافل می شوند. کودکان ما که تا روز قبل، پدر و مادر را پای سفره ی صبحانه و ناهار می دیدند، به یک باره خود را تنها می بیند و متوجه می شود که باید به تنهایی غذا بخورند. این موضوع امری است که برای آن ها ناپسند است. همچنین والدین روزه دار، که گرسنه و تشنه هستند، نشاط روزهای گذشته را نداشته، و توان پاسخ گویی به همه ی نیازهای فرزند خود را ندارند.
بنابر این اگر می خواهید که فرزندان شما با رسیدن به سن تکلیف،میهمان این ماه و پایبند به روزه و اقامه نماز باشند، باید با رعایت نکات و اصول تربیتی این ماه را به خاطره شیرین و معنوی در ذهن آنان تبدیل کنید نکاتی ساده که گاه با شناخت شما از روحیات و علایق فرزندان می تواند راهکارهای موثری باشند و شما در این زمینه نیز می تو انید ابداع و ابتکاراتی از جانب خودتان داشته باشید. برخی از راهکارهایی که در این مقاله ارائه می شود ریشه در متون دینی داشته و برخی دیگر نکات تربیتی و اخلاقی است که می تواند در ایجاد علاقه و انگیزه نسبت به مسله روزه به والدین کمک کند.
۱_از نوزادی و قبل از تولد، ماه رمضان را برای فرزندتان شیرین کنید!!!!
به لحاظ فطری، فرزندی که در اروپای مسیحی متولد می شود(با شرط پاک بودن نطفه) تفاوتی با فرزندی که در ایران شیعی متولد می شود، ندارد. همه انسان ها با فطرت خداپرستی به دنیا می آیند و تنها عامل محیطی و تربیتی است که یکی مسلمان دیگری مسیحی، یهودی و حتی بی دین می شود. در متون دینی ما نقطه شروع تربیت دینی را حتی پیش از انعقاد نطفه می داند و توصیه هایی که در ارتباط با انتخاب همسر، زمان آمیزش و زمان بارداری شده همه موید این مطلب است. مادران در دوران بارداری و یا نوزادی می توانند دانه محبت و عشق به اعمال عبادی رابه صورت بالقوه در وجود نوزادی که بخشی از وجودشان است بکارند، دانه ای که با تربیت صحیح می تواند تبدیل به درختی پر ثمر گردد.
◄با وجود منع روزه داری برای زنان باردار به دلیل ضررهای احتمالی برای نوزاد، می توان بسته به توان خود برخی از روزها یا ساعاتی از روز را با نیت همراهی در ثواب روزه داران، از خوردن و آشامیدن خودداری کنند.
◄انجام اعمال عبادی بخصوص نماز اول وقت و ختم قرآن در ماه بهار قرآن و هدیه آن به ائمه اطهار و شهدا به نیت قرار گرفتن محبت اهل البیت_علیه السلام_ وقرآن درقلب فرزندان بسیار می تواند موثر باشد.
◄روانشناسان توصیه می کنند که مادران در این دوران با فرزندان خود صحبت کنند، آن ها را با نام خطاب قرار داده و حتی برای آن ها قصه بخوانند، با این وجود صحبت بانوزاد در شکم در صورت قرار گرفتن مقطعی از بارداری در این ماه با ادبیات مادرانه که”اگه تو هم به دنیا بیایی تو این مهمونی دعوت میشی و با مامان و بابا روزه میگیری”و یا همراهی با موذن در ساعات اذان مغرب و صبح با گذاشت دست بر روی شکم وگوشزد کردن به نوزادکه” آخ جون الان وقته افطار” و یا” الان دیگه مامان نباید چیزی بخوریم” تاثیر بسیار زیادی در نوزاد خواهد گذاشت.
۲_خود را مشتاق و منتظر آمدن «ماه عزیز، ماه قشنگ » نشان دهید
اصل ایجاد انتظار یکی از اصول تشویقی است. مثل اینکه بچه ها را تشویق کنید که اگر نمرات خوبی بیاورند، برایشان اسباب بازی دلخواهش را می خرید و یا او را به خانه مادر بزرگش می برید و در دل او یک انتظار خوش ایجاد می کنید. در مورد ماه مبارک نیز می توانید قبل، حین و بعد از ماه رمضان بارها در برابر فرزند به طرق مختلف علاقه و اشتیاق خود را نسبت به آمدن این ماه اعلام کنید، مثلاً در سخن گفتن با فرزندانمان از این ماه با تعابیر ماه عزیز، ماه قشنگ و ماه خوب، با شیرینی و حلاوت یاد کنیم و از هر گونه لفظی که دارای بار منفی است، پرهیز کنیم تا این ماه به صورت ویژه و با جلوه‌های خوشایند برای کودکان و نوجوانان تداعی شود.
شما می توانید پیش از فرارسیدن این ماه کودک را با مفهوم اولیه روزه، فلسفه و پاداش روزه داری آگاه کنید. برایش از زیبایی های ساعات افطار وسحر سخن بگویید و با قصه گویی و استدلال بچه ها را آگاه کنید تا جلوی روزه داران چیزی نخورند. برای او از روزه گله گنجشگی صحبت کنید و با تعابیر زیبا و عامیانه به کودک بگوید که او نیز می تواند با گرفتن روزه گله گنجشکی خدا را از خود راضی کند و خدا او را بیشتر از قبل دوست داشته باشد،چرا که فرشته ها دو نصف روز، روزه را به هم می دوزند و یک روز حساب می کنند و با این کار علاقه او را به خداوند و این ماه عزیز بیشتر کنید.
۳_وعده افطاری را تبدیل به یک ضیافت بزرگ کنید
◄معمولا پیش از ماه مبارک خانواده ها برای تهیه اقلام و موادغذایی مورد نیاز، خرید کلی انجام می دهند. می توانید از این فرصت استفاده کنید و فرزندتان را همراه خود ببرید و اورا در جریان خرید برای این ماه قرار دهید و به او بگویید می تواند تمام خوراکی های دلخواه خود را انتخاب کند و هر شب در وعده افطار یا سحر جایزه روزه داری خود را بگیرد.
◄در آموزه های دینی به افطاری دادن ولو با یک دانه خرما سفارش بسیار زیادی شده است.ماه رمضان فرصت بسیار مناسبی است که با دعوت از اقوام فرصت مناسبی برای دیدار کودکان از هم فراهم کنید. والدین می‌توانند برای بچّه ها سفره‌ی جداگانه ای پهن کنند تا آنها دور هم بنشینند و دوران خوش کودکی را در آن لحظات شیرین دم افطار تجربه کنند و در آینده این لحظات برای آن ها با خاطراتی خوش از ماه مبارک رمضان تداعی می‌شود .برخی از والدین نیز ترجیح می دهند به جای افطاری دادن به اقوام مواد غذایی را در میان مستمندان توزیع کنند که در این صورت همراه داشتن فرزندان و به کار گرفتن آن ها برای کمک به مستمندان در ایجاد روحیه بخشش در نهاد کودک بسیار موثر خواهد بود.
◄- بچه ها را برای افطار کردن به پارک یا جای دلنشین ببریم
◄ هنگام افطار کردن پذیرایی را از کودکان شروع کنیم.
◄با نوآوری در سفره افطارچه با سفره آرایی متفاوت و زیبا و چه با پختن غذاهای مورد علاقه کودک و غذاهایی که معمولا در مهمانی ها پخت می شود اشتیاق را در دل کودک خود برای رسیدن به لحظه افطار و پاداش شیرین روزه داری ایجاد کنید.
۴_با در نظر گرفتن توان جسمی کودک، از او حمایت کنید
شکل‌گیری شبکه‌های روانی-اجتماعی برای کودکانی که جثه ظریف و ضعیفی دارند و روزه می‌گیرند، بسیار مهم است. متأسفانه برخی بزرگترها با دیدن این کودکان می‌گویند: «او که هنوز بچه است یا ضعیف است، چه کسی گفته روزه بگیرد» این طرز برخورد، بچه‌ها را دچار تردید می‌کند، حتماً در این شرایط از بچه‌ها حمایت کنید و مثلاً بگویید: «او هم بزرگ شده، آن قدر که خودش تصمیم گرفته روزه بگیرد». بچّه هایی که سنّ کمی دارند می توانند دو یا سه ساعت به افطار مانده روزهی خود را شروع کنند. بچّه هایی که توان بیشتری دارند می توانند بعد از صرف ناهار روزه بگیرند، و کودکانی هم که توان بالاتری دارند، بعد از میل صبحانه یا احیانا سحری، تا ظهر روزه می گیرند و بعد از صرف ناهار دوباره تا افطار روزه ی خود را ادامه می دهند.
امام صادق علیه السلاممی فرمایند: «ما کودکانمان را در هفت سالگی به روزه گرفتن، به اندازه ای که توان آن را دارند، تا نصف روز، بیشتر یا کمتر، دستور می دهیم. هرگاه تشنگی و گرسنگی بر آنها غلبه کرد افطار می کنند، تا به روزه عادت کنند و توان روزه داری بیابند. شما کودکانتان را در نُه سالگی به روزه گرفتن، به هر اندازه که می توانند، امر کنید و هرگاه تشنگی بر آنها غلبه کرد افطار کنند.» (کلینی، ۱۳۶۵، ج ۳، ص ۴۰)
۵_در این ماه سعی کنید خوش اخلاق تر باشید
کودکان و نوجوانان باید آثار مثبت روزه گرفتن را در ما ببینند و احساس کنند که بزرگ‌ترهایشان خوش اخلاق‌تر، مهربان‌تر، صبورتر و فعال‌تر شده‌اند تا این آثار مثبت را نزد خود به روزه داری نسبت دهند؛ متأسفانه در فرهنگ جامعه ما برعکس رفتار می‌شود؛ مثلاً به کودکان گفته می‌شود: «بازی و سروصدا نکنید که پدر و مادرتان روزه دارند، گرسنه‌اند و خوابیده‌اند.» نباید روزه داری والدین، منع و محرومیتی برای کودکان ایجاد کنید.همچنین ممکن است در این ایام به دلیل ضعف عمومی بدن والدین توان کمتری داشته و این مسئله بر روی خلق و خوی آن ها تاثیر بگذارد، اما باید بسیار مراقب بود که این مسئله در ذهن کودک نقش نگیرد که پدر و مادر در این ایام بد اخلاق می شوند وبه آن ها کمتر توجه می کنند، چر ا که این مسئله سبب دید منفی و نوعی زدگی نسبت به این ماه بزرگ در ذهن کودک خواهد شد.
۶_برای ساعات معنوی کودک بر نامه ریزی کنید
در این ایام سعی کنید کودکان را هر چه بیشتر در اجتماعاتی همچون ،ختم قرآن، نماز جماعت و شب های قدر شرکت دهیدو آن ها را از حضور در این اجتماعات که آثار و برکات معنوی بسیار دارد محروم نکنید.
حتی اگر فرزند ۴ یا ۵ ساله شما اصرار به بیدار شدن در سحر دارد، به شخصیت او حتماً احترام بگذارید و بیدارش کنید، اگر چه این کار سخت است، ولی برای تحقق تربیت دینی فرزند، باید این سختی‌ها را به جان بخریم.شما می توانید بچه ها را تشویق کنید تا سحرها یکی از اقوام یا دوستان نزدیک را با تلفن زدن بیدار کند و این شخص می تواند کودک همسن او از اقوام یا دوستان باشد.
۷_درشتی و نرمی کنار یکدیگر است
والدین باید بپذیرند که روزه گرفتن با دشواری همراه است و سعی نکنند این دشواری را حذف کنند، آثار مثبت و سازنده روزه به خاطر این دشواری‌هاست، بنابراین به خاطر دوست داشتن فرزندان، سعی نکنند مانع آنها از روزه‌داری شوند تا مبادا به سختی بیفتند. متأسفانه برخی از بزرگترها برای جبران حذف وعده غذایی ناهار، در افطار یا سحر چند نوع غذا در سفره می‌گذارند تا از این سختی کم کنند، در حالی که روزه می‌گیریم تا این دشواری‌ها را تجربه کنیم.
۸_دوگانگی را دور بینداز
با بچه‌ها نباید برخورد دوگانه داشت. آنها را به خاطر روزه‌داری تحت فشار قرار ندهیم و چون فرزندمان روزه گرفته است کارهای منفی او را به رخش نکشیم، مثل این که: «تو که تنبلی یا نماز نمی‌خوانی، حجابت را رعایت نمی‌کنی، دیگر چرا روزه میگیری؟» باید گفت: «چه خوب است که روزه گرفتی، بعد از آن که نمازت را خواندی برای من هم دعا کن.»همچنین نباید به خاطر روزه گرفتن مسئولیت بچه ها را سنگین کنیم.مثلا نگوییم:« شما که روزه ای درست نیست با برادرت این طوری صحبت کنی!»
روزه داری را نفی نکنیم، بلکه بهتر است به شیوه‌ای که گفته شد، قدر روزه داری‌اش را بدانیم. در غیر این صورت، نه تنها کار اشتباهش را اصلاح نکرده ایم، بلکه مانع روزه داری‌اش هم شده‌ایم.
۹_تولد معنوی کودک را جشن بگیرید
اولین روزه داری تجربه بسیار باشکوه و متفاوتی است و بزرگترها باید برای این تجربه، جشن بگیرند، هدیه بدهند و از فرزندشان تشکر کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد کسانی که هویت دینی موفقی پیدا می‌کنند، کسانی هستند که تجربه‌های دینی موفقی داشته‌اند، البته باید دانست که دانش و اطلاعات دینی با تجربه بسیار متفاوت است. ممکن است کسی اطلاعات زیادی درباره اهمیت نماز و روزه داشته باشد ولی کسی که شیرینی این کارها را تجربه کرده است، نسبت به انجام آن پایبندتر است، پس باید زمینه چنین تجربه‌هایی را برای فرزندان فراهم کنیم.
◄والدین، مربیان و بستگان نزدیک، فهرستی از کودکان و نوجوانانی که اولین روزه‌هایشان را گرفته‌اند تهیه کنند و در مهمانی‌ها اگر ممکن است مانند مراسم تولد، به آنها هدیه‌ای متناسب با موقعیت اجتماعی و فرهنگیشان بدهند، چون این اتفاق هم، تولد معنوی است و در آن جمع بگویند: این شخص اولین روزه‌اش را گرفته است، از او می‌خواهیم برایمان دعا کند. به او هدیه بدهند و برای او صلوات بفرستند. حمایت‌های معنوی مثل التماس دعا گفتن به آنها هم تأثیر بسیاری دارد.
