طی سده‌های گذشته به‌دلیل تغذیه خاص مردم، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی شایع بوده و معروف‌ترین داستانش هم مربوط به فرناندو ماژلان، دریانورد پرتغالی است که در سفر دریایی بر اثر یک بیماری ناشی از کمبود ویتامین C درگذشت.
آن زمان کوری بر اثر کمبود ویتامین A یا بیماری‌های نرمی استخوان به‌دلیل کمبود ویتامین D هم وجود داشت. اما در سده اخیر با پیشرفت بهداشت و سالم شدن تغذیه، همچنین افزایش دسترسی مردم به همه مواد غذایی، کمبود مواد معدنی در افراد به‌شدت گذشته نیست.
درواقع نیازهایی که در گذشته درباره ویتامین‌ها وجود داشته، اکنون دیده نمی‌شود و اگر شرکت‌های بزرگ داروسازی آن زمان چنین محصولاتی را به‌دلیل نقش مؤثر تولید می‌کردند، اکنون این ادامه تولید بیشتر شبیه عادت و مارکتینگ است و نیاز همه مردم نیست. این نکاتی است که دکتر سیدمحمد میرخانی، عضو هیأت‌مدیره نظام پزشکی در گفت‌وگو با همشهری آنلاین مطرح و تأکید می‌کند: مکمل همانطور که از اسمش پیداست، کامل‌کننده است، یعنی اصل به‌حساب نمی‌آید و فرع است، اما این محصولات مارکتینگ قوی دارند و مارکت هم یعنی شبه علم.
فقط امکان کمبود یک ویتامین وجود دارد
میرخانی با بیان اینکه ویتامین‌ها به راحتی در مواد غذایی وجود دارند، عنوان می‌کند: تقریبا هیچ بیماری‌ای که به‌دلیل کمبود ویتامین وجود داشته باشد، نداریم و تنها ویتامینی که ممکن است در افراد کمبود باشد، ویتامین D است که به دلایلی ازجمله افزایش آپارتمان‌نشینی و نوع پوشش زنان ایرانی که کمتر آفتاب دریافت می‌کنند رخ می‌دهد. به همین دلیل مکمل‌ها بیشتر نقش بازاریابی و تامین مالی شرکت‌های داروسازی بزرگ را پیدا کرده‌اند.
مکمل‌های آمریکایی را اطراف تهران تولید می‌کنند
میرخانی به تمرکز فعالان حوزه دارو بر فروش مکمل‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: در ایران داروها به شکل یارانه‌ای و دستوری قیمت می‌گیرند اما مکمل‌ها تعرفه آزاد دارند. به همین دلیل شرکت‌های داروساز و داروخانه‌ها برای اینکه مجبور به تولید و عرضه داروها با قیمت‌های دستوری هستند، بیشتر روی مکمل‌ها مانور می‌کنند.
او با بیان این که در این شرایط مارکتینگ و بازاریابی شکل می‌گیرد، ادامه می‌دهد: این بازاریابی به‌دلیل سود قابل توجه‌شان حتی از سوی بلاگرها، سلبریتی‌ها، مربیان باشگاه‌های بدنسازی هم انجام می‌شود و به بهانه اینکه مکمل‌ها خارجی یا تولید شده با مواداولیه خارجی هستند، با قیمت‌های بالاتر هم فروخته می‌شوند، در حالی است که بسیاری از مکمل‌هایی که تحت عنوان محصولات آمریکایی به مردم می‌فروشند، در همین شهرک‌های اطراف تهران در حال تولید هستند.
این روزها همه منیزیم توصیه می‌کنند
عضو هیأت مدیره نظام پزشکی با اشاره به اینکه مکمل‌های معروفی بین مردم مصرف بالایی دارد اما اخیرا یک مکمل دیگر هم به جمع آنها اضافه شده، عنوان می‌کند: این روزها همه به هم مصرف منیزیم را توصیه می‌کنند درحالی‌که کمبود منیزیم واقعی در بدن بسیار نادر است.
به گفته این پزشک، اگر کمبود کلسیم در فرد رخ دهد، همزمان با آن منیزیم هم کم شود، خشکی عضلات رخ می‌دهد که شایع نیست. اما اتفاق بدی که به شکل اشتباه در جامعه ما مصطلح شده، این است که هر خشکی عضلات و گرفتگی عضله را به کمبود منیزیم ربط می‌دهند. اگر کسی پس از مصرف منیزیم به بهانه مشکلات عضلانی ادعای بهتر شدن شرایط را دارد، تلقین است و مبنای علمی ندارد.
عوارض این جوشان‌های محبوب
به‌گفته میرخانی مارکتینگ بازاریابی مکمل‌ها درباره ویتامین c هم به‌شدت قوی است و در این باره هم می‌گوید: شرایط به‌گونه‌ای شده که افراد با هر نوع ضعف و بی‌حالی اقدام به خوردن یا تزریق این ویتامین می‌کنند. از دوران کرونا هم این مسئله به‌شدت تقویت شده، درحالی‌که هیچ نقشی در بیماری‌های ویروسی و افزایش شادابی در افراد ندارد.
البته به گفته او، ویتامین c جزو مکمل‌های محلول در آب است که از طریق ادرار دفع می‌شود و در بدن نمی‌ماند، به همین دلیل خطر طولانی‌مدت ندارند.
اما به تاکید این عضو هیئت مدیره نظام پزشکی، ویتامین c هم قرص‌های جوشانش محبوب بسیاری از ایرانی‌هاست، حالت اسیدی دارد و می‌تواند خون را اسیدی کند. این مسئله می‌تواند جذب برخی داروها را مختل کند و فرد را به دردسر بیندازد. به‌عنوان مثال اگر فردی دچار مشکل گوارشی باشد و داروهای پنتاپرازول و آمپرازول مصرف کند، چنانچه ویتامین c هم بخورد درمان سخت‌تری خواهد داشت.
چه کسانی باید نوروبیون بزنند؟
او با بیان این که نوروبیون یکی از پرمصرف‌ترین مکمل‌های تقویتی ایرانی‌هاست و برای رفع هر ضعف و بی‌حالی آن را مصرف می‌کنندمی‌گوید: این که افراد تصور می‌کنند، پس از تزریق نوروبیون سرحال می‌شوند، عمدتا تلقین است و به لحاظ درمانی تقریبا بی‌فایده.
به گفته این پزشک نوروبیون شامل B1،B6 و12 B تنها برای کسانی توصیه می‌شود که کمبود ویتامین B دارند، یعنی افرادی که قسمتی از دستگاه گوارش خود را از دست داده‌اند. به‌عنوان مثال فردی به‌دلیل خونریزی، بخشی از معده‌اش برداشته شده و در این شرایط جذب ویتامین B در او به مشکل می‌خورد و نیازمند تزریق نوروبیون است.
میرخانی درباره گروه‌های دیگر نیازمند مصرف این مکمل عنوان می‌کند: افرادی هم رژیم گیاهخواری سختگیرانه دارند، ویتامین B کمتری دریافت می‌کنند چون بخش قابل توجهی از این ویتامین در گوشت قرار دارد. همچنین کسانی که داروهایی را مصرف می‌کنند که عوارض آن داروها جلوگیری از جذب خانواده ویتامینB است، مثل بیماران مبتلا به سل. این افراد رژیم 4دارویی می‌گیرند که مانع از جذب ویتامینB در معده است.
او با بیان این که افراد با سوءتغذیه خاص یا ابتلا به برخی بیماری‌ها هم به‌عنوان گروه‌های هدف تزریق نوروبیون مطرح هستند، ادامه می‌دهد: اما مجموع این گروه‌های مطرح شده جامعه آماری بسیار کمی دارند، به همین دلیل می‌توان گفت که تولید این میزان از ویتامین B در کشور اهداف تجاری دارد.
میرخانی تأکید می‌کند: فردی که کمبود ویتامین دارد، پس از دریافت آن، قطعا سرحال‌تر می‌شود، اما آیا همه مردم برای سرحال‌تر شدن نیاز به خوردن ویتامین B دارند؟ جواب خیر است چون افراد غیراز گروه‌های مطرح شده حتی اگر عنوان کنند، پس از تزریق ضعف و بی‌حالی‌شان برطرف شده، این تصورشان عمدتا تلقین است. حس خوبی هم که پس از رفع ضعف به آنها دست می‌دهد، در حقیقت مشابه تجربه آنها در خوردن گوشت است که بیشترین مقدار ویتامین B را دارد.
