علی اکبرسیاری ــ معاون بهداشت وزیر بهداشت در یادداشتی درباره آنچه باید درباره دیابت دانست، به مطالب و توصیه‌هایی پرداخت.
دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است و زمانی رخ می‌دهد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کند یا بدن به‌طور مؤثر از انسولین تولیدشده، نمی‌تواند استفاده کند. انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می‌کند. هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون، شایع‌ترین علامت دیابت کنترل‌نشده است و در طول زمان، منجر به آسیب‌های جدی به بسیاری از دستگاه‌های بدن، به‌ویژه اعصاب و عروق خونی می‌شود. دیابت، انواع مختلف دارد.
دیابت نوع 1
دیابت نوع یک (وابسته به انسولین) با تولید انسولین ناکافی در بدن مشخص می‌شود و کنترل آن با تزریق روزانه انسولین امکان‌پذیر است.
علایم این بیماری، دفع بیش از حد ادرار (پرادراری)، تشنگی (پرنوشی)، گرسنگی دایمی (پرخوری)، کاهش وزن، تغییرات بینایی و خستگی است. این علایم ممکن است به‌طور ناگهانی رخ دهد.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دو (غیروابسته به انسولین یا دیابت بزرگسال) حاصل استفاده غیرمؤثر بدن از انسولین است. 90 درصد از مبتلایان به دیابت در سراسر جهان، دیابت نوع دو دارند، دیابت نوع دو، تا حد زیادی، نتیجه اضافه وزن، چاقی و نداشتن فعالیت بدنی است.
علایم دیابت نوع دو، شبیه دیابت نوع یک است اما علائم اغلب خفیف‌تر و کمرنگ‌تر هستند به همین دلیل، این بیماری ممکن است تا چند سال پس از شروع تشخیص داده شود، یعنی زمانی که عوارض به وجود آمده است.
دیابت بارداری
دیابت حاملگی، هایپرگلیسمی است با مقدار قند خون بالاتر از حد نرمال اما پایین‌تر از مقدار تشخیص دیابت و در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. زنان مبتلا به دیابت حاملگی هم در معرض خطر عوارض در دوران بارداری و زایمان و هم در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو در سال‌های بعد هستند. تشخیص دیابت حاملگی معمولاً از طریق غربالگری دوران بارداری امکان‌پذیر است.
عوارض شایع دیابت
با گذشت زمان، دیابت می‌تواند به قلب، عروق خونی، چشم، کلیه و اعصاب آسیب برساند.
دیابت خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. در یک مطالعه چندملیتی، مشخص شد 50 درصد از افراد مبتلا به دیابت به‌علت بیماری‌های قلبی عروقی، فوت می‌کنند.
همراه با کاهش جریان خون و آسیب‌های عصبی در پا، احتمال زخم پای دیابتی، عفونت و نیاز احتمالی برای قطع اندام، افزایش می‌یابد.
یکی از عوارض دیابت، می‌تواند کوری باشد که به‌دلیل آسیب طولانی‌مدت به عروق خونی کوچک در شبکیه چشم رخ می‌دهد. یک درصد از کوری جهانی را می‌توان به دیابت نسبت داد.
دیابت از علل اصلی نارسایی کلیه است.
خطر کلی مرگ در میان افراد مبتلا به دیابت، حداقل دو برابر دیگران است.
علل بروز دیابت
برخی از مهم‌ترین دلایل بروز بیماری دیابت به شرح زیر است:
دلایل بروز دیابت نوع یک
استعداد ژنتیکی (ارثی)
اختلال و بیماری سیستم ایمنی بدن (سیستم ایمنی بـدن بـه‌اشتباه علیه سلول‌هـای سازنده انسولین موادی می‌سـازد که این سلول‌ها را ازبین می‌برد).
بعضی ویروس‌ها
فشارهای عصبی یا استرس‌ها
دلایل بروز دیابت نوع دو
در افراد بزرگسال (بـا سن بیش از 30 سال) عواملی ازقبیل اضـافه‌وزن و چـاقی، کم‌تـحرکی یا نداشتن فعالیت بدنی (ورزش)، سابقه فامیلی و ارثی، چربی و فشارخون بالا، از مهم‌تـرین علل بروز دیابت نوع دو است.
چگونه می‌توان بار بیماری دیابت را کاهش داد؟
ثابت شده است که تغییرات ساده در سبک زندگی در جلوگیری یا به تأخیر انداختن شروع دیابت نوع 2 مؤثر است. برای کمک به جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 و عوارض آن، مردم باید موارد زیر را رعایت کنند:
ورزش کنید. روزی نیم ساعت پیاده‌روی منظم، می‌تواند بسیاری از عوارض دیابت را به تأخیر اندازد.
رژیم غذایی مناسب، نکته مهمی در کنترل قند خون است. اینکه چه می‌خورید و چقدر می‌خورید، کاملاً بر سطح قند خونتان تأثیر می‌گذارد، پس رژیم غذایی‌تان را به‌دقت کنترل کنید.
وعده‌های غذایی باید به‌طور منظم و در ساعات مقرر مصرف شوند. تغییر ساعت صرف غذا، سبب نوسان قند خون می‌شود و مشکلات فراوانی را ایجاد می‌کند.
توصیه می‌شود که مصرف غذاهای روزانه در سه وعده اصلی (صبحانه، ناهار، شام) و سه میان‌وعده (بین صبحانه و ناهار، بین ناهار و شام و قبل از خواب) تقسیم شود.
نان‌های مصرفی باید از آرد سبوس‌دار و با استفاده از خمیرمایه تهیه شوند (مانند سنگک).
مصرف حبوبات (نخود، لوبیا، عدس) در برنامه غذایی توصیه می‌شود. فیبر موجود در این غذاها، باعث کنترل بهتر قند خون می‌شود.
از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ‌شده، پرهیز کنید. بهتر است غذاها بیشتر به‌شکل آب‌پز، بخارپز یا کبابی مصرف شوند.
مصرف قند و شکر و غذاهای حاوی آنها (مثل شیرینی، بیسکوئیت، مربا، آدامس، نوشابه و غیره) در بیماران دیابتی ممنوع است.
روغن مصرفی باید حتماً از نوع گیاهی باشد. برای سرخ‌کردن سطحی مواد غذایی نیز صرفاً از روغن‌های گیاهی مخصوص سرخ‌کردن، استفاده شود.
از گوشت‌های کم‌چرب و مرغ و ماهی بدون پوست در غذاهای خود استفاده کنید.
مصرف تخم‌مرغ به حداکثر سه تا چهار عدد در هفته محدود شود.
شیر و لبنیات مصرفی از نوع کم‌چرب باشند.
میوه و سبزی را به‌شکل تازه مصرف کنید. ویتامین ث موجود در میوه و سبزی تازه، کمک شایانی به کنترل قند خون می‌کند.
سالاد و سبزی‌ها را بدون سُس و با چاشنی‌هایی نظیر آب‌‌لیموترش یا نارنج تازه و مقدار اندکی روغن زیتون مصرف کنید.
مصرف نمک را تا حد امکان کاهش دهید. (کل نمک مصرفی روزانه، چه به‌شکل خالص و چه به‌شکل افزوده به غذاها، باید حداکثر پنج گرم باشد، یعنی حدوداً به‌اندازه یک قاشق مرباخوری). با توجه به وجود نمک و سدیم در بسیاری از غذاها، توصیه می‌شود از نمکدان و افزودن نمک به غذا در سر سفره اجتناب کنید.
از غذاهای آماده و کنسروی که همگی حاوی مقادیر زیادی نمک، شکر یا چربی هستند، استفاده نکنید.
دخانیات مصرف نکنید، سیگار کشیدن، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد.
پیگیر بیماری‌تان باشید و به‌طور مرتب به پزشک مراجعه کنید. قندخون‌تان را مرتب کنترل کنید. آزمایش هموگلوبین (A1C (HbA1C نوعی آزمایش خون است که به شما یک گزارش کاری را از کنترل قندخون، طی سه ماه اخیر، ارائه می‌دهد.
عوارض بیماری‌تان را بشناسید؛ عوارض کلیوی، قلبی، پای دیابتی، کتواسیدوز دیابتی و حمله هیپوگلیسمی (افت قند خون)، دانستن علایم این عوارض، به شما کمک می‌کند تا بیماری‌تان را آگاهانه‌تر کنترل کنید.
هیچ‌وقت گرسنه نمانید، گرسنگی شدید، پرخوری به‌دنبال دارد و در پرخوری، کنترل قند خون معنا ندارد.
به‌دقت مراقب پاهای خود باشید تا زخمی در آنها ایجاد نشود.
عوامل خطر بروز دیابت
عوامل خطر بروز دیابت با بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر دیگر مشترک است. وجود هر کدام از مشکلات زیر، عامل خطر برای بروز بیماری دیابت، محسوب می‌شود.
چاقی و اضافه وزن
سابقه فامیلی بیماری دیابت در فامیل درجه یک
وجود دیسلیپیدمی (افزایش غلظت سرمی کلسترول، تری‌گلیسرید و LDL و کاهش HDL)
فشار خون بالا
سابقه اختلالات متابولیسم کربوهیدرات‌ها، IFG یا IGT
سابقه ابتلا به دیابت بارداری
سابقه به دنیا آوردن نوزاد با بیش از 4 کیلوگرم
سابقه مرده‌زایی، سقط بدون دلیل.
