به گزارشافکارنیوز،زن و جایگاه آن در جامعه و خانواده بارها در ابعاد مختلف مورد واکاوی و بحثپژوهشگران و رسانه ها قرار گرفته است. با توجه به عضویت کشور عزیزمان ایران برای نخستین بار در نهاد زنان سازمان بین الملل، برای بررسی یکی از وجوه آن با اهداف حمایت از بانوان، بر آن شدیم تا به واکاوی و تهیه گزارشی به اختصار درباره برخی از لایه های این موضوع با معیارهای منطبق با جامعه خویش با حضور اساتید، سرکار خانم ها؛ دکتر مریم خزعلی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر مریم معین الاسلام عضو هیات علمی دانشگاه فردیس حضرت معصومه(س)، دکتر انسیه خزعلی رییس دانشگاه الزهرا(ع) و دکتر معصومه زهیری مشاور استاندار و مدیر کل دفتر امور زنان و خانواده استانداری قم بپردازیم که ماحصل آن را می خوانید.

نظر شما درباره نقش زن در مدیریت داخلی خانواده چیست؟

انسیه خزعلی: به تعبیر رهبر انقلاب، نقش بانوان در منزل نقشی بی بدیل و منحصر به فرد است. مدیریت خرد چه در سطح خرد و چه در سطح کلان یکی از اصول موفقیت هر جامعه ای است. مدیریت خانه و فرزندان که در گذشته و حکمت قدما به تدبیر منزل شناخته می شد، از زیربناهای اساسی تدبیر مدرن و سیاست کلان جامعه محسوب می گردد و بی تردید سرمایه گذاری برای بهبود این امر موجب بهره وری افزون فرد و جامعه خواهد شد.

معین الاسلام: زن ساماندهی خانواده را بر عهده دارد و محور خانواده است. اگر زن در بعد مادر و همسر در خانواده شاد باشد همه اعضای خانواده شاد هستند، اگر زن دچار افسردگی و مسئله و مشکل باشد این غم و اندوه را به تبع منتقل می کند. فی حیثالمجموع هم مدیریت فضای فیزیکی خانواده به عهده زن است و هم مدیریت عاطفی. هر دوی این موارد محور، اصل و اساس است که بر عهده زنان گذاشته شده است. یعنی در واقع بانوان با مدیریت خودشان می توانند منزل را مدیریت اقتصادی و عاطفی کنند و اساس خانه باشند.

زهیری: نقش مدیریتی زن در خانواده نقش گردانندگی است. اداره خانواده یک کار مکمل یکدیگر و یک کار هماهنگ با هم محسوب می شود اما زنان ما در این مسئله هم ایفاگر اصل و اولویت هستند و هم نقش مکمل را بر عهده دارند، که می تواند نفوذ در فکر همسر و فرزندان داشته باشد و خودش هم ایفاگر نقش اساسی باشد.

مریم خزعلی: مقام معظم رهبری در بیان موقعیت زن در خانواده فرمودند «زن مدیر خانه است». این توصیفی کاملا دقیق فرهنگ ساز است. حقیقتا هر مجموعه ای برای پویایی و بقای خود، نیازمند یک مدیریت صحیح و کارآمد است و مدیریت موفق فقط فراهم کردن بودجه و ابزار مورد نیاز و تهیه مایحتاج مجموعه نیست. زیرا ممکن است همه این موارد و همه اسباب و عوامل مدیریتی فراهم باشد اما مجموعه خوب مدیریت نشود. خانواده سازمانی است که مدیریت آن بیش از آنکه ابزار و وسایل رفاهی بخواهد، نیازمند ارتباطات صحیح و پایدار است و این ارتباطات جز از راه محبت و عشق ورزی بین اعضا حاصل نمی­شود. مدیریت زن در خانواده به گونه ای است که علاوه بر آنکه امور اجرائی خانه را رتق و فتق می­کند، برنامه ریزی، سازماندهی، آموزش، ایجاد امنیت، کنترل و نظارت، همه و همه در حکمی نانوشته بر عهده زن در خانواده است؛ اما اینها هنر واقعی خاص زن نیست، مهمترین ویژگی مدیریت زن در خانه این است که همه این امور را با مودت، عشق و عاطفه بین اعضای خانواده معماری می­کند و بنای خانه را به زیبایی می­سازد. ارزش هر خانه به در و دیوار و وسعت و مصالح آن نیست بلکه به گرمی ارتباطات و محبت و عشق حاکم بر آن فضاست که این به طور ویژه کار زن است. زیرا مادر تنها مدیری است که خود را وقف خانواده می­کند و هیچ چیز جز رشد و کمال و رضایت اهالی خانواده، انگیزه او نیستند. البته مادر کمال گرا و الهی، همه اینها را در طول رضایت خداوند طلب می­کند مثل حضرت زهرا(س) که خانه برای او میدان جهاد و محراب طلب رضای حق است. زنان نیز با پیروی از بانوی مطهر اسلام حضرت زهرا(س) می توانند خانه را معبد و عبادتگاه خود قرار دهند و با هر خدمتی اندک، علمی جاودان در مسیر بندگی داشته باشند تا هم در دنیا خرسند و موفق باشند و هم در آخرت رستگار و پیروز محشور شوند.

با توجه به نقش زن در تربیت آینده کشور جایگاه زن در تامین امنیت روانی جامعه کجاست؟

مریم خزعلی: امنیت روانی از اصول اولیه سلامت جامعه و شرط حیات و بقای هر جامعه است یعنی هر گونه تهدیدی علیه امنیت روانی جامعه، در حقیقت تهدید علیه سلامت و امنیت عمومی آن است. ناامنی های دیگر تا زمانی که به ناامنی روانی منجر نشده باشد، چندان تهدیدکننده نیست. زیرا جامعه ای که امنیت روانی دارد، توان برخورد با ناامنی های دیگر را دارد و بر عکس اگر امنیت غذایی، امنیت جانی، امنیت اقتصادی، امنیت فرهنگی و … داشته باشند اما امنیت روانی نباشد، هیچ لذت و بهره ای از این امنیت ها برده نمی­شود و کسی احساس ایمنی نمی­کند. برخی از روان شناسان ۱۴ نشانه را برای ناامنی روانی و مفهوم ناایمنی بیان می­کند، از جمله احساس طردشدن، احساس تنهایی، بد دیدن افراد، احساس عدم اعتماد و حسادت و بخل، مهربانی و علاقه در دیگران، بدبینی و …. جالب است که ریشه تمامی این ۱۴ مورد به خانواده و رشد دوران کودکی بر میگردد، یعنی زمانی که کودک دوران با مادر بودن را سپری می­کند. از این رابطه نقش مادر در تقویت روانی کودک و نهایتا جامعه مشخص می­شود. در حقیقت بنیان امنیت روانی جامعه، در خانواده و توسط مادران نهاده می­شود. بنابراین اگر زنان در جامعه و فضای اجتماعی حضور مستقیم و پررنگ هم نداشته باشند، نقش تربیتی آنان در تقویت روانی افراد و پرورش مردان و زنان رشید، با اعتماد به نفس و با روحیه قوی، پایه گذار امنیت روانی در جامعه است. یعنی نقش اساسی و اولیه در ایمن سازی جامعه دارند. همین امر سبب شده جوامعی که خانواده های بسامانی ندارند و به تعبیر خانواده در آنها فروپاشیده است، از میزان امنیت روانی کمتری برخوردار باشد و برای تامین این امنیت نیازمند برپایی خانواده هستند. اگر به ریشه تاریخی ناامنی های روانی و رشد آن در صده اخیر برگردیم. به زمانی می­رسیم که زنان خانه ها را ترک کردند و فرزندان را از موهبت مادر در خانه محروم ساختند. با خروج زنان از خانه و سپردن کودکان به مهدها و کمرنگ شدن کنترل و نظارت مادران بر تربیت فرزندان، میزان امنیت روانی در کشورها کمتر شده است.

انسیه خزعلی: بدیهی است مدیریت سالم، آینده نگر و جامع زنان در خانواده می تواند در تامین امنیت فردی و اجتماعی جامعه نقش بسزایی ایفا کند.

معین الاسلام: طبیعتا خانم ها که نیمی از پیکره جامعه هستند، اگر خودشان امنیت و سلامت روانی داشته باشند، این سلامت روانی را به اعضای خانواده منتقل می کنند. جامعه هم متشکل از اعضای خانواده است و چون سلول های تشکیل دهنده جامعه خانواده است، اگر زن خود سلامت عاطفی داشته باشد به اعضای خانواده این سلامت را منتقل می کند و به تبع جامعه هم دارای سلامت و امنیت عاطفی می شود.

در خصوص استفاده ابزاری از زنان در جامعه غرب چه نظری دارید؟

مریم خزعلی: دنیای غرب، دنیای سود و سرمایه است. یعنی سود مادی و لذت شخصی، تعیین کننده تصمیمات و اقدامات است. آنچه به نام آزادی زنان و حقوق زنان در این کشورها تبلیغ می شود و گوش جهان را کر کرده، در حقیقت آزادی مردان در بهره گیری از زنان است. در این فرهنگ به ظاهر زنان و مردان در همه عرصه ها مساویند. زنان در رقابت با مردان خود را از قید خانه و خانواده رها کرده اند و همپای مردان در تحصیل و اشتغال می دوند و مسابقه می­دهند؛ اما چرا سهم دست یابی زنان به مراتب قدرت، اعم از قدرت علمی و قدرت سیاسی و اقتصادی اینقدر پایین است؟ آمار خودشان می­گوید زنانی که به سمت های اجرایی دست پیدا می­کنند بسیار کم اند. در اروپا، زنان تنها ۱۱ درصد هیات های اجرایی از قبیل هیات مدیره و هیات نظارتی را بر عهده دارند. طی بررسی دانشگاه کلمبیا و مریلند در سال ۲۰۰۶ ایالات متحده، در میان مدیران اجرایی رده بالای ۵۰۰ شرکت برجسته و معروف تنها یک زن وجود دارد و جالب است که بدانید اخیرا کمپانیهای کلان، اقتصادی متوجه شده اند که اگر از زنان بیشتری در رده های بالای شرکت ها استفاده کنند، بازدهی اقتصادی بیشتری خواهند داشت، باز می بیند که زن را فقط برای سود بیشتر به کار می گیرند یعنی از هر ارزش و توانمندی در زنان نهایت سواستفاده را دارند در سینما و هنر که وضع بسیار بدتر و اسفبارتر است. دانشگاه کالیفرنیای جنوبی تحقیقی را در خصوص ۱۰۰ فیلم سینمایی ساخته شده در سال ۲۰۰۸ میلادی انجام داد، نتیجه آن چنین بود که ۸ درصد از کارگردانان این ۱۰۰ فیلم، زن و ۹۲ درصد مرد بوده اند. ۶/۱۳ درصد از نویسندگان فیلمها و ۱/۱۹ درصد از تهیه کنندگان آنها زن بوده اند و بقیه مرد. بنابراین گزارش، در هالیوود از زنان، بالاخص سنین ۱۳ تا ۲۰ سال به عنوان یک ابزار جنسی و در نقشهای غیراخلاقی استفاده می­شود. این نوع سوء استفاده از زنان در نقش­های غیر اخلاقی به قدری شایع است که بازیگران نقش زن همیشه گلایه مندند و از این که آنها را در نقش های مهم سینمایی به کار نمی گیرند اعتراض دارند و امروز بازگشت به خانواده و معنویت حرکتی است قابل ملاحظه در غرب و به ویژه در بین اقشار بانوان تحصیلکرده و متفکر اما منتظر ارائه الگوی عملی و قابل اجرا هستند.

واقعیت این است که گمشده زن امروز، رسیدن به امنیت و آرامش است ولی آن را در مقام بالاتر، شغل پردر آمدتر، زیبایی بیشتر و رها شدن از بند خانه و خانواده می­داند یعنی دنباله روی از همان رویه غربی و باصطلاح آزادی غربی را دارد، غافل از آن که این راه را همان غربی­ها تجربه کرده اند و اکنون با از دست دادن ارزشها و فروپاشی خانواده، در راه بازگشت از این مسیر هستند و قطعا اگر درست بیندیشید و راهنمایی شوند به الگویی چون حضرت زهرا(س) ‌خواهند رسید. ما که این نعمت عظیم و بی نظیر را در دست داریم، باید آن را بهتر و بیشتر بشناسیم و اطاعت کنیم و برای ارائه این الگو باید بتوانیم با گفتمان­سازی و ایجاد ادبیات مناسب و نظریه­پردازی و تهیه شاخص­ها و معیارهای زندگی فاطمی، راه رفتن و بلکه نقشه راه رسیدن به کمال مطلوب بشری را فراهم سازیم و این مهم­ترین نقش زنان انقلابی و نظام است که به فرموده رهبری در انجام این مسئولیت تأخیر داریم و آن عقب ماندگی نامیدند. باید بدانیم که عامل اصلی گرفتاری های بشردر عصر حاضر، فاصله گرفتن از معنای زندگی و غفلت از خداوند است یعنی خلاء الگوگیری از چنین ظرفیتهای عظیمی که می­توانند دنیا را هدایت کنند و به سرمنزل سعادت برسانند، همه بشریت به خصوص دختران و زنان ما احساس می­ شود و نیاز به ارئه الگوی مطلوب در دسترس و قابل تبعیت است.

انسیه خزعلی: لازمه نگاه مادی و منفعت جویانه غرب، استفاده ابزاری از هر چیزی است که سود آوری را تضمین نماید. متاسفانه در این بخش زنان با وجود بهره مندی از جلوه های مختلف رحمانی مورد سو استفاده قرار گرفته و متضرر شده اند.

معین الاسلام: در جامعه غرب چون همه چیز حول محور سرمایه در کشور های غرب می چرخد از زنان هم برای به جیب زدن سرمایه های بیشتر استفاده ابزاری می شود. تقریبا کشورهای اروپایی بیشترین سو استفاده را از زنان می کنند. از رنسانس به بعد زن به عنوان یک ابزار برای به جیب زدن سرمایه برای سرمایه داران در کشورهای غربی قرار گرفته است و کشورهای اروپایی در حال سرایت این فرهنگ استفاده ابزاری به اکثر کشورها هستند. در حال حاضر پورنوگرافی و استفاده از سکس سالیانه ۲۰۰ میلیارد دلار فقط سرمایه در جیب سرمایه گذاران می گذارد که بالاترین درآمد را دارد و این را از بدن زنان کسب می کنند.

زهیری: تاثیر ماهواره و جامعه غرب روی مادران حاضر در کشور خودمان نیز تا حدی تاثیر گذار بوده است. ما فقط در تاثیرپذیری بحثرسانه و تبلیغات را در داخل نداریم. ماهواره، اینترنت، فضاهای خارج از محیط جغرافیایی همه نقش آفرین هستند، اما درصد نفوذ آن ها به اندازه تربیت در آموزش آموزه های تربیتی و علایق و وابستگی های داخلی ما نیست. حتی می توانیم آن ها را در پشت مرزهای جغرافیایی خود نگه داریم. این ما هستیم که عرصه، بستر، رخنه و نفوذ را برای آن ها فراهم می کنیم.

نقش زنان در جامعه با اشاره به نشست اخیر رهبری را چگونه ارزیابی می کنید؟

خزعلی: دو ملاک بسیار زیبا و مطلوب توسط مقام معظم رهبری در مورد فعالیت زنان در جامعه مطرح گردیده که جا دارد به آن توجه ویژه شود و هر گونه فعالیت آنان با توجه به معیارهای مربوط تبیین گردد. نکته اول حفظ ارزش ها و معیارهای اخلاقی و اسلامی است و بحثدیگر حفظ خانواده و وظیفه های فردی است که هیچ بدیل و جایگزینی جز مادر و همسر ندارد.

معین الاسلام: از دیدگاه رهبری زنان عنصرهای بسیار تاثیرگذاری در جامعه هستند و ایشان جایگاه خاص و ویژه ای برای زنان قایل هستند. ایشان بیان کرده اند که زنان باید اصالت را به مسئولیت های خانه بدهند و در کنارش اگر تعارضی نبود، بتوانند با مدیریت خوب به فعل اجتماعی هم بپردازند.

حضرت زهرا(س) به عنوان الگوی همیشگی جامعه با توجه به مقتضیات کنونی جامعه چه خصوصیاتی داشتند؟

انسیه خزعلی: در فرصت اندک امکان توصیف خصائص آن حضرت نیست و تنها باید به این نکته توجه نمود که ایشان مجمع اضداد بوده اند و دارای خصائصی هستند که در شرایط و موقعیت های متفاوت بروز گوناگون دارد. جامع الجهات بودن حضرت در ابعاد خانوادگی، اجتماعی و سیاسی می تواند برای زنان بهترین الگوی عملی را ترسیم کند.

مریم خزعلی: خداوند، ائمه معصومین(ع) را تماما الگوی عینی انسانی برای هدایت بشر قرار دادند و امر فرمودند که از این ذوات مقدسه پیروی کنید تا رستگار شوید. این بزرگان وسیله شناخت خداوند هستند. در زیارت جامعه کبیره می خوانیم که: «السلام علی محال معرفه الله و مساکن برکه الله». یعنی سلام بر کسانی که جایگاه معرفت و شناخت خداوند هستند و محل فرودآمدن برکات الهی هستند. یعنی فلسفه وجودی این بزرگان، دستگیری از ما گم شدگان و غافلان طریق الهی است. بنابراین هر کس به این مجموعه هدایت و برکت و رحمت راه پیدا کرد، نجات یافته است وگرنه صد در صد در دنیا و آخرت گمراه و خسارت دیده است. «من اتیکم نجی و من لم یاتکم هلک» یعنی هر کس نزد شما آمد نجات یافت و هر کس نیامد، هلاک شد. زهرا سلام الله علیها جایگاهی ویژه در میان این انوار مقدس دارد به گفته همان معصومین علیهم السلام، همه برکت ها و خیرها از این مادر نشات می گیرد. و این افتخار برای ما زنان مسلمان بس که می­توانیم از بهترین الگوی هدایت در جنس زن تبعیت کنیم و به نجات برسیم. امروزه که زنان ما در مواجهه با تهاجم الگوهای غلط مادی راه صحیح را گم کرده و در مسابقه تجمل گرایی و زیبایی جویی، زندگی معنوی و الهی را فراموش کرده زندگی مطهر و قدسی حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها بهترین و عالی ترین الگوی همه زنان برای یافتن راه از چاه و دستیابی به خوشبختی دنیوی و رستگاری اخروی است.

معین الاسلام: این یک شعار نیست حضرت زهرا(س) یک الگوی واقعی هستند و بهترین الگو برای همه جهانیان، به خصوص زنان در همه ادوار هستند. وقتی امام زمان(عج) می فرمایند؛ الگوی من دختر رسول خدا است. پیامبر در یکی از روایات مشهورشان می فرمایند؛ اقتدا کنید به شمس که منظور خودشان هستند و اگر شمس نبود بعد از رحلت خودشان اقتدا کنید به قمر یعنی به ماه و اگر ماه نبود اقتدا کنید به زهره که مقصود همان حضرت زهرا(س) هستند. از این کلام می توان به جایگاه و ارزش زن به خوبی پی برد. لذا دردانه دخت نبی حتی با مقتضیات کنونی جامعه الگوی همیشگی هستند.

دلیل آن هم این است که اصول زندگی هیچگاه تغییر پیدا نمی کند و این فروعات زندگی است که تغییر می کند. اصول زندگی ایشان اصول انسانی بوده و در تمام دوره ها ثابت است که باید مورد الگو برداری قرار بگیرد. باید ویژگی های ایشان برجسته شود و این گونه نباشد که هر کس بر اساس سلیقه خود ویژگی به ایشان بدهد. شخصیت ایشان مثل یک پازل است که باید تماما در کنار هم قرار گیرد تا جامعیت شخصیتی ایشان کاملا مطرح شود و بانوان بتوانند از این بهترین الگو به نحو احسن استفاده کنند.