در فصل تابستان با تغییر درجه قرار گرفتن خورشید نسبت به زمین میزان اشعه فرابنفش نیز تا حدودی بالا رفته که برخی را بسیار نگران کرده است.
متخصصان در مورد این اشعه می‌گویند از این اشعه آنقدرها نترسید اما بی‌خیال هم از کنار آن عبور نکنید و با رعایت چند نکته ساده خودتان را در برابر مشکلاتی که می‌تواند ایجاد کند، مصون نگه دارید.
زاویه تابش خورشید دلیل افزایش اشعه فرابنفش
صادق ضیاییان، رئیس مرکز پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات جوی، درخصوص وضعیت اشعه فرابنفش در کشور ما می‌گوید: «افزایش دما و بالا رفتن میزان اشعه فرابنفش دو مقوله جدا از هم است و نمی‌توانیم بگوییم که با بالاتر رفتن دما میزان این اشعه افزایش پیدا می‌کند.»
او توضیح می‌دهد که میزان اشعه فرابنفش به دو عامل بستگی دارد؛ یکی زاویه تابش خورشید و دیگری میزان عبور از لایه ازن.چیزی که در این میان مهم است زاویه تابش خورشید است. ضیاییان به این موضوع تأکید می‌کند و می‌گوید: «زاویه تابش خورشید در این فصل در همه اعصار و قرون یکسان است. به این معنا که مثلا ٦مرداد امسال یا ٦مرداد ١٠سال یا صد سال پیش زاویه خورشید نسبت به زمین یکسان بوده است و این زاویه ثابت می‌تواند میزان اشعه را کم یا زیاد کند.»
او به این نکته اشاره می‌کند که اشعه فرابنفش در جغرافیای ما به‌گونه‌ای است که میزان آن در فصول مختلف بین صفر تا بالاتر از ١١وجود دارد که البته وضعیت لایه ازن نیز در این میان بی‌تأثیر نیست.ضیاییان توضیح می‌دهد که میزان اشعه فرابنفش بین صفر تا ٥ غیرمضر است اما وقتی بین ٨تا ١٠قرار می‌گیرد خطرناک بوده و می‌تواند روی پوست تأثیرات منفی بگذارد و بالاتر از ١١نیز می‌توان گفت بسیار خطرناک است.
او به این نکته اشاره می‌کند که تأثیر اشعه فرابنفش در همه سال‌ها وجود داشته است و چیز عجیبی نیست، اما همیشه پوشش مردم در ایران به‌گونه‌ای بوده است که پوست از برخورد با این اشعه در امان بوده است. اما این نکته هم وجود دارد که پوست مردم در استان‌های جنوبی مانند کرمان، سیستان‌وبلوچستان و استان‌های حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان به‌دلیل وجود همین اشعه تیره‌تر است زیرا میزان این اشعه در این مناطق به واسطه زاویه خورشید بیشتر است.
او بر این باور است که بهترین کار برای محافظت از این اشعه پوشاندن پوست، استفاده از کلاه، عینکِ ضدآفتاب و کرم‌های ضدآفتاب است. ضیاییان تأکید می‌کند که در٤روز آینده میزان اشعه هوا در کشور ما بالای ٨قرار دارد که در دسته شدید است و در کرمان، سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان بالاتر از ١١ است که بسیار خطرناک است. او میزان بالا رفتن اشعه فرابنفش را یک موضوع تاریخی می‌داند و می‌گوید ربطی بین افزایش دما و میزان اشعه فرابنفش وجود ندارد و همه‌اش مربوط به میزان درجه تابش خورشید است.
نترسیم اما بی‌خیال هم نباشیم
علی گورانی، مدیر برنامه‌های بهداشت مواجهه با انرژی‌های هسته‌ای و امواج الکترومغناطیس پرتوهای وزارت بهداشت توضیح می‌دهد که در این روزها مردم باید بیشتر با اشعه UV آشنا شوند. به این معنا که نباید از آن بترسند اما باید در برابر آن حساسیت داشته و آن را جدی بگیرند.او با تأکید بر اینکه سازمان بهداشت جهانی استانداردهایی را در برابر این اشعه اعلام کرده است، ادامه می‌دهد: «اول باید پرتوهای فرابنفش خورشید را بشناسیم و بدانیم این امواج با ما چه می‌کنند.»
انواع طیف‌های نور فرابنفش
اشعه فرابنفش ٣ طیف مختلف دارد طیفA، Bو Cطیف Cبسیار پرقدرت است به همین دلیل به زمین نمی‌رسد و در لایه‌های اتمسفر و جو باقی می‌ماند اما طیف B و C که درشت‌تر هستند از جو عبور می‌کنند و به زمین می‌رسند.درواقع این دو طیف طول موج بلندتری از نوع C دارند و خودشان را به زمین می‌رساند و این قدرت را دارند که از لایه‌های پوست نیز عبور کرده و وارد رنگدانه‌های پوست شوند، به همین دلیل است که در جنوب کشور بسیاری از افراد پوست چهره‌شان تیره‌تر است. اشعه ماورای‌بنفشی که ما در مورد آن صحبت می‌کنیم از نوع A است که طول موجش ٤٠٠نانومتر است، به همین دلیل هم هست که گفته می‌شود از عینک‌هایی با UV بالای ٤٠٠استفاده کنید.
مدیر برنامه‌های بهداشت مواجهه با انرژی‌های هسته‌ای و امواج الکترومغناطیس پرتوهای وزارت بهداشت به این موضوع تأکید می‌کند که اختلاف میان شدت تابش پرتوهای بنفش خورشیدی از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۶ به عدد ۱۰ و حتی گاهی‌اوقات به بیش از عدد ۱۰ می‌رسد. این در حالی است که براساس تعریف این سازمان، میزان شدت آن از صفر تا ١١یا بالاتر از ١١تعریف شده است. از عدد یک تا ۳ به‌عنوان «محدوده ایمن» شناخته می‌شود اما از عدد ۳ به بعد، یک تهدید به‌حساب می‌آید. ۱۰ تا ١١؛ اوج تابش پرتوهای فرابنفش و بالاتر از آن، یک خطر جدی است.
مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت در واکنش به اخباری مبنی بر افزایش شدت تابش پرتوهای فرابنفش خورشید طی روزهای پیش رو، ضمن ارائه توصیه‌هایی جهت حفاظت مقابل این تابش‌ها، به «شهروند» توضیح می‌دهد که تابش پرتوهای فرابنفش، پدیده‌ای طبیعی است و همیشه هم وجود داشته است. نباید از آن ترسید اما نباید از کنار آن به سادگی گذشت، چراکه عامل اصلی سرطان پوست به شمار می‌رود.
علی گورانی به این موضوع اشاره می‌کند که پرتوهای فرابنفش خورشیدی همواره وجود دارند و شدت آن از خیلی کم تا بسیار زیاد است. او تاکید می‌کند که نه‌تنها افزایش شدت پرتوهای فرابنفش در یک نقطه خبر جدیدی نیست، بلکه با توجه به‌شدت دما می‌توان گفت که یک پدیده طبیعی است.
مردم به پیشگیری توجه نمی‌کنند
مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت با اشاره به‌شدت تابش پرتوهای بنفش خورشیدی در کشور خاطرنشان می‌کند: سازمان بهداشت جهانی درباره مواجهه با پرتوهای فرابنفش توصیه‌هایی ارائه داده و بر این توصیه‌ها تأکید می‌کند که نباید در معرض تابش نور خورشید قرار گرفت.»
او بر این باور است که بحث پیشگیری در کشور ما جدی گرفته نمی‌شود چراکه هم کم‌هزینه است و هم ارزان و شاید به همین دلیل هم مردم آن را جدی نمی‌گیرند و با بروز مشکلات جدی ناچار می‌شوند هزینه‌های هنگفت بپردازند.
بلایی که اشعه فرابنفش بر سر پوست می‌آورد
او بر این باور است که سرطان پوست یکی از مهم‌ترین مضرات اشعه فرابنفش به‌شمار می‌رود، اما باید گفت قسمت آخر مواجهه با اشعه‌های فرابنفش است و این اشعه می‌تواند مشکلات دیگری مانند پیری زودرس پوست و مشکلات چشم را ایجاد کند که خودِ پیری پوست می‌تواند مشکلات دیگری چون افسردگی را به‌دنبال داشته باشد.
این متخصص ادامه می‌دهد: «پیری زودرس پوست از عوامل اصلی تابش نور فرابنفش است. » گورانی به این موضوع تأکید می‌کند که در گذشته، پیرپوستی زودرس در کانون توجه قرار نداشت؛ چراکه بر این باور بودند یک مولفه لوکس به‌حساب می‌آید اما این روزها گفته می‌شود هنگامی که میزان پیرپوستی در یک جامعه زیاد باشد آن جامعه، تکیده و غیرفعال است. هنگامی که یک فرد چهره شاداب دارد، میزان انرژی بیشتری دارد؛ درحالی‌که چروکیده بودن و پیرپوستی زیاد نه‌تنها یک آسیب اجتماعی محسوب می‌شود بلکه آن جامعه نیز پیر به‌نظر می‌رسد.
او به شاخصه‌های سازمان جهانی بهداشت اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «در زمانی که شاخص اشعه فرابنفش در طول روز بالاست بهتر است درصورتی که کار ضروری وجود ندارد مردم از خانه خارج نشوند اما اگر هم ناچار به خروج از خانه هستند، حداقل در سایه بمانند زیرا میزان اشعه تا ٥٠درصد کاهش پیدا می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «پرتوی فرابنفش از انعکاس محیط پیرامونی گرفته می‌شود. به‌طور مثال، کوهنوردی در یک روز برفی سبب می‌شود میزان پرتوگیری به ۱۸۰ درصد برسد؛ به‌نحوی که صددرصد پرتوگیری انجام می‌شود و کریستال‌های برف نیز به میزان ۸۰ درصد، پرتوها را بازتاب می‌کنند. با توجه به این شرایط می‌توان گفت ورزشکاران زمستانی جزو گروه‌های پرخطر در مواجهه با تابش پرتوهای خورشیدی هستند.»
اشعه فرابنفش و آب مروارید
او به آسیب‌های نور فرابنفش به چشم اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «آب مروارید یکی از آسیب‌های جدی اشعه فرابنفش به شمار می‌رود. اگر دقت کنید کارگران نانوایی، یا کارگرانی که در کنار کوره‌ها کار می‌کنند یا کشاورزان بیشتر با مشکل آب مروارید دست‌وپنجه نرم می‌کنند، چراکه چشم مانند تخم‌مرغ عمل می‌کند و بافت‌ها سفت شده و میزان نوری که از آن عبور می‌کند بیشتر می‌شود. چشم هم از بافت‌هایی است که گردش خون در آن کم است و با پرتوی نور پروتئین‌اش سفت می‌شود و مشکل آب مروارید ایجاد می‌کند.»
لایه‌های سفید پروتئین چشم و سرطان چشم نیز از آسیب‌های نور فرابنفش خورشید به شمار می‌رود. این را گورانی تأکید می‌کند و می‌گوید: «این را هم نباید فراموش کرد که تابش نور فرابنفش، سیستم ایمنی بدن را نیز مختل می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود که کمتر در معرض نور خورشید قرار بگیرید.»
وی با بیان اینکه شیوه‌های حفاظتی با توجه به‌شدت و شاخص پرتوهای فرابنفش خورشیدی تعریف شده، بیان می‌کند: «متأسفانه اطلاع‌رسانی درباره چگونگی حفاظت از پرتوهای خورشیدی با توجه به‌شدت آن در کشور کم است، اما در مجموع هرچه میزان شدت پرتو افزایش یابد، به همان اندازه نیز میزان پروتکل‌ها سخت‌تر می‌شود.»
وی در این‌باره اضافه می‌کند: «سرطان پوست جزو ۵ سرطان شایع در ایران به‌حساب می‌آید و بیش از ۹۰ درصد دلایل ابتلا به این بیماری در پرتوگیری ریشه دارد. اگر مردم و به‌ویژه گروه‌های پرخطر مانند کشاورزان، کارگران فضای باز و رانندگان نسبت به پرتوگیری و اهمیت چگونگی حفاظت از پرتوها آگاه باشند، میزان سرطان پوست کاهش می‌یابد.»مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: «سرطان پوست، آخرین مرحله آسیب پوستی به‌حساب می‌آید. پیش از اینکه یک فرد به سرطان پوست مبتلا شود، پوست او به‌شدت آسیب می‌بیند.»
استفاده از عینک آفتابی اهمیت دارد
مردم باید این موضوع را بدانند افرادی که از زمان کودکی ٥بار یا بیشتر دچار سوختگی‌های پوستی بر اثر گرما شده باشند ریسک ابتلا به سرطان‌شان بیشتر می‌شود.این کارشناس مسئول در وزارت بهداشت به این موضوع اشاره می‌کند که عینک آفتابی یک وسیله لوکس نیست و باید از آن در هوای گرم حتما استفاده کرد، آن هم نه هر عینکی بلکه عینک آفتابی با UV بالای ٤٠٠که بتواند اشعه‌های نور خورشید را بگیرد. استفاده از کلاه‌های آفتابی آن هم با لبه پهن نیز ازجمله مواردی است که سازمان جهانی بهداشت به استفاده از آن در زمان گرما توصیه‌های زیادی می‌کند.
او به نکته مهمی در مورد پوشیدن لباس‌های مناسب برای تابستان اشاره کرده و می‌گوید: «بسیاری از مردم گمان می‌کنند که اگر لباس‌هایی با تار و پود نازک‌تر بپوشند آنها را از گرما محافظت می‌کند اما نکته این است که هرچه بافت‌ها کیپ‌تر باشد میزان آسیبی که اشعه فرابنفش به بدن وارد می‌کند، کمتر است.»
کرم‌های ضدآفتاب را دست‌کم نگیرید
او به بحث مهم کرم‌های ضدآفتاب نیز اشاره کرده و می‌گوید: «متأسفانه تقلب تمامی صنایع در دنیا افزایش داشته است و در بحث ضدآفتاب‌ها نیز این موضوع بسیار رایج شده است. انتخاب کرم ضدآفتاب مناسب و استاندارد برای پوست بسیار اهمیت دارد و برای استفاده روزانه تا spf ٥٠کفایت می‌کند و اگر قرار است بیش از ٥٠استفاده شود، بهتر است با تجویز پزشک انجام شود، اما نحوه استفاده، میزان مصرف، مدت زمان استفاده از این کرم‌ها نیز به‌شدت مهم است و باید برای جلوگیری از مشکلات پوستی به آن توجه داشت.»
آفتاب نگیرید خطرناک است
گورانی توضیح می‌دهد که براساس پروتکل سازمان جهانی بهداشت برای تامین میزان ویتامین «دی» بدن کافی است دو روز در هفته آن هم هر بار بین ٥تا ١٥دقیقه در مقابل خورشید قرار بگیرید، چراکه بیشتر از آن به واسطه شرایط جغرافیایی کشور ما می‌تواند مشکل‌ساز باشد و اگر کسی میزان ویتامین «دی» بدنش تامین نشد می‌تواند از مکمل‌ها استفاده کند.او ادامه می‌دهد که ویتامین D از خورشید جذب می‌شود، اما باید کنترل شده باشد. بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که برای تامین ویتامین D حتما در طول روز در معرض نور آفتاب قرار بگیرید، اما این را به بیمار نمی‌گویند که چه میزان باید در برابر پرتوهای نور خورشید قرار بگیرند.
رعایت کنید مشکلی پیش نمی‌آید
منبع اشعه فرابنفش، خورشید است که طیف طول آن در حدود ٤٠٠نانومتر است و به سه دسته A -B-C تقسیم می‌شود.این را سیامک داوودی، فوق تخصص پوست، مطرح کرده و ادامه می‌دهد: «اشعه هر چقدر طول موجش کمتر از ١٠٠نانومتر باشد، نفوذش بیشتر است. مقدار زیاد از اشعه فرابنفش توسط لایه ازن جذب می‌شود، اما از آنجا که مقدار زیادی از لایه ازن کره زمین از بین رفته است در دهه‌های اخیر اشعه فرابنفش بیشتر شده است و منبع دیگری جز خورشید نداریم.»
او ادامه می‌دهد: «گرمای هوا اشعه فرابنفش را زیاد نمی‌کند، اما هرچه دمای هوا بیشتر باشد هوا رقیق‌تر می‌شود و میزان نفوذ اشعه ماورای بنفش بیشتر می‌شود. وقتی هوا ابری باشد میزان آن تا حدود ٣٠درصد کمتر می‌شود. هرچه هوا صاف‌تر و گرم‌تر باشد یعنی خورشید عمودتر می‌تابد و اثرش بیشتر است.» او بر این باور است که اشعه ماورای‌بنفش مضر است اما نه اینکه در یک روز یا دو روز زمان که هوا گرم است ضرر داشته باشد و فرد را به بیماری‌های پوستی مبتلا کند. آفتاب باید طی سالیان دراز و به‌مدت طولانی به پوست بتابد تا زمینه‌ساز سرطان‌های پوست باشد.
داووی بر این باور است زمانی است که اشعه در طولانی‌مدت و در زمان طولانی به بدن بتابد در حدی که بتواند رنگ پوست را تغییر دهد یا سوختگی ایجاد کند، می‌تواند خطرناک باشد. این آفتاب باید بتواند تغییر رنگ در پوست ایجاد کند.او تأکید می‌کند: «اشعه فرابنفش همیشه می‌تواند عارضه داشته باشد. آفتابی که امسال به پوست می‌تابد می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات پوست مثل پیری پوست باشد و در درازمدت کلاژن پوست را از بین می‌برد. افرادی که مدام در معرض آفتاب قرار دارند نسبت به سایرین خیلی بیشتر در معرض مشکلات سرطان‌های پوستی هستند.»
او توصیه می‌کند در پیک آفتاب یعنی از ساعت ٩صبح تا ٥بعدازظهر اگر کار واجب ندارید کمتر از خانه خارج شوید. کرم ضدآفتاب استفاده کنید و حتما یک ربع ساعت قبل از خروج از خانه این کار را انجام دهید تا کرم ضدآفتاب در لایه‌های داخلی پوست وارد شود. افرادی که به‌خاطر شغل‌شان در معرض آفتاب هستند دو یا سه ساعت کرم ضدآفتاب را تجدید کنند که بهترین ضدآفتاب‌ها هم تجزیه می‌شود و باید تجدید شود.او معتقد است محافظ‌های فیزیکی مثل کلاه لبه‌دار و عینک ضدآفتاب این روزها بسیار اهمیت دارند و می‌توانند اثر بازدارنده از مضرات اشعه فرابنفش ایفا کند.
