علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی در گزارشی با عنوان «آب بدون درآمد در مناطق شهری و فروریزش های زمین در کلانشهر تهران» که در کانال تلگرامی اش منتشر کرده یادآور شده یکی از علل فروریزش زمین نشت آب از لوله های آب شرب شهری تهران است همچنین از دیگر علل وقوع فروریزش زمین در کلانشهر تهران وجود رشته قناتهای طویل و متعدد رها شده در سطح شهر تهران است .
او در این گزارش به میانگین مصرف آب توسط هر ایرانی پرداخته و گفت است: آمارهای وزارت نیرو نشان می دهد میانگین مصرف یک شبانه روز هر ایرانی ساکن مناطق شهری ۲۰۳ لیتر است حدود ۷۵۰۰۰ لیتر در سال براساس همان آمار آب تولیدی در مناطق شهری ایران طی سال ۱۴۰۱ نزدیک به ۷ میلیارد متر مکعب بوده است. در کل کشور در حوزه شهری حدود ۹۹.۹ درصد جمعیت شهری تحت پوشش آب شرب و بهداشت بوده که این نسبت در روستاها به حدود ۸۷ درصد می رسد .
۶۰ درصد آب شرب در کل کشور از طریق منابع زیرزمینی و ۴۰ درصد از طریق منابع سطحی تامین می شود این نسبت در تهران برعکس و در شرایط کم آبی به نسبت حدودی ۵۰ به ۵۰ بیشتر از آن می رسد همچنین ذکر این نکته مهم است که برآورد می شود نزدیک به ۴۰٪ شبکه آب شرب کشوردارای قدمتی بالا و عملا فرسوده هستند.
آب بدون درآمد بنا به تعریف اختلاف بین حجم آب ورودی به شبکه توزیع آب و مصرف مجاز با درآمد طی یک سال است که بخشی از این حجم آب بدون درآمد را نشت از طریق لوله به زمین تشکیل می دهد و بخشی دیگر شامل خطا در قرائت و مصارف غیر مجاز از شبکه است .
دراین گزارش بخشی از آب بدون درآمد که به دلیل گسیختگی لوله ها و نشتی آنها به زیر سطح زمین جریان پیدا می کند مورد توجه قرار گرفته و میانگین آب بدون درآمد واقعی آب نفوذی به زمین در شهرهای کشور بین ۱۱ تا ۱۴ درصد تخمین زده می شود.
این نوسان با مدیریت فشار در شبکه نیز مرتبط است. بر طبق گفته وزیر نیرو درصد آب بدون درآمد کشور بطور متوسط حدود ۲۵.۵ درصد بوده که از این مقدار ۱۳.۴ درصد هدر رفت فیزیکی (واقعی) است .در ادامه این گزارش آمده که براساس گفته های مدیران شرکتهای آب و فاضلاب برای کاهش ۱ درصدی میزان آب بدون در آمد نیاز به ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار است .
براساس گزارش وزارت نیرو در سال جاری حدود ۲۷ درصد از آب شرب تولیدی در کشور برای دولت فاقد درآمد بوده و به شکلهای مختلف هدر رفته است .
در برخی از استانها این رقم قابل توجه است به طور مثال در استان کهگیلویه وبویراحمد حجم آب بدون درآمد طی سالهای گذشته ۴۹ درصد بوده این مقدار در خراسان جنوبی ۳۵ درصد کرمانشاه ۳۴ درصد گلستان ۳۳ درصد و در استان های بوشهر و خوزستان ۳۲ درصد بوده است .
براساس آمارهای وزارت نیرو میزان آب بدون درآمد در مناطق شهری کشور از حدود ۳۰ درصد در سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به ۲۵ درصد بین سالهای ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۹ رسیده بود که این میزان در سه سال اخیر به ۲۷ درصد رسیده است. یا توجه به میزان تقریبی ۷ میلیارد متر مکعبی آب تولیدی در مناطق شهری حجم آب بدون در آمد حدود ۱.۹ میلیارد مترمکعب بوده که معادل مصرف سالانه ۲۵۵ میلیون ایرانی ساکن در شهرهای کشور است.
دربخشی از این گزارش آمده که شبکه آب تهران قدیمی ترین شبکه آب شرب کشور است عملیات احداث آن برای جمعیتی معادل ۹۰۰ نفر در سال ۱۳۲۹ اجرا شد و دو خط لوله فولادی به قطر ۴۰ اینچ و یا ظرفیت ۲۴۲ هزار متر مکعب در شبانه روز برای انتقال آب از آب گیر بیلقان به نخستین تصفیه خانه تهران یعنی جلالیه در نظر گرفته شد. اولین ناحیه توزیع آب شرب در تهران نیز بین خیابانهای کنونی انقلاب از شمال جمهوری از جنوب و ولیعصر از غرب و شاهپور وحدت اسلامی از سمت شرق بود. در سال ۱۳۳۵ تعداد اشتراک به ۱۲ هزار و ۶۸۰ مشترک رسید مصرف کنونی آب شرب در استان تهران حدود ۱.۵ میلیارد متر مکعب در سال بوده که میزان مصرف آب سالیانه شهر تهران از آن مقدار ۱.۲ میلیارد متر مکعب است .
همچنین مدیر عامل شرکت آبفای استان تهران ضمن اعلام ۲۳ درصد مصرف آب کل کشور در استان تهران، معادل ۱۵ میلیارد متر مکعب و مصرف آب در شهر تهران را ۱.۲ میلیارد متر مکعب در سال اعلام کرد . میزان مصرف آب شهروندان تهرانی را فراتر از الگوی مصرف و ۲۵۰ لیتر در شبانه روز اعلام شده ، این عدد در بسیاری از کشورهای پیشرفته که از میانگین بارندگی بالاتری نیز در مقایسه با ایران برخوردار هستند ۱۷۰ لیتر در شبانه روز است.
از سوی مدیر عامل آبفای تهران در سال ۱۴۰۲ تاکید شده است که اگر به توان ۱۰ درصد در مصرف آب شرب، از سوی مشترکان صرفه جوئی صورت بگیرد به اندازه دو برابر سد لتیان و یا بیش از ۰ ۳۰۰ حلقه چاه از هدررفت آب جلوگیری خواهد شد. بنا به گفته ایشان الگوی مصرف در شهر تهران برای هر خانواده در ماه معادل ۱۲ هزار لیتر است، ۳۱ درصد از مشترکان تا ۱۲ هزار لیتر مصرف دارند ۶۳ درصد از مشترکان تا ۲۴ هزار لیتر مصرف آب دارند گروه اول خوش مصرف و گروه دوم پر مصرف و گروه سوم که از ۲۴ هزار متر مکعب بیشتر مصرف میکنند بد مصرف نامگذاری شده اند که ۶ درصد مشترکان را دربر می گیرد.
در بخش دیگری از گزارش اشاره شده که در تهران فروریزشهای بزرگی رخ داده که می توان به فروریزش شهران - علت حفاری مترو،فروریزش خیابان پیامبر - علت قطع شدگی رشته قنوات،فروریزش میدان قیام علت خطوط قنات
فروریزش میدان محمدیه علت حفاری مترو، فروریزش چهارراه مولوی علت خطوط قنات فروریزش مقابل بیمارستان اکبر آبادی علت تست آب ، فروریزش خیابان کارگر شمالی علت نشت آب ،فروریزش میدان حر علت وجود بنای مدفون،فروریزش سه راه خیام علت رشته قنوات و فروریزش میدان ونک علت نشست آب اشاره کرد . فروریزشهای با ابعاد کوچکتر دیگر در سطح شهر تهران در شمال شرقی شمال شرق تهران رخ داده است که عمده آنها به دلیل نشتی آب از لوله های آب شرب شهری تهران بوده است.
با نگاهی به علت بروز فروریزشهای بزرگ رخ داده در سطح شهر تهران می توان گفت که ۳۰ درصد فروریزش های بزرگ به وقوع پیوسته منشاء گسیختگی لوله آب شرب و نشت قدرتمند جریان آب داشته است. نشت آب با سرعت و قدرت بالا، موجب آب شستگی و استمرار آن موجب قرار دانه بندی خاک و تشکیل حفرات و تونلهای بزرگ زیر سطحی می شود که در ادامه به فروریزشهای سطحی منجر می شود.
براساس اعلام مدیر عامل شرکت آبفای استان تهران ،طول خطوط آب فرسوده و با قدمت بالای تهران ۲۲۰۰۰ کیلومتر است و این شبکه در اقصی نقاط کلانشهر تهران و به ویژه مناطق مرکزی شهر گسترش دارند و بدین لحاظ محدوده مرکزی و به سمت جنوب شهر استعداد بروز فروریزشهای بیشتری را دارند اما سوانح در نشتی آب از لوله ها صرفاً قدمت آنها وابسته نیست عدم رعایت نکات فنی در اجراء اثر ارتعاشات عدم خاکریزی صحیح در مسیر لوله ها، جنس نامناسب قطعات و اتصالات و لوله ها از عواملی است که میتواند موجب نشتی آب و هدر رفتن آن شود که اگر دبی نشتی بالا و دارای قدرت بیشتر باشد موجب آب شستگی و فروریزش نیز خواهد شد.
بنابراین ضرورت دارد تا نسبت به نوسازی براساس اولویت شبکه آب شرب شهری تهران اقدام جدی به عمل آید. اقداماتی در این زمینه انجام یافته اما به دلیل نیاز به منابع مالی ،بالا سرعت کار کند است آب هدر رفته از طریق نشت از لوله آب بدون درآمد واقعی است و هر چند به زمین نفوذ کرده و موجب تغذیه آیخوان نیز می شود ،اما یکی از منشاء های ریسک فروریزش زمین در تهران است و ضرورت دارد با توجه به کمبود آب و ارزش بالای آن در جهت کاهش هدر رفت آبی که حجم برآورد شده آن سالانه به بیش از ۱۳۰ میلیون متر مکعب (معادل تقریبی دوبرابر حجم آب دریاچه چیتگر در منطقه ۲۲ (تهران) می رسد، اقدام جدی کرد.از دیگر عوامل فروریزشهای زمین در کلانشهر تهران وجود رشته قنوات متعدد است که نزدیک به ۶۰۰ کیلومتر طول و ۵۰ هزار میله آن شناسایی شده است مهمترین مشکل و چالش در مورد قنوات رها شدگی آنها و فقدان مسئول حقوقی به دلیل وجود اسناد مالکیت حقیقی قدیمی آنهاست.
