هر آدم سالمی دو کلیه به شکل لوبیا، به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای و به اندازه مشت بسته ی خودش دارد.
کلیه‌ها در طرفین ستون مهره‌ها و زیر دنده‌های تحتانی واقع شده‌اند و اغلب اعضای بدن برای عملکرد مطلوب به کلیه‌ها وابسته‌اند. هر کلیه اگرچه در مشت آدم جا می‌گیرد و نسبتا کوچک است، اما بالغ بر یک میلیون واحد تصفیه‌کننده در خودش دارد که قادرند روزانه 1700 لیتر مایع را تصفیه کنند و بیش از 50 عنصر شیمیایی را که در این مایع محلول‌اند، استخراج کنند.
10 فرمان کلیوی
1- فشارخون‌تان را به طور منظم اندازه‌گیری کنید و در محدوده طبیعی متناسب با سن‌تان نگه دارید.
2- اگر دیابت دارید، حتما باید تحت نظر پزشک باشید و بیماری‌تان را کنترل کنید.
3- حتما رژیم غذایی مناسبی داشته باشید و روزی 5 واحد از میوه‌ها و سبزی‌های تازه استفاده کنید.
4- مراقب کلسترول خون‌تان باشید.
5- سیگار نکشید.
6- در صورت مشاهده علایمی مانند سوزش ادرار، کدورت و قرمز شدن رنگ ادرار ، تب و لرز شدید، کمردرد یا درد دو طرف پشت در ناحیه پایین دنده‌ها، حتما نزد پزشک بروید.
7- هر روز، مدتی را به ورزش اختصاص بدهید.
8- اگر سن‌تان بالاست، حتما سالی یک بار برای معاینه کلیه‌های‌تان نزد پزشک بروید.
9- همه آزمایش‌های مربوط به کلیه را که پزشک تان ضروری می‌داند، انجام دهید.
10- چنانچه دچار عفونت‌های کلیوی یا مثانه شدید، فورا به پزشک مراجعه کنید.
10 فرمان ضد سنگ کلیه
1- روزی 2 تا 3 لیتر آب بنوشید، یعنی 6 تا 8 لیوان.
2- لیمو ترش تازه بخورید. این کار، خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می‌دهد.
3- اگر سنگ کلیه‌تان ناشی از اسیداوریک بالاست، کمتر گوشت قرمز بخورید.
4- مصرف سبزی‌ها و میوه‌ها را بیشتر کنید.
5- اسفناج، ریواس، چغندر، کاکاو، چای پُررنگ، سبوس، آجیل، بادام و توت‌فرنگی حاوی اگزالات فراوان هستند و مصرف آنها احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.
6- از قرار گرفتن در شرایطی که با تعریق بیش از حد همراه است، خودداری کنید.
7- بیشتر ورزش کنید و کلا تحرک‌تان را افزایش دهید.
8- بر خلاف تصور رایج، بد نیست میزان مصرف لبنیات‌تان را بیشتر کنید.
9- مصرف غذاهای تند را کاهش دهید و از مصرف غذاهای حاوی ادویه و چاشنی‌های فراوان خودداری کنید.
10- از افراط در نوشیدن قهوه خودداری کنید. کافئین موجود در قهوه، دفع کلسیم از ادرار را افزایش می‌دهد.
آژیر خطر
گاهی اوقات، افراد با بیماری شدید کلیوی، بدون علامت هستند. این موضوع اهمیت انجام آزمایش خون یا ادرار را در بررسی مشکلات کلیوی روشن می‌کند.
به هر حال علایم زیر می‌توانند نشانگر بیماری کلیوی باشند که در صورت وجود، انجام آزمایش‌ها و بررسی‌های بیشتر توصیه می‌شود:
خستگی
فشار خون بالا
ورم چشم‌ها، دست‌ها یا پاها
دفع ادرار خونی، تیره یا به رنگ چای
شب‌ادراری بیش از یک بار در طی خواب شبانه
کاهش اشتها و کاهش وزن
خارش عمومی و دائمی
چرا کلیه ها درد می گیرند؟
درد کلیه در اثر عفونت کلیه یا آسیب رسیدن به آن ایجاد می شود. اگر پشت یا پهلوی شما آسیب ببیند، مثل برخورد ضربه، ممکن است فکر کنید که کلیه هایتان درد می کنند. اما اغلب اوقات اینطور نیست و کلیه هایتان مشکلی ندارند.
کلیه ها در قسمت پشت بدن و بالای کمر (درست پایین دنده ها) واقع شده اند. حال چگونه بفهمیم که درد این قسمت واقعاً مربوط به کلیه هاست یا خیر؟
راه قطعی برای این کار وجود ندارد، اما با شناخت برخی علائم و انجام برخی آزمایش ها می توان فهمید که این درد مربوط به کلیه هاست یا نه.
وجود درد شدید در قسمت بالایی کمر و درد یک طرفه خصوصاً اگر همراه با تب و مشکلات ادراری باشد، می تواند نشان دهنده درد واقعی کلیه ها باشد.
این درد می تواند در اثر عفونت کلیه ها (پیلونفریت) ایجاد گردد.
وجود سنگ در کلیه نیز باعث بروز درد کلیه می شود. حرکت سنگ در کلیه باعث ایجاد درد می گردد. وقتی سنگ کلیه شروع به حرکت می کند و از قسمت میزنای (حالب) عبور می کند و به سمت مثانه می رود، دردهای شدید و متناوبی را ایجاد می نماید که پزشکان آن را قولنج کلیوی یا قولنج میزنای می گویند.
شب‌ادراری بیش از یک بار در طی خواب شبانه یکی از علائم بیماریهای کلیوی است
علل ایجاد درد کلیه
1- آترواسلکروز یا تصلب شرایین سرخرگ های کلیوی در اثر تشکیل لخته خونی یا ایسکمی (کم خونی موضعی در اثر انسداد رگ) : هر نوع قطع جریان خون در کلیه ها نیاز به درمان فوری دارد و باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.
2- خونریزی کلیه (هموراژی)
3- کلیه نعل اسبی : یک بیماری مادرزادی است که در آن دو کلیه از قسمت پایین به هم چسبیده اند.
وجود درد شدید در قسمت بالایی کمر و درد یک طرفه خصوصاً اگر همراه با تب و مشکلات ادراری باشد، می تواند نشان دهنده درد واقعی کلیه ها باشد
4- هیدرونفروز : ورم کلیه ها در اثر برگشت و تجمع ادرار است.
5- سرطان کلیه (یا تومور کلیه) : تومور یا سرطان کلیه می تواند رشد کند و باعث کشیدگی کلیه شود یا اعصاب کلیه را تحت تأثیر قرار دهد و باعث بروز درد شود.
6- عفونت کلیه (پیلونفریت)
7- بیماری کلیه پلی کیستیک (تشکیل کیست در کلیه): بیماری کلیه پلی کیستیک یک بیماری ارثی است که باعث بزرگ شدن کلیه ها و بروز درد شدید می شود که معمولاً در قسمت جلوی شکم احساس می شود تا در قسمت کمر.
8- ترومبوز سیاهرگ های کلیه (تشکیل لخته خونی در سیاهرگ های کلیه)
9- عفونت مجاری ادراری
10- انسداد جریان ادراری: برخی مشکلات باعث انسداد تدریجی جریان ادرار می شود (انسداد ناگهانی جریان ادرار در سنگ کلیه دیده می شود). در این حالت کلیه ها کش می آیند و درد شدیدی بروز می کند.
11- گرفتگی عضلات مثانه و میزنای: وقتی مثانه کاملا پر از ادرار است، قبل و در طی ادرار کردن، باعث بروز درد و ناراحتی در قسمت پایین شکم یا ناحیه خروج ادرار می شود. این درد مستقیما به کلیه ها مربوط نیست، ولی مربوط به انقباض عضلات غیر ارادی میزنای و مثانه است. مدت این درد کوتاه است و بایستی فورا بعد از تخلیه مثانه، برطرف شود.
عللی که در اینجا ذکر شدند، باعث ایجاد درد کلیه می شوند. ولی برای تشخیص صحیح علت، باید به پزشک متخصص کلیه مراجعه کنید.
چرا سنگ کلیه می گیریم؟
عوامل خطر:
فاکتورهای افزایش دهنده ی خطر تشکیل سنگ های کلیوی عبارت هستند از:
* تاریخچه ی خانوادگی و یا سابقه شخصی ابتلا به سنگ کلیه. چنان چه فردی از اعضای خانواده تان سنگ کلیه داشته باشد، شما نیز در معرض ابتلا به آن قرار دارید. همچنین چنان چه خودتان قبلاً سنگ کلیه داشته اید مجددا در معرض خطر تشکیل سنگی دیگر قرار دارید.
* افزایش سن. اگرچه سنگ کلیه در هر سنی می تواند تشکیل شود ولی در سنین بالای 40 سال معمول تر هستند.
* جنس مذکر. احتمال تشکیل سنگ های کلیوی در مردان بیشتر است.
* دهیدراتاسیون. ننوشیدن مقادیر کافی آب در روز، ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم زندگی می کنند و یا تعریق زیادی دارند بایستی بیش از دیگران آب بنوشند.
* برخی برنامه های غذایی خاص. رژیم های غذایی دارای پروتئین بالا، سدیم بالا و یا قند بالا، ریسک ابتلا به برخی سنگ های کلیوی را افزایش می دهند.
* چاق بودن. نمایه توده بدن(BMI) بالا، دور کمر بالا و اضافه وزن با ریسک افزایش یافته تشکیل سنگ های کلیوی مرتبط هستند.
* جراحی و بیماری های گوارشی. جراحی بای پس معده، بیماری روده ی تحریک پذیر و یا اسهال مزمن منجر به تغییراتی در فرایندهای گوارشی شده و جذب کلسیم را تحت تاثیر قرار داده و سطوح مواد تشکیل دهنده ی سنگ را در شما افزایش می دهند.
* دیگر شرایط پزشکی. دیگر بیماری ها و شرایطی که ریسک سنگ های کلیوی را افزایش می دهند عبارت هستند از اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوریا، هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی عفونت های دستگاه ادراری.
آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک
معمولاً افراد ابتدا به پزشک خانوادگی و یا پزشک بیماری های عمومی مراجعه می کنند. سنگ های کوچک توسط پزشک خانواده قابل درمان هستند ولی چنان چه سنگ بزرگ بوده و یا با درد شدید و مشکلات کلیوی وخیم همراه باشد، پزشک بیمار را به یک متخصص بیماری های دستگاه ادراری(اورولوژیست) ارجاع خواهد داد.
از آن جایی که جلسه ی ویزیت، زمان کوتاهی داشته و مسائل متعددی نیز برای پوشش دهی وجود دارند، ایده خوبی است که از قبل آمادگی های لازم برای این جلسه را تدارک دیده باشید. در این قسمت اطلاعاتی را به منظور کمک به آماده شدن برای جلسه ی ویزیت بیان می داریم.
اقداماتی که از عهده ی شما ساخته است:
* از محدودیت های پیش از ویزیت مطلع شوید. زمانی که قرار جلسه ویزیت را ترتیب می دهید سئوال کنید آیا لازم است پیش از جلسه محدودیتی داشته باشید مثلاً ناشتا باشید و یا برنامه غذایی خود را محدود کنید.
* علائم خود را یادداشت نمایید. از جمله هر نوع علائم و یا نشانه ای که حتی به نظرتان با علت تشکیل جلسه ملاقات غیر مرتبط است.
* اطلاعات شخصی و کلیدی خود را یادداشت نمایید. از جمله استرس های اصلی و یا تغییرات اخیر در زندگی تان.
* لیستی از تمامی داروهای دریافتی خود تهیه کنید. از جمله هر نوع ویتامین و یا مکملی که مصرف می کنید.
* در صورت امکان، یکی از دوستان و یا اعضای خانواده تان را با خود به عنوان همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی اطلاعات مطرح شده در طول جلسه ی ویزیت، کار راحتی نیست و لذا اگر کسی همراه شما باشد می تواند در به خاطر آوردن مطالب فراموش شده، شما را یاری رساند.
* سئوالات خود را برای پرسیدن از پزشک یادداشت نمایید. زمان جلسه ویزیت با پزشک محدود است بنابراین آماده کردن لیست سئوالات به شما کمک می کند نهایت استفاده را از زمان جلسه ببرید. سئوالات را به ترتیب اهمیت لیست کنید تا در صورت تمام شدن وقت، جواب مهم ترین آن ها را گرفته باشید.
ننوشیدن مقادیر کافی آب در روز، ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم زندگی می کنند و یا تعریق زیادی دارند بایستی بیش از دیگران آب بنوشند
برخی سئوالات کلیدی در رابطه با بیماری سنگ کلیه عبارت هستند از:
* آیا به سنگ کلیه مبتلا هستم؟
* سایز سنگ کلیه من چه قدر است؟
* سنگ کلیه من در چه قسمتی از دستگاه ادراری ام واقع شده است؟
* سنگ کلیه ام از چه نوعی است؟
* آیا به منظور درمان به دارو درمانی نیز نیاز است؟
* آیا به جراحی و یا فرایند دیگری برای درمان سنگ کلیه ام نیاز است؟
* احتمال ابتلا به یک سنگ کلیه ی دیگر چه قدر است؟
* چگونه می توانم از ابتلا به سنگ کلیه در آینده پیشگیری کنم؟
* من دچار برخی بیماری های دیگر نیز هستم. چگونه می توانم به بهترین حالت تمام بیماری هایم را تواماً کنترل کنم؟
* چه محدودیت هایی را باید دنبال کنم؟
* آیا ضرورتی دارد که به یک متخصص مراجعه کنم؟ هزینه ی آن چه قدر خواهد بود و آیا تحت پوشش بیمه قرار دارد؟
* آیا درمانی جایگزین برای داروهای تجویز شده وجود دارد؟
* آیا بروشور، پمفلت و یا جزوه ی مکتوبی در رابطه با بیماری من در دسترس دارید که بتوانم با خود به منزل برده و مطالعه کنم؟ چه وب سایتی را برای مشاهده پیشنهاد می کنید؟
* آیا نیاز به پیگیری و تداوم مراجعه به پزشک خواهم داشت؟ چه عاملی تعیین کننده خواهد بود؟
در کنار سئوالاتی که آماده کردید، چنان چه مطلبی را به خوبی متوجه نشدید و سئوالی به ذهن تان رسید در مورد پرسیدن آن تردید نکنید.
خارش ، بی‌حالی و سستی از علایم نارسایی کلیه است
وقتی کلیه ها اعتصاب می کنند
نارسایی کلیه
عوامل ارثی مانند تنگی و انسداد مجاری ادراری، نقص متابولیکی و یا هر گونه اشکال در سوخت و ساز بدن می‌تواند باعث افزایش مواد سمی در بدن، به ویژه در کودکان، شده و سبب نارسایی کلیه گردد. عوامل اکتسابی مانند جراحت‌ها و بیماریهای مجاری ادراری ، عفونت‌ها و به ویژه سنگ کلیه نیز از علل شایع نارسایی کلیه هستند که با اجرای برنامه‌های آموزشی و درمانی می‌توان به راحتی از بروز آنها جلوگیری کرد.
کیه ها دو عضوی هستند که در پشت و نیمه فوقانی شکم قرار دارند. نقش کلیه‌ها این است که مواد زاید و حاصل از سوخت و ساز بدن را که در آب حل می‌شوند، از بدن خارج کنند. پس عملکرد مهم کلیه‌ها دفع مواد زاید از طریق ادرار است. حدود 20 درصد از خون بدن در هر لحظه در داخل کلیه‌ها جریان دارد و کلیه موظف است مواد زاید را از خون گرفته و مجددا خون تمیز را به داخل رگ‌ها برگرداند. در واقع این مسیر حالت یک صافی را دارد. این صافی برخی از مواد را که به درد بدن می‌خورد، بازجذب می‌کند و مواد زاید باقیمانده را از مسیرهای پر پیچ و خم عبور می‌دهد.
مواد زاید در نهایت با مقدار متناسبی از مایع در لگنچه کلیه جمع می‌شود. سپس از طریق لوله هایی به نام حالب به داخل مثانه می‌ریزد. سپس فرد احساس ادرار کرده و آن را دفع می‌کند.
مواد زاید بسته به حجم مایعی که با آن حرکت می‌کنند، متفاوت هستند. وقتی ادرار غلیظ یا پُررنگ باشد، مفهوم‌اش این است که مواد زاید با حجم کمی مایع دفع می‌شوند و گاهی اوقات نیز برعکس است؛ یعنی افراد مایعات فراوانی می‌نوشند و حجم مایع بدن زیاد شده و ادرار، رقیق و کم رنگ می شود، یعنی مواد زاید با حجم بیشتری از مایع دفع می‌شوند.
اما به هر حال مهم است این است که ما محصول نهایی مواد خارجی مثل غذاهای مصرفی و یا حتی مواد زایدی که حاصل از بافت‌های بدن است را دفع می‌کنیم.
نارسایی کلیه چگونه ایجاد می‌شود؟
اگر به هر علتی، آسیبی به بافت‌های داخلی کلیه وارد شود و صافی کلیه نتواند عملکرد مناسبی داشته باشد، یا خون کافی به داخل کلیه نرسد و یا مواد زاید به هر علتی نتوانند دفع شوند، بافت کلیه و قسمتی که نقش این پاک‌سازی را بر عهده دارد، دچار آسیب شده و سلول‌های آن به تدریج می میرند. در نتیجه مواد زاید در داخل بدن انباشته می‌شوند و مقدار مواد نیتروژن‌دار، اوره و مواد زاید حاصل از سوخت و ساز بدن در خون بالا می‌رود و از آنجا که این مواد سمی هستند، می‌توانند به قسمت‌های مختلف بدن مانند مغز، کبد و ... آسیب وارد کنند و باعث بروز علایمی همچون خواب‌آلودگی و بی‌حالی در بیمار شوند و حتی ممکن است فرد به حالت کُما برود.
اما جالب است بدانید نه تنها یک کلیه، بلکه حتی بخشی از یک کلیه هم می‌تواند کارکرد بدن را کنترل کند؛ یعنی اگر یک کلیه از بدن خارج شود، کلیه دیگر با بزرگ کردن سلول‌هایش، همه کار بدن را بر عهده می‌گیرد و یا اگر فقط بخشی از یک کلیه سالم باشد، همان بخش سالم هم می‌تواند کارکرد بدن را کنترل کرده و مواد زاید را دفع کند.
مهم‌ترین علل بروز نارسایی کلیه چه هستند؟
این علل به دو گروه تقسیم می شوند:
الف) بیماری‌هایی که به صورت اولیه باعث نارسایی آن می شوند، یعنی خود نسج کلیه دچار آسیب و التهاب می‌شود، مثل بیماری گلومرونفریت (التهاب گلومرول ها). گلومرول بافتی است که در داخل کلیه نقش صافی را بر عهده دارد.
گاهی پیلونفریت یا عفونت کلیه باعث نارسایی کلیه می شود که معمولا این بیماران با درد پهلو و تب و لرز مراجعه می‌کنند.
برخی از بیماری‌ها هم به صورت مادرزادی کلیه‌ها را درگیر می‌کنند، مثل عدم رشد کافی کلیه در دوران جنینی.
برخی از عوامل هم مربوط به یک بیماری دیگر هستند؛ مثل یک بیماری عمومی مانند لوپوس که کلیه‌ها را هم درگیر می‌کند. این گونه بیماری‌ها معمولا غیرقابل پیشگیری هستند، اما برخی از بیماری‌ها مثل سنگ کلیه را می توان درمان کرد. وجود سنگ در کلیه سبب می‌شود راه خروج ادرار بسته شده و ادرار خوب تخلیه نشود، در نتیجه تجمع ادرار به نسج کلیه فشار وارد می‌کند و فشار معکوس ایجاد می‌شود. بنابراین خون‌رسانی به کلیه کم شده و کم‌کم سلول‌هایی که داخل کلیه هستند، به دلیل کمبود خون دچار آسیب می‌شوند.
عامل دیگر ریفلاکس در دوران نوزادی و کودکی است، یعنی ادرار به علل مختلف از سمت مثانه به کلیه پس زده می‌شود که می‌تواند به دلیل مختل بودن سیستم عصبی مثانه یا مختل بودن سیستم مقاومت حالب‌ها در داخل مثانه باشد، در نتیجه هنگامی که کودک می‌خواهد ادرار کند، به جای آنکه ادرارش خارج شود، مقدار زیادی از آن به سمت کلیه‌ها حرکت کرده و همان فشار معکوس را ایجاد می‌کند. در نتیجه می‌تواند به سلول‌های کلیه آسیب برساند.
ب) برخی علل هم به صورت ثانویه به کلیه آسیب می زنند، مثل بیماری دیابت و فشار خون بالا. در واقع در یکی دو دهه اخیر این دو بیماری از علل اصلی نارسایی کلیه بوده‌اند.
جالب است بدانید که هم پُرفشاری خون می‌تواند موجب آسیب کلیه شود و هم نارسایی کلیه می‌تواند پُرفشاری خون ایجاد کند.
ابتلا به این مشکل چه علایمی به همراه دارد؟
به علت جمع شدن مواد زاید در بدن، علایمی مانند خارش (به دلیل بالا رفتن اوره)، بی‌حالی و سستی، فراموشی، کاهش تمایلات جنسی ، تهوع مداوم، خستگی، ورم اندام‌ها و بدن دیده می شوند. در نارسایی شدید که کلیه نمی‌تواند آب و مواد زاید را دفع کند، آب در داخل بدن مانده و سبب ورم پاها، دست‌ها و صورت می‌شود و در نتیجه وزن هم افزایش پیدا می‌کند.
برای پیشگیری از آن چه باید کرد؟
ببینید؛ کلیه ها خیلی دیر نارسا می‌شوند و یکی از موارد مهم در پیشگیری این است که افراد در سیر بروز نارسایی کلیه، زود متوجه مشکل‌شان شوند. می‌توان بعضی از بیماری‌ها را که در ایجاد نارسایی کلیه نقش دارند، سریعا درمان کرد؛ مثلا فشار خون بالا و بیماری قند را باید کنترل کرد تا کار به جایی نرسد که نارسایی کلیه ایجاد کند. همچنین مصرف نمک، آب و پروتئین را هم باید تنظیم کرد تا دچار مشکل نشد.
