اولین چیزی که عمده افراد در مواجهه با گرما، تعریق بالا و گرمازدگی به فکرشان می‌رسد، خوردن آب معمولی و به اصطلاح هیدراته ماندن است، اما این یک باور اشتباه است و در شرایطی که بدن با تعریق در حال از دست دادن الکترولیت بدنی است، آب‌های شرب معمولی به تنهایی نمی‌توانند این آسیب را برطرف و بدن را خنک کنند بلکه باید حاوی برخی افزودنی‌ها باشند.
گرما این روزها، تب بسیاری از شهرهای ایران را بالا برده و نقشه‌های هواشناسی هم نشان می‌دهد که تا یکشنبه هفته آینده اوج گرمای تابستانی در اکثر نقاط وجود دارد و به اصطلاح باید برای چند روز جهنمی تابستان آماده شد. روزهایی که می‌تواند آمار گرمازدگی را افزایش دهد که حتی اگر در شرایط خفیف هم رخ دهد و رسیدگی مناسب به آن نشود، باعث مرگ خواهد بود یا اگر شدت داشته باشد منجر به آسیب جدی به مغز، قلب، کلیه و سایر اندام‌های داخلی است. درباره مواجهه با گرمازدگی و راه‌هایی که می‌تواند دمای بدن را کاهش دهد
سعید مهر سروش، معاون آموزش و پژوهش سازمان اورژانس استان تهران برضرورت آگاهی مردم تاکید می‌کند که می‌تواند منجر به عبور سلامت از روزهای گرم پیش‌رو باشد، به ویژه این‌که تماس‌های ناشی از گرمازدگی هم طی روزهای اخیر به شکل چشم‌گیری افزایش یافته است. بررسی‌های جهانی هم نشان می‌دهد که ۴۸۹ هزار نفر در دنیا هر سال به دلیل گرما جان خود را از دست می‌دهند که ۴۵ درصد این موارد در کشورهای آسیایی و ۳۶ درصد در کشورهای اروپایی است. ۸۵ درصد، مرگ‌های ناشی از افزایش دما در افراد بالای ۶۰ سال هم طی ۲۰ سال اخیر افزایش پیدا کرده است.
۲ وسیله کاربردی که مورد توجه نیست
مهرسروش می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه از گرمازدگی، استفاده از وسایلی است که می‌توانند سایه درست می‌کنند و مانع از تابش مستقیم آفتاب شوند؛ مثل کلاه‌های حصیری و چتر که در روزهای گرم و تابش شدید می‌توانند کمک‌کننده باشند اما استفاده از آنها در بین مردم چندان رایج نیست. البته در برخی نقاط گرمسیری کشورمان مردم به ویژه از کلاه‌های حصیری استفاده می‌کنند، اما حالا که دمای هوا به ویژه در تهران این میزان افزایش پیدا کرده و روزهای گرمتری هم در پیش داریم، فرهنگسازی در این باره می‌تواند به کاهش آسیب‌های گرما کمک کند.
آب معمولی، راهکار نیست
خیلی‌ها تصور می‌کنند که در شرایط گرمازدگی، نوشیدن آب معمولی هم می‌تواند مؤثر باشد اما به گفته معاون آموزش و پژوهش سازمان اورژانس استان تهران این یک تصور اشتباه است و آب بدون املاح نه تنها هیچ فایده‌ای ندارد که می‌تواند خطرناک هم باشد چون منجر به بهبود شرایط فرد گرمازده نیست.
مهرسروش در توضیح بیشتر بیان می‌کند: در این شرایط باید مایعاتی مصرف شود که حاوی الکترولیت باشد. یکی از بهترین نوشیدنی‌ها در این شرایط دوغ حاوی نمک است چون بدن به دلیل خستگی گرمایی، در حال تعریق است و به جز مایعات، املاحی از جمله سدیم هم خارج می‌شوند. شربت‌هایی مثل خاک شیر، تخم شربتی و آب لیمو خنک که حاوی شیرینی کمی هستند هم مناسبند اما باید به آنها کمی نمک اضافه کرد.
این مسئول درباره نوشیدن چای با دمای معمولی که مردم تصور می‌کنند به رفع گرمازدگی کمک می‌کند هم بیان می‌کند: چای هم یک نوشیدنی معمولی است که به تامین مایعات بدن کمک می‌کند اما کنترل‌کننده الکترولیت نیست.» او همچینن توصیه می‌کند در روزهای گرم پیش رو، افراد در ترددهای روزانه، مایعاتی را به همراه داشته باشند که کمی نمک و شکر در آن وجود دارد چون در شرایط از دست دادن الکترولیت، بهترین نوشیدنی است.
خطر بیشتر گرما برای چند گروه خاص
دمای بالای هوا می‌تواند سلامت همه را به خطر بیندازد اما این تهدید برای گروه‌های خاص بیشتر است. به گفته مهرسروش، افراد مبتلا به بیماری‌های خاص و زمینه‌ای، گروه‌های سنی زیر ۵ سال و بالای ۵۵ سال نباید در روزهایی که هشدار گرمایی داده شده، از منزل خارج شوند. در صورت ضرورت هم بهتر است اوایل صبح یا انتهای روز برای خروج از منزل در نظر گرفته شود.
او یک نکته مهم را هم هشدار می‌دهد و بیان می‌کند: شاید والدین تصور کنند که کودک در ماشین از گرما محافظت می‌شود اما به هیچ عنوان آنها را در ماشین رها نکنید، چون در عرض ۱۰ دقیقه دمای ماشین ۱۰ تا ۱۵ درجه افزایش پیدا می‌کند و می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در مناطقی هم رطوبت بالاست، اندکس گرمایی بیشتر می‌شود و باید توصیه‌های پیشگیری از گرمازدگی بیشتر مورد توجه باشد.
پایان مکانیسم‌های دفاعی بدن در برابر گرما
یک هشدار مهم درباره گرمازدگی، انجام نشدن به موقع اقداماتی برای خنک شدن و کاهش دمای بدن فرد است که می‌تواند حتی به مرگ او هم منجر شود. مهرسروش در این باره هم بیان می‌کند: گرمازدگی خفیف و شدید ندارد و فردی که دچار گرمازدگی شود، به این معناست که تمام مکانیسم‌های دفاعی بدن مصرف شده است. دمای مرکزی بدن به بالای ۴۰ درجه رسیده و در پوست خشک و داغ شده است. اگر اوایل گرمازدگی باشد فرد در صورت هوشیاری می‌تواند محل خود را تغییر و در سایه قرار بگیرد و با مایعات حاوی املاح دمای بدن را کاهش دهد اما در شرایط بدتر باید با فوریت‌های اورژانس تماس بگیرد.
علائم شایع گرمازدگی
دمای ۴۰ درجه بدن، حالت تهوع، تشنج، گیجی، سردرد شدید، خشک شدن و قرمزی پوست، افزایش ضربان قلب و سردرد و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری یا کما.
حداکثر دمای قابل تحمل برای بدن
نتیجه یک مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد آستانه دمای هوا برای افراد جوان و سالم، نزدیک به ۳۰ تا ۳۱ درجه سانتی‌گراد و این در حالی است که معیار قبلی ۳۵ درجه عنوان شده بود. پیش‌بینی می‌شود، اوایل هفته آینده دمای هوا در تهران به ۴۴ درجه برسد که عددی بسیار بالاتر از معیارهای تعیین‌شده است.
این افراد بیشتر گرمازده می‌شوند
- افراد با کمبود ویتامین D: کمبود این ویتامین می‌تواند توانایی بدن برای پاسخ به استرس از جمله استرس گرمایی را تضعیف کند.
- افراد با فشار خون بالا:به دلیل مصرف برخی داروها احتمال کاهش تعریق یا تغییر جریان خون در آنها وجود دارد که تنظیم حرارت بدن‌شان را مختل می‌کند و حساسیت به گرمازدگی را افزایش می‌دهد.
- افراد با اضافه وزن و چاقی: چربی اضافی دفع گرما توسط بدن را مختل کرده و خنک شدن آن را سخت‌تر می‌کند.
- افراد با بیماری‌های قلبی و عروقی:شرایطی مانند نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر، توانایی سیستم قلبی و عروقی را برای مدیریت استرس گرمایی به خطر می‌اندازد.
- افراد مبتلا به دیابت: این بیماری خطر گرمازدگی را به دلیل عوارضی مانند نوروپاتی و گردش خون ضعیف افزایش می‌دهد که باعث اختلال در تعریق و دفع گرما می‌شود. قند خون بالا هم می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود و استرس گرمایی را تشدید کند.
یک اقدام اشتباه درباره گرمازده‌ها
اگر با فردی برخورد کردید که در گرمای شدید هوا دچار گیجی و بی‌حالی شده و یا بی‌هوش است، او را به سایه منتقل کنید و حرارت بدنش را کاهش دهید. اما توجه داشته باشید اگر دچار تعوع است، نباید به طور ناگهانی و با آب سرد دمای بدن او را کاهش داد بلکه باید از حوله‌های خنک استفاده کرد. اگر فرد بیدار است و حالت تهوع و استفراغ ندارد به او مایعات حاوی املاح دهید.
عوارض گرمازدگی
گرمازدگی می‌تواند سبب تشدید بیماری‌های زمینه‌ای، دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی، مشکلات سلامت روان، تشدید آسم و در برخی موارد نیز منجر به انتقال بیماری‌های عفونی شود یا برخی بیماری‌ها از جمله قلبی-عروقی، دیابت و آسم را تشدید کند.
۴ ساعت اوج گرما
در روزهایی که هشدار افزایش دما از سوی سازمان هواشناسی صادر می‌شود، اجتناب از حضور در فضای باز به ویژه در ساعات اوج گرما می‌تواند آمار گرمازدگی را کاهش دهد. اوج گرما از ساعت ۱۲ آغاز می‌شود و ساعت ۱۶ به پایان می‌رسد.
تهدید UV را کم کنید
پیش بینی پایگاه داده هواشناسی MSN از تابش فرابنفش نشان می‌دهد که روز شنبه، ۶ مرداد تابش فرابنفش در شرایط قرمز قرار دارد و به همین دلیل توصیه اکید به ماندن مردم در خانه است. قرار گرفتن در معرض اشعه UV منجر به آفتاب‌سوختگی و افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست است و علاوه بر این آسیب‌های چشمی از جمله آب مروارید، دژنراسیون ماکولا و آسیب به قرنیه هم دارد. در صورت ضرورت برای خروج از منزل، برای کاهش این تأثیرات منفی، از کرم‌های ضد آفتاب قوی استفاده کنید، لباس‌های محافظ بپوشید، عینک دودی استاندارد بزنید. در ساعات اوج تابش خورشید (۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر) از قرار گرفتن در معرض آفتاب خودداری کنید.
توصیه‌های تغذیه‌ای
علاوه بر مایعات حاوی املاح، میوه‌های آبدار و صیفی‌جات هم می‌توانند بدن را در مقابله با گرمازدگی محافظت کنند. هندوانه، خربزه، خیار و توت‌فرنگی که حاوی مقدار زیادی آب و الکترولیت از جمله پتاسیم، سدیم و منیزیم هستند، به حفظ تعادل آب و الکترولیت‌های بدن کمک و از دهیدراتاسیون (از دست دادن آب) جلوگیری می‌کنند. مصرف آب و مایعات کافی، یک لیوان آب خنک همراه با چند قطره آبلیموی تازه، شربت تخم شربتی و ریحان، شربت خاکشیر و بیدمشک و شربت گلاب نیز برای جلوگیری از گرمازدگی توصیه می‌شود. البته از مصرف مایعات خیلی سرد پرهیز کنید. مایعات خیلی شیرین و کافئین‌دار هم ادرارآورند و موجب از دست دادن آب بدن می‌شوند، به همین دلیل در فصل گرما و تابستان توصیه نمی‌شود.
