مدتی است که مسأله حضور غیرقانونی اتباع خارجی در ایران طی سال‌های اخیر به یکی از دغدغه‌های مهم مردم و مسولان تبدیل شده است.
ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری با کشورهایی که درگیر جنگ‌های داخلی، فروپاشی نظام سیاسی، مشکلات عدیده اقتصادی و هجوم نظامی بیگانگان هستند، به‌طور مداوم با جریان‌های مهاجرتی از این کشورها روبرو بوده است.
این مهاجرت‌ها در بسیاری موارد از مسیرهای غیرقانونی انجام می‌شود و حضور اتباع غیرمجاز، چالش‌های امنیتی، اجتماعی و اقتصادی را برای کشور ایجاد کرده است. این گزارش به بررسی مواضع قوه قضاییه و نیروی انتظامی ایران در قبال حضور اتباع غیرقانونی پرداخته و راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بهتر این موضوع را مورد بحث قرار می‌دهد.
رشد حضور اتباع غیرقانونی در ایران
ایران به‌دلیل برخورداری از یک اقتصاد نسبتاً قوی‌تر در مقایسه با همسایگان شرقی، یکی از مقاصد اصلی مهاجران غیرقانونی به‌ویژه از افغانستان و پاکستان بوده است. این مهاجران، عمدتاً به‌دنبال کار و بهبود وضعیت معیشتی خود، راه‌های غیرقانونی را برای ورود به ایران انتخاب می‌کنند. با توجه به شرایط دشوار اقتصادی و امنیتی در کشورهای مبدأ، بسیاری از این مهاجران از مرزهای شرقی ایران وارد می‌شوند.
طبق آمارهای رسمی و غیررسمی، تعداد اتباع غیرقانونی در ایران طی سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است. تخمین‌ها نشان می‌دهند که چند میلیون مهاجر غیرقانونی در سراسر کشورمان زندگی می‌کنند. حضور این افراد باعث ایجاد مشکلاتی در بخش‌های مختلف جامعه از جمله بازار کار، بهداشت و درمان، و همچنین امنیت عمومی شده است.
مواضع قوه قضاییه
قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اتباع غیرقانونی موضع قاطعی اتخاذ کرده است. این نهاد بر لزوم اجرای قوانین مهاجرتی و برخورد با ورود و حضور غیرقانونی اتباع خارجی تأکید دارد. از نظر قوه قضاییه، حضور غیرقانونی اتباع خارجی، نقض آشکار قوانین کشور است و باید با کسانی که این قوانین را نقض می‌کنند، برخورد جدی شود.
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های قوه قضاییه در این زمینه، مسائل امنیتی است زیرا حضور اتباع غیرقانونی می‌تواند به تهدیدات امنیتی منجر شود. در بسیاری از موارد، این افراد به‌دلیل شرایط نامناسب اقتصادی و اجتماعی خود، ممکن است به جرایم سازمان‌یافته، قاچاق مواد مخدر یا حتی تروریسم مرتبط شوند. از این رو، قوه قضاییه بر لزوم نظارت و کنترل دقیق بر مرزها و ورود افراد به کشور تأکید می‌کند.
برخورد قانونی با اتباع غیرقانونی
قوه قضاییه در چندین مقطع زمانی برنامه‌هایی را برای رسیدگی به وضعیت اتباع غیرقانونی به اجرا گذاشته است. این برنامه‌ها شامل برخورد با شبکه‌های قاچاق انسان، دستگیری و بازداشت اتباع غیرقانونی، و اخراج آنها از کشور می‌شود. دادگاه‌های ویژه‌ای برای رسیدگی به پرونده‌های مهاجران غیرقانونی تشکیل شده‌اند و با همکاری نهادهای امنیتی، این پرونده‌ها به سرعت پیگیری می‌شوند.
در عین حال، قوه قضاییه بر این باور است که برخورد با اتباع غیرقانونی باید در چارچوب قوانین بین‌المللی و حقوق بشر انجام شود. این نهاد تأکید دارد که مهاجرانی که به‌دلایل بشردوستانه وارد ایران شده‌اند، مانند پناهجویان، باید از حقوق بین‌المللی برخوردار شوند و ایران به تعهدات خود در این زمینه پایبند است.
مواضع فراجا در قبال اتباع غیرمجاز
فراجا یکی از نهادهای اصلی در برخورد با اتباع غیرقانونی است. این نهاد از طریق گشت‌زنی‌های منظم در مناطق مرزی و همکاری با دیگر نهادهای امنیتی تلاش می‌کند تا از ورود غیرقانونی افراد به کشور جلوگیری کند. یکی از مناطقی که بیشترین فشار مهاجرت غیرقانونی را تحمل می‌کند، مرزهای شرقی ایران با افغانستان و پاکستان است.
نیروی انتظامی با تشکیل تیم‌های ویژه برای مقابله با قاچاقچیان انسان، توانسته است بخشی از این شبکه‌ها را شناسایی و منهدم کند. این شبکه‌ها که به‌طور عمده در مناطق مرزی فعالیت دارند، مهاجران غیرقانونی را به‌صورت مخفیانه از مرز عبور داده و آنها را به شهرهای داخلی کشور منتقل می‌کنند. برخورد با این شبکه‌ها به‌عنوان یکی از اولویت‌های پلیس مهاجرتی ایران مطرح است.
فرماندهان فراجا اخیراً نسبت به تصمیم خود برای اخراج مهاجران غیرقانونی مقیم ایران تأکید بسیار کرده‌اند و حتی این آمار را منتشر کرده‌اند که تا پایان سال جاری 2 میلیون نفر از اتباع غیرمجاز را از کشور اخراج خواهند کرد. تحرکات چند وقت اخیر نیروی انتظامی در بازداشت و رد مرز افغانستانی‌های غیرمجاز، از جمله نشانه‌های مثبت در تحقق وعده پلیس است.
اخراج اتباع غیرقانونی
یکی از مهم‌ترین اقدامات فراجا و قوه قضاییه در مقابله با اتباع غیرقانونی، برنامه‌های اخراج آنها از کشور است. طی چند سال اخیر، ده‌ها هزار مهاجر غیرقانونی که به‌صورت غیرمجاز وارد ایران شده بودند، شناسایی و به کشورهای خود بازگردانده شده‌اند. این برنامه‌ها به‌ویژه در مورد اتباع افغانستان به‌طور گسترده‌ای اجرا شده است.
در این برنامه‌ها، مهاجران غیرقانونی پس از دستگیری به اردوگاه‌های موقت منتقل می‌شوند و پس از بررسی وضعیت آنها، افرادی که به‌صورت غیرقانونی وارد کشور شده‌اند، به مرزهای کشور مبدأ اعزام می‌شوند. این فرایند با همکاری کشورهای همسایه و نهادهای بین‌المللی انجام می‌شود.
مسائل اجتماعی و اقتصادی
حضور گسترده اتباع غیرقانونی در ایران باعث بروز مشکلات متعددی در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی شده است. یکی از مهم‌ترین این مشکلات، فشار بر بازار کار است. بسیاری از مهاجران غیرقانونی در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله ساخت و ساز، کشاورزی، و خدمات مشغول به کار می‌شوند. این امر باعث می‌شود که دستمزد کارگران ایرانی کاهش یابد و بازار کار برای آنان محدودتر شود.
همچنین حضور مهاجران غیرقانونی فشار زیادی بر سیستم‌های بهداشتی و درمانی کشور وارد کرده است. بسیاری از این افراد به‌دلیل عدم دسترسی به خدمات بهداشتی مناسب در کشورهای خود، نیازمند مراقبت‌های درمانی فوری هستند. این مسأله به هزینه‌های اضافی برای دولت و بخش بهداشت کشور منجر شده است.
کما اینکه این مهاجران بدون آنکه در سیستم‌های رسمی کشور ثبت شده باشند، به‌صورت خودکار معاف از مالیات هستند اما از یارانه‌های مختلفی که توسط دولت پرداخت می‌شود، استفاده می‌کنند.
چالش‌های امنیتی
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های قوه قضاییه و فراجا، تأثیرات امنیتی حضور اتباع غیرقانونی در کشورمان است. در برخی موارد، اتباع غیرقانونی به‌دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی و اجتماعی خود به جرایم سازمان‌یافته از جمله قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان روی می‌آورند همچنین این افراد به‌دلیل عدم شناسایی رسمی و عدم ثبت هویت، به‌راحتی می‌توانند از دید نیروهای امنیتی مخفی بمانند و به فعالیت‌های مجرمانه خود ادامه دهند.
قوه قضاییه و فراجا بر لزوم اجرای برنامه‌های جامع برای شناسایی و کنترل این افراد تأکید دارند. این برنامه‌ها شامل اجرای سیستم‌های بیومتریک و ثبت هویت اتباع خارجی، همکاری با نهادهای بین‌المللی برای رصد مهاجرت‌های غیرقانونی و ارتقای سطح همکاری‌های مرزی با کشورهای همسایه است.
راهکارهای پیشنهادی
حضور اتباع غیرقانونی در ایران مسأله‌ای پیچیده و چندوجهی است که نیازمند مدیریت دقیق و همه‌جانبه از سوی نهادهای دولتی و قضایی است. قوه قضاییه و فراجا ایران تلاش دارند تا با اجرای قوانین مهاجرتی و تقویت نظارت‌ها، این مسئله را کنترل کرده و از بروز مشکلات امنیتی، اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کنند. حال برای مدیریت بهتر حضور اتباع غیرقانونی در ایران و کاهش مشکلات ناشی از این مسأله، چندین راهکار می‌تواند موثر باشد:
کنترل مرزها: افزایش نظارت و کنترل مرزها از طریق توسعه سیستم‌های نظارتی و همکاری با کشورهای همسایه.
ثبت هویت اتباع خارجی: ایجاد سیستم‌های بیومتریک برای ثبت هویت تمامی اتباع خارجی و جلوگیری از حضور افراد بدون هویت قانونی.
تقویت همکاری‌های بین‌المللی: همکاری نزدیک‌تر با نهادهای بین‌المللی و کشورهای مبدأ برای مدیریت مهاجرت‌های غیرقانونی.
حمایت از پناهجویان: ارائه خدمات بشردوستانه به پناهجویانی که به دلایل امنیتی و انسانی نیازمند حمایت هستند.
