لیسانس، فوق‌لیسانس، دکتری، مدرک تافل (زبان انگلیسی)، گواهی مهارت کامپیوتر، مدرک حسابداری، مدرک بازیگری، گلدوزی، آرایش و گریم و... مدرک پشت مدرک! این حکایت روزهای بسیاری از ما ایرانی‌هاست. تا یکی دو دهه قبل تصور این بود که کلید دستیابی به یک شغل مطلوب تحصیلات بیشتر و داشتن مدارک مختلف آموزشی است، اما این تصور به سرعت رنگ باخت و حالا بازار کار با بحران تحصیلکرده‌های بیکار مواجه شده است.
تحصیلکرده‌هایی که به گفته کارفرمایان، تنها در مدارک رنگارنگ خلاصه شده‌اند و برای ورود به مشاغل از مهارت کافی برخوردار نیستند. این موضوع حالا، دستمایه کلاهبرداری‌های گسترده در بازار کار شده است. کلاهبردارانی که در قالب کارفرما ظاهر شده و به بهانه آموزش مهارت از کارجویان اخاذی می‌کنند. به سرعت حسابدار حرفه‌ای شوید»، «درآمدهای چند میلیونی با کار در منزل»، «ما شما را به یک ستاره سینمایی تبدیل می‌کنیم»، «درآمدزایی چشمگیر با طراحی سایت و وب» و... همه اینها بخشی از تبلیغات فریبنده در بازار کار ایران است.
تبلیغاتی که در ادامه شما را با کلید واژه «استخدام به شرط آموزش» مواجه می‌کند، اما کافی است که به دام آنها افتاده و در دوره‌های آموزشی کوتاه اما نسبتا گران‌قیمت‌شان شرکت کنید، پس از پایان این دوره‌های کوتاه آموزشی است که به راحتی رویای یافتن یک شغل پردرآمد به باد رفته و کارفرماهای صوری به بهانه‌های واهی از استخدام شما سرباز می‌زنند.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که در نبود نظارت‌های کافی به بازار کار، بساط این کلاهبرداری گسترده‌تر شده و حتی صفحات آگهی روزنامه‌های سراسری را نیز به تسخیر خود درآورده است. در این میان روزنامه‌ها مسئولیت بررسی صحت و سقم آگهی را به عهده مخاطبان می‌دانند و روابط‌عمومی اداره کل هدایت نیروی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با تأکید بر ممنوع نبودن تبلیغات این گروه از کلاهبرداران در رسانه‌های مکتوب، به «شهروند» می‌گوید: مالباختگان می‌توانند برای شکایت به نیروی انتظامی مراجعه کنند!
درآمد میلیونی آگهی‌های کلاهبردار
«کار در منزل» یکی از رایج‌ترین دام‌های کلاهبرداری در بازار کار کشور است. مونتاژ درختچه‌های تزیینی و گل‌های مصنوعی، ساخت جعبه کادویی، تعمیر تلفن همراه، بافت تابلوفرش و... ازجمله پیشنهادهایی است که این آگهی‌ها به متقاضیان بازار کار ارایه داده و وعده می‌دهند درصورت آموزش، برای کالاهای تولیدی هنرجویان خود بازاریابی کرده و درآمدهای میلیونی را نصیب افرادی می‌کنند که تمایل دارند شغل دوم داشته باشند یا درخانه کار کنند. دوره‌های آموزشی معمولا کوتاه‌مدت و اغلب یک هفته تا ١٠روز است و هزینه آموزش در این دوره‌ها بین ٤٠ تا ١٥٠هزارتومان است.
تا این‌جا وضع عادی به‌نظر می‌رسد، اما درست پس از پایان کلاس‌هاست که متوجه می‌شوید چه کلاه گشادی به سرتان رفته است و برای شکایت از منتشرکنندگان آگهی هیچ مدرک و مستندات محکمه‌پسندی در دست ندارید. «شیما رسولی» درباره تجربه مواجهه خود با این نوع از آگهی‌های بازار کار می‌گوید: آگهی را در یک روزنامه معتبر کشور دیدم. دفتر صاحب آگهی در میدان توحید واقع شده و تعداد زیادی به آن‌جا مراجعه کرده بودند.
صاحب آگهی توضیح داد که برای شروع کار جعبه‌سازی نیاز است که افراد یک دوره آموزشی ١٠روزه را پشت‌سر بگذارند و هزینه آموزش این دوره ١٠روزه، ١٠٠هزارتومان است. بیشتر مراجعه‌کنندگان با پرداخت این مبلغ برای شروع آموزش ثبت‌نام کردند و آموزش درست یک هفته بعد از ثبت‌نام شروع شد.
وی ادامه می‌دهد: پس از پایان دوره آموزشی، صاحب آگهی در پاسخ به تقاضای دریافت سفارش کار اعلام کرد که سفارش کار مشروط به ارزیابی کارهای تولیدشده توسط هنرجویان است و تنها افرادی به استخدام درمی‌آیند که کالاهای باکیفیت‌تر و حرفه‌ای‌تری تولید کرده باشند، اما موضوع به همین جا ختم نشد و کار تمام افراد شرکت‌کننده در دوره آموزشی به بهانه‌های واهی رد شد و صاحب آموزشگاه در پاسخ به اعتراض کارجویان اعلام کرد از ابتدا بنای استخدام ارایه نمونه کار حرفه‌ای بوده است.
رسولی درباره تعداد شرکت‌کنندگان این کلاس‌ها اعلام کرد: دو کلاس آموزشی در زمینه ساخت جعبه برگزار شد که هرکدام از کلاس‌ها از ٤٠ کارجو ثبت‌نام به عمل آورده بود و یک کلاس ٣٥نفری در زمینه مونتاژ درختچه و گل‌های مصنوعی تشکیل شد. ضمن این‌که تهیه مواد اولیه آموزش نیز به عهده کارجویان گذاشته شد. به این ترتیب این آموزشگاه با جذب ١١٥ کارجو در یک دوره ١٠روزه ١١,٥میلیون تومان درآمد کسب کرده است که با توجه به تیراژ بالا و گستردگی تبلیغات این نوع مشاغل می‌توان تخمین زد که درآمد ماهانه صاحبان این نوع آگهی‌ها تا حدود ٣٥میلیون تومان نیز برسد.
فقط با مدرک خودمان کار می‌دهیم!
با صاحب یک آگهی در زمینه استخدام حسابدار به شرط آموزش تماس می‌گیرم و از او شرایط لازم را جویا می‌شوم. صاحب آگهی اعلام می‌کند که دفتر آموزشگاه در بلوار فردوس واقع شده است و دوره‌های متفاوتی برای آموزش حسابداری وجود دارد. حسابداری مکانیزه، حسابداری مالی بازرگانی، ترفندهای اکسل در حسابداری و... ازجمله دوره‌های آموزشی درنظر گرفته شده، اما یک دوره با عنوان «حسابداری ویژه بازار کار» نیز طراحی شده است که درواقع مجموعه‌ای از آموزش‌های کاربردی برای ورود به بازار کار است. هزینه آموزش دوره‌های حسابداری بین ٣٠٠هزار تا ٢میلیون تومان است که بیشترین آن مربوط به «حسابداری ویژه بازار کار» است که دوره آموزشی دوماهه دارد.
به صاحب آگهی می‌گویم فارغ‌التحصیل حسابداری هستم و تنها برای بخش استخدامی کار زنگ زده‌ام که او در واکنش به این مسأله پاسخ می‌دهد: ما برای سپردن کار استانداردهای ویژه خودمان را داریم که برای برخورداری از آن استانداردها حتما باید دوره‌های آموزشی را پشت‌سر بگذرانید. صاحب آگهی درباره نحوه استخدام توضیح شفافی نمی‌دهد و می‌گوید: ما صرفا کار آموزش را برعهده داریم و از کارجویانی که دوره آموزشی را پشت‌سر گذاشته باشند، آزمونی گرفته می‌شود و افرادی که بالاترین نمره‌ها را کسب کنند، به صاحبان مشاغل معرفی می‌شوند.
آزمون‌های استخدام به شرط آموزش «قبولی» ندارد
آموزشگاه‌های بازیگری یکی دیگر از شیوه‌های درآمدزایی از ترفند «استخدام به شرط آموزش» است. دراین آگهی‌ها از متقاضیان بخش‌های مختلف هنر سینما و نمایش اعم از گویندگی، دوبله، فیلمنامه‌نویسی، بازیگری، کارگردانی، گریم و... ثبت‌نام می‌شود و به کارجویان اعلام می‌شود پس از پشت‌سر گذاشتن دوره‌های کوتاه‌مدت نسبتا گران‌قیمتی که بین ٨٠٠هزار تا ٥میلیون تومان هزینه دارد، افراد در پروژه‌های هنری به کارگرفته و استخدام می‌شوند.
«افشین زارع» درباره تجربه شخصی خود توضیح می‌دهد: ٣سال در کلاس‌های آزاد بازیگری شرکت کردم به امید این‌که با دسترسی به فعالان این صنعت و صنف بتوانم وارد حرفه بازیگری شوم، اما تمام این ٣سال نتیجه‌ای جز هزینه‌های گزاف نداشت.
وی ادامه می‌دهد: در دوره‌های آموزشی ارزان‌ترین آموزشگاه‌ها تا آموزشگاه‌های نسبتا سرشناس شرکت کردم و تاکنون حدود ٢٠میلیون تومان برای آموزش خرج کرده‌ام، اما پس از پایان دوره‌های آموزشی با بهانه‌هایی مثل قبول‌نشدن در آزمون‌ها و تعطیل‌شدن پروژه مواجه شدم. بعضی جاها به کارجویان می‌گفتند که در تست قبول شده است اما باید برای تأمین مالی پروژه و شروع کار صبر کند و خودشان برای شروع کار تماس می‌گیرند ولی مدت‌های طولانی می‌گذشت و خبری نمی‌شد یا در بهترین حالت افراد را به‌عنوان کارآموز و به‌عنوان نیروی کار مجانی به بعضی پروژه‌های کم‌ارزش معرفی می‌کردند.
روزنامه‌ها مسئول شناسایی کلاهبرداران نیستند
استخدام طراح و گرافیست، طراح وب‌سایت، تولید‌کننده صنایع‌دستی و آثار هنری، پرورش قارچ و تولید کمپوست و... ازجمله عناوین دیگری است که افراد را با پیش‌شرط آموزش جذب کرده و پس از گرفتن هزینه آموزش از استخدام آنها سرباز می‌زنند. این آگهی‌های فریبنده که توانسته است درآمد سرشاری نصیب سودجویان بازار آموزش کند، همچنان درغیاب نظارت‌های کافی در روزنامه‌های پرتیراژ منتشر می‌شوند و خیل عظیم کارجویان ایرانی را مورد کلاهبرداری قرار می‌دهند.
با دفتر جذب آگهی یکی از روزنامه‌های پرتیراژ تماس می‌گیرم و درباره انتشار آگهی سودجویان بازار آموزش توضیح می‌دهم، اما مسئول دفتر به «شهروند» اعلام می‌کند که روزنامه و رسانه‌ها هیچ مسئولیتی در قبال تبعات آگهی ندارند و بررسی صحت و سقم اطلاعات منتشرشده برعهده مخاطب است.
وی اضافه می‌کند: عین این جملات در قسمت آگهی‌های روزنامه منتشر شده است و مخاطبان باید هنگام بررسی آگهی‌ها شخصا تحقیقات لازم را انجام دهند. شیما رسولی کارجو درباره شکایت از آموزشگاه‌ها و کاریابی‌های کلاهبردار می‌گوید: از شکایت منصرف شدم زیرا معیارهای استخدام تعیین‌شده ازسوی این آگهی‌ها شفافیت لازم را ندارد و تصور کردم نمی‌توان کلاهبرداری آنها را در مراجع قضائی اثبات کرد.
مجوز ندارند
برای پیگیری ماجرای کلاهبرداری‌های گسترده با عنوان «استخدام به شرط آموزش» با روابط عمومی اداره کل هدایت نیروی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تماس می‌گیرم و آنها توضیح می‌دهند: هیچ آموزشگاهی مجوز کاریابی ندارد و در مقابل هیچ مرکز شغلی و کاریابی نیز اجازه آموزش ندارد، بنابراین کارجویانی که تحت عنوان «استخدام به شرط آموزش» مورد کلاهبرداری قرار گرفته‌اند، می‌توانند با مراجعه به نیروی انتظامی علیه کلاهبرداران بازار کار شکایت کنند.
براساس اعلام این روابط عمومی، کلاهبرداری با عنوان «آموزش به شرط استخدام» بیشتر توسط آموزشگاه‌ها و کاریابی‌های بدون مجوز و شماره ثبت انجام می‌شود و این مراکز آگهی‌های خود را عمدتا به صورت درج در روزنامه‌های سراسری منتشر می‌کنند زیرا آنها مجوز تبلیغ از سایر مجراهای تبلیعاتی مانند بیلبورد، آگهی تلویزیونی و... را ندارند. با این وجود ممنوع نکردن تبلیغات غیرمجازها در روزنامه‌ها و سایت‌های خبری موجب شده است، عده زیادی از جویندگان کار، اقدام صاحبان آگهی را قانونی تصور کرده و در دام آنها بیفتند.
