ربات جراح «سینا» به‌عنوان آخرین دستاورد بزرگ جراحی کشور به‌تازگی در کنگره «اندواورولوژی» بیمارستان لبافی‌نژاد تهران مورد توجه جامعه جراحان کشورمان قرار گرفت؛ این ربات جراح قادر است که از طریق ساختارهای مخابراتی از راه دور نظیر شبکه اینترنت، این امکان را برای پزشک جراح فراهم کند که عمل جراحی را کیلومترها دورتر از اتاق عمل و در دورترین نقاط کشور یا حتی روی یک ناو اقیانوس‌پیما انجام دهد.
دکتر «علیرضا میرباقری؛ مدیر‌عامل شرکت نوآوران رباتیک و پزشکی سینا» و مجری طرح این ربات در گفت‌وگو با تسنیم به تشریح نحوه ساخت و استفاده آن، دستاوردها و چشم‌اندازهای آینده این ربات و ... پرداخته که مشروح آن در ادامه تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
در ابتدا خودتان را معرفی کنید؟
بنده علیرضا میرباقری، مدیر عامل شرکت نوآوران رباتیک و پزشکی سینا و عضو هیئت علمی گروه فیزیک و مهندسی پزشکی دانشکده پزشکی و دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین معاون پژوهشی مرکز تحقیقات فناوریهای بیومدیکال و رباتیک هستم و در مهندسی مکانیک دارای تخصص و در رباتیک پزشکی مدرک فوق‌تخصص دارم.
چطور شد که به فکر ساخت ربات جراح افتادید؟
این موضوع به 12 سال پیش برمی‌گردد؛ استاد بنده در دانشگاه صنعتی شریف به‌سفارش وزارت صنایع و معادن وقت، مطالعه‌ای را در حوزه فناوریهای نوین پزشکی انجام داده بود و مشخص شده بود که جراحی رباتیک یکی از فناوریهای استراتژیک و ضروری برای کشور ماست و برای عقب نماندن از دنیا باید به آن بپردازیم.
در همان زمان تصمیم بر آغاز این راه گرفتیم؛ در واقع ما به این نتیجه رسیدیم که این فناوری در سالهای آتی از جمله فناوریهای ضروری در خدمات بالینی شده و در آینده نه‌چندان دور، اطاق عملی را نخواهیم داشت که از فناوری جراحی رباتیک بی‌بهره باشد؛ فناوریهای جراحی رباتیک مزایای اثبات شده‌ای دارند و استفاده از آنها در دنیا به‌شدت رو به گسترش است.
در ابتدای کار آیا پیش‌بینی می‌کردید که بتوانید به این فناوری دست پیدا کنید؟
12 سال پیش این آرزوی ما بود که بتوانیم با جلب نظر مسئولان این کار را انجام دهیم، بنابراین برای آن برنامه بسیار دقیقی تهیه و نقشه راه برای رسیدن به این فناوری را ترسیم کردیم؛ با آن برنامه‌ریزی و ترسیم راه، با ورود به این فناوری مطمئن بودیم که به نتایج لازم خواهیم رسید.
برنامه ما این بود که ابتدا از یک موضوع ساده‌تر شروع کنیم، بنابراین در گام نخست، ربات دستیار جراح در جراحی لاپاروسکوپی به‌نام روبولنز را طراحی کرده ساختیم؛ آن ربات به‌عنوان دستیار جراح، تا امروز بیشتر از یک هزار عمل جراحی روی انسان انجام داده و در کتاب جراحی رباتیک به‌عنوان یکی از معدود رباتهایی که در دنیا توانسته است روی انسان کار کند، معرفی شده است.
بعد از پروژه موفق ربات دستیار جراح و با تجربه ارزشمند کسب‌‌شده، وارد فضای رباتهای جراح شده و طی 5 سال بیش از 20 پایان‌نامه کارشناسی ارشد به‌طور مشترک بین دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه علوم پزشکی تهران را به سرانجام رساندیم؛ تجمیع همه این پایان‌نامه‌ها و سه سال کار متمرکز و مستمر بعد از آنها، در نهایت منجر به ساخت «ربات جراح سینا» شد.
نهادها و ارگانهای مربوطه چه‌میزان از این پروژه حمایت کردند؟
ما برای دریافت حمایت، طی سالهای گذشته در هر مقطعی از هر نهادی که امکان حمایت داشته درخواست کردیم و شکر خدا هرچند به‌صورت منقطع اما با پیگیری و جدیت مستمر توانستیم حمایتهای خوبی کسب کنیم؛ در ابتدای راه، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سپس وزارت صنایع و معادن و در نهایت مرکز همکاریهای علمی و فناوری ریاست جمهوری از این پروژه حمایت کردند؛ بیشترین حمایت از حدود چهار سال پیش مربوط به مرکز همکاریهای علمی و فناوری ریاست جمهوری با مبلغی حدود 10 میلیارد ریال بود.
این ربات در حال حاضر برای عملهای جراحی لاپاراسکوپی مناسب‌سازی شده است؛ آیا امکان مناسب‌سازی ربات سینا برای سایر عملهای جراحی نظیر عمل قلب باز نیز وجود دارد؟
به‌طور کلی رباتهای جراح به میدان آمده‌اند تا اعمال جراحی باز را به اعمال جراحی بسته و با حداقل آسیب تبدیل کنند؛ ربات جراح سینا نیز از همین قاعده پیروی می‌کند بنابراین ربات جراح سینا البته در عمل جراحی قلب نیز قابل استفاده است اما لازم نیست قفسه سینه باز شود چرا که ابزارهای پنج‌میلی‌متری ربات سینا قادرند از بین استخوانهای قفسه سینه عبور کرده و عمل جراحی قلب را انجام دهند.
آنچه در آینده به‌دنبال آن هستیم، عمل جراحی قلب تپنده است؛ در آینده ربات سینا به عملگرهایی مجهز خواهد شد که متناسب با تپش قلب، ابزار و دوربین تصویر‌برداری را حرکت داده و جراح در حال جراحی یک قلب تپنده، احساس نخواهد کرد که قلب در حال تپش است و ابزارخور را نسبت به قلب تپنده ثابت خواهد دید.
با این فناوری امکان انجام اعمال جراحی قلب بدون نیاز به توقف آن میسر خواهد شد و این موضوع هزینه اعمال جراحی قلب با استفاده از دستگاه‌های قلبی ریوی را که جایگزین قلب متوقف شده می‌شوند کاهش خواهد داد.
چه قابلیتهایی دیگری را برای افزودن به ربات سینا در آینده در نظر دارید؟
همان‌طور که توضیح دادم اضافه کردن امکان جراحی قلب تپنده و اضافه شدن ابزارهای خاص با قابلیت انعطاف در داخل بدن بیمار از جمله قابلیتهایی است که امیدواریم در آینده نزدیک به ربات سینا اضافه شود.
در طراحی و ساخت ربات سینا از همکاری چه افرادی استفاده کردید؟
این طرح با همکاری مشترک اعضای هیئت علمی و دانشجویان گروه بیومکانیک دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه علوم پزشکی تهران در محل مرکز تحقیقات فناوریهای بیومدیکال و رباتیک، مستقر در پژوهشکده فناوریهای نوین پزشکی در مجتمع بیمارستانی امام خمینی(ره) انجام شده است.
در اینجا لازم می‌دانم از زحمات آقای دکتر سرکار به‌عنوان ریاست پژوهشکده و فردی که با پیگیری و مجاهدت خود همیشه انرژی‌بخش و موتور محرک این مجموعه بوده‌اند، تشکر کنم؛ آقای دکتر فرزام فرهمند، استاد بنده و مجری اصلی این پروژه بوده و به‌غیر از راهنماییهای ارزشمند و درایت ایشان در ترسیم نقشه راه ما، این کار میسر نبوده است.
آقای دکتر کریمیان جراح همکار تیم مجری که از 12 سال گذشته همواره همراه ما بودند و با مشاوره تخصصی خود باعث عملیاتی شدن و استفاده واقعی از این ربات شدند؛ ایشان پس از عملیاتی شدن ربات، بیش از شش ماه به‌طور مستمر با آن کار کرده و اصلاحات مورد نیاز را به ما گوشزد کرده‌اند؛ آقای دکتر بهزادی‌پور، همکار عزیز و مشاور ما در امور کنترل سامانه بودند و از هیچ کوششی دریغ نورزیدند.
آقایان علمدار، جمشیدی‌فر، قنادی، هاشمی، سخدری، مرادی، خان‌محمدی، خادم، شفیع‌زاده، نظری، نعمت‌الهی و سایر دانشجویان آزمایشگاه جراحی رباتیک نیز از جمله نیروهای محوری و بسیار کارآمدی بودند که جز با مساعدتها و مجاهدتهای آنها در این راه، این دستاورد میسر نمی‌شد و بنده هم به‌عنوان مدیر اجرایی در خدمت همه عزیزان بودم.
چه توصیه‌ای برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان علاقه‌مند به فناوریهای نوین پزشکی که دستیابی به تکنولوژی روز دنیا را دور از دسترس می‌دانند، دارید؟
این موضوع بارها به دنیا ثابت شده است که برای ما هیچ چیز دور از دسترس نیست؛ اگر همت و اراده کنیم به هرآنچه بخواهیم می‌رسیم البته راه بسیار سختی را باید طی کرد و این سختی فقط برای ما نیست و در همه دنیا، آنهایی که به جایی رسیده‌اند، سختی لازم را تحمل کرده و این وعده الهی است که «انّ مع العسر، یسری».
توصیه من این است که کار خود را حتماً به‌صورت تیمی و زیرنظر یک استاد با‌تجربه و با‌درایت آغاز کنند و ضمن اعتماد، تلاش کنند همه انرژی و وقت خود را در راه رسیدن به هدف به کار برده و با توکل به خدا به راه خود ادامه دهند؛ حضرت علی(ع) می‌فرمایند "قبل از شروع هر کاری آرام باش، توکل کن، تفکر کن، سپس آستینها را بالا بزن، آن‌گاه دستان خدا را می‌بینی که زودتر از تو دست به کار شده" و ما بارها این موضوع را در کار خود احساس کردیم.
بازتاب خبر ساخت ربات جراحی سینا در بین محققان خارجی چطور بود؟ آیا انتظار دستیابی محققان ایرانی به این فناوری را داشتند؟
آنهایی که ما را می‌شناختند بله؛ اما باور کردن این موضوع برای شرکتهای خارجی بسیار دشوار است؛ آنها باور ندارند که با این همه محدودیت در زیرساخت‌ها، بودجه، فضا، امکانات، افراد و از همه مهمتر تحریمهای بین‌المللی، چنین کار بزرگی در ایران انجام شده باشد.
در پایان اگر صحبتی دارید، بفرمایید.
از شما و همه کسانی که در این راه به هر نحو ما را یاری کردند، صمیمانه تشکر می‌کنم و امیدوارم در آینده‌ای نزدیک بتوانیم این فناوری بومی را به‌طور عام در اختیار مردم قدردان کشور عزیزمان قرار دهیم.
