کمربند آلپ-هیمالیا از منطقه مدیترانه تا آسیای شرقی کشیده شده است و شامل تعداد زیادی از کوه آتشفشانی و مناطق زلزله‌خیز است.
کمربند آلپ-هیمالیا:
این کمربند از غرب اروپا شروع شده و از منطقه مدیترانه، به خاورمیانه و ایران و از آنجا به آسیای شرقی ادامه می‌یابد. این کمربند نتیجه برخورد و تعامل بین صفحه تکتونیکی آفریقا-عربستان و صفحه تکتونیکی اوراسیا است. کمربند آلپ-هیمالیا یکی از فعال‌ترین مناطق زمین‌شناسی در دنیا است و به دلیل فعالیت‌های تکتونیکی شدید، دارای منابع غنی معدنی و زمین‌گرمایی است. ایران نیز کشوری با فعالیت‌های آتشفشانی در گذشته و حال است به این معنا که سه قله تفتان، دماوند و بزمان آن هنوز در زمرهٔ آتشفشان‌های نیمه‌فعال این کمربند هستند. این فعالیت به معنای لرزه‌خیزی منطقه، وجود چشمه‌های آب گرم در دامنه و گازهای گوگردی در حوالی قله است.
آشنایی با آتشفشان‌های نیمه فعال ایران:
از فعالیت دو صفحه اوراسیا و عربستان، فعالیت‌های زمین‌ساختی و آتشفشانی زیادی در محدوده ایران شکل گرفته است. این فعالیت‌ها باعث تشکیل رشته‌کوه‌های البرز، زاگرس و دیگر مناطق کوهستانی در ایران شده است. سه قله دماوند، سبلان و سهند سه آتشفشان نیمه فعال هستند و تفتان جزو آتشفشان‌های فعال به حساب می‌آید.
دماوند: دماوند بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا است. این آتشفشان که در رشته کوه البرز واقع شده، حدود ۵۶۱۰ متر ارتفاع دارد و از نظر علمی نیمه فعال به شمار می‌آید. یعنی آخرین فعالیت آتشفشانی دماوند به حدود ۷,۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد. این کوه در حال حاضر به عنوان یک آتشفشان خفته در نظر گرفته می‌شود. دماوند در دوره کواترنری (حدود ۱.۸ میلیون سال پیش) شکل گرفته است.
سبلان: سبلان دومین کوه بلند ایران است و در استان اردبیل قرار دارد. این کوه نیز یک آتشفشان نیمه فعال است و ارتفاع آن حدود ۴۸۱۱ متر است. سبلان در دوره ترشیری (از حدود ۶۶ میلیون سال پیش تا حدود ۲.۶ میلیون سال پیش) و کواترنری (حدود ۲.۶ میلیون سال پیش تا به امروز) شکل گرفته است. فعالیت آتشفشانی سبلان به دوران پلیستوسن (حدود ۱۱,۰۰۰ سال پیش) برمی‌گردد. از آن زمان تا کنون فعالیت آتشفشانی قابل توجهی ثبت نشده است.
تفتان: تفتان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده و ارتفاع آن حدود ۳۹۴۱ متر است. این آتشفشان نیمه فعال به دلیل داشتن فعالیت‌های حرارتی و خروج بخار و گاز از دهانه‌ها، جزء آتشفشان‌های نیمه فعال ایران محسوب می‌شود. تفتان در دوره کواترنری شکل گرفته است. (حدود ۲.۶ میلیون سال پیش تا به امروز) تفتان یکی از آتشفشان‌های فعال ایران است و آخرین فوران آن در دهه ۱۹۶۰ میلادی رخ داده است. تفتان همچنان به عنوان یک آتشفشان فعال شناخته می‌شود.
سهند: این کوه در استان آذربایجان شرقی واقع شده و حدود ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. سهند نیز یک آتشفشان نیمه فعال است که دارای چشمه‌های آب گرم و فعالیت‌های حرارتی است. سهند در دوره ترشیری (حدود ۶۵ تا ۲.۶ میلیون سال پیش) شکل گرفته است. : آخرین فعالیت آتشفشانی سهند به دوران پلیستوسن (حدود ۱۱,۰۰۰ سال پیش) برمی‌گردد و از آن زمان به بعد فعالیت قابل توجهی گزارش نشده است.
آتشفشان‌های مهم ایران در کدام رشته کوه قرار دارند:
دماوند: بلندترین آتشفشان آسیا واقع در رشته‌کوه البرز
سبلان و سهند: رشته کوه‌های زاگرس و شمال غرب ایران
تفتان و بزمان: مناطق کوهستانی جنوب شرقی ایران در استان سیستان و بلوچستان.
مناطق آتشفشانی ایران
منطقه آذربایجان:
کوه سهند: واقع در استان آذربایجان شرقی، این کوه یکی از مهم‌ترین آتشفشان‌های شمال غرب ایران است.
کوه سبلان: واقع در استان اردبیل، سبلان یکی از آتشفشان‌های بزرگ و نیمه خاموش این منطقه است.
منطقه البرز:
کوه دماوند: واقع در استان مازندران، دماوند بلندترین و معروف‌ترین آتشفشان ایران است.
جنوب شرق ایران:
منطقه سیستان و بلوچستان:
کوه تفتان: این کوه در استان سیستان و بلوچستان واقع شده و یکی از فعال‌ترین آتشفشان‌های ایران است.
کوه بزمان: واقع در استان سیستان و بلوچستان است. آخرین فعالیت آتشفشانی بزمان در دوران کواترنری رخ داده و از آن زمان تا کنون هیچ فعالیت آتشفشانی ثبت نشده است. بنابراین، بزمان به عنوان یک آتشفشان خاموش در نظر گرفته می‌شود.
مزیت آتشفشان‌های نیمه فعال در چیست؟
منابع انرژی زمین‌گرمایی:
آتشفشان‌های نیمه فعال می‌توانند منابع انرژی زمین‌گرمایی فراهم کنند که برای تولید برق و گرمایش استفاده می‌شود. این نوع انرژی، پاک، تجدیدپذیر و پایدار است.
منابع معدنی:
فوران‌های آتشفشانی می‌توانند معادن غنی از مواد معدنی را فراهم کنند. این مواد شامل گوگرد، طلا، نقره و دیگر فلزات ارزشمند می‌شوند که در صنایع مختلف کاربرد دارند.
چشمه‌های آب گرم و معدنی:
آتشفشان‌های نیمه فعال معمولاً چشمه‌های آب گرم و معدنی دارند که برای مقاصد درمانی و گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این چشمه‌ها می‌توانند جاذبه‌های توریستی مهمی باشند و به توسعه صنعت گردشگری کمک کنند.
خاک‌های حاصلخیز:
خاک‌های آتشفشانی معمولاً بسیار حاصلخیز هستند و برای کشاورزی مناسبند. این خاک‌ها حاوی مواد معدنی و مغذی غنی هستند که می‌توانند به افزایش تولید محصولات کشاورزی کمک کنند.
تحقیقات علمی:
آتشفشان‌های نیمه فعال فرصت‌های فراوانی برای تحقیقات علمی در زمینه‌های زمین‌شناسی، ژئوفیزیک، و دیگر رشته‌های مرتبط فراهم می‌کنند. این تحقیقات می‌توانند به فهم بهتر از فرآیندهای زمین‌شناختی و پیش‌بینی فعالیت‌های آتشفشانی کمک کنند.
