هشدار نسبت به پیر شدن جامعه ایرانی و لزوم برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات به سالمندان بارها از سوی کارشناسان مطرح شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در ذیل گزارشی درباره سیاستهای حمایت اجتماعی در قانون برنامه ششم توسعه به این موضوع پرداخته است.
سالمندان یکی از گروه‌های هدفی هستند که در بخش سیاستهای اجتماعی برنامه ششم نسبت به ارتقای وضعیت رفاهی آنها احکامی صادر شده است.
احکام صادر شده حول محور سلامت و بهداشت، مسکن، اشتغال و ارائه خدمات تخصصی به سالمندان بوده است.
آنطور که کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس در گزارش خود آورده‌اند تعریف آنها از سالمندی منطبق با تعریف سالنامه آماری وزارت رفاه است که سالمند را فردی می‌داند که سن کامل او 60 سال تمام یا بیشتر باشد.
ایران چند سالمند دارد؟
براساس جدیدترین آمار که از سوی سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان منتشر شده جمعیت سالمند کشور حدود هشت میلیون و ۹۰۰ هزار نفر است. از این تعداد حول و حوش دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی قرار دارند.
برنامه ششم پیش‌بینی کرده بود در پایان سال ۱۴۰۰ تعداد سالمندان تحت پوشش به نزدیک چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بالغ شود. اما آنچه براساس آمارهای ارائه شده از سوی دو سازمان حمایتی منتشر شده نشان می دهد حدود ۶۰ درصد از پیش بینی در سال پایانی برنامه ششم توسعه محقق شده است.
سهم کمیته امداد از سالمندان تحت پوشش قرار گرفته حول و حوش یک میلبون و ۵۰۰ هزار نفر است.
کمیته امداد امام خمینی خدمات اجتماعی تخصصی برای سالمندان ارائه نمی‌کند، بلکه فرد سالمند را در صورتی که پس از آزمون وسع به‌عنوان مددجو شناسایی شود، تحت پوشش خدمات خود قرار می‌دهد، الباقی سالمندان تحت پوشش سهم بهزیستی هستند. مطالعه سالمندان تحت حمایت بهزیستی نشان می‌دهد بیش از ۸۲۰ هزار نفر تحت پوشش بهزیستی قرار دارند.
خدمات حمایت اجتماعی که سازمان بهزیستی به سالمندان ارائه می‌کند دارای تنوع بیشتر و به صورت تخصصی در راستای رفع نیازهای معیشتی، مراقبتی و خدمات توانبخشی آنان است.
سالمندان خراسان رضوی در صدر مددجویان کمیته امداد
بررسی جغرافیای خدمات‌دهی به سالمندان توسط کمیته امداد در کشور نشان می‌دهد استان‌های خراسان رضوی، فارس، گیلان و سیستان و بلوچستان بیشترین دریافت‌کنندگان خدمات سالمندی از کمیته امداد هستند.
استان‌های تهران، خراسان رضوی، فارس و خوزستان نیز بیشترین تعداد سالمند تحت پوشش سازمان بهزیستی را دارند.
وضعیت مبهم ارائه خدمات به سالمندان
همچنین در گزارش مرکز پژوهش های مجلس به این نکته نیز توجه شده که وضعیت ارائه خدمات مورد نیاز به سالمندان نامشخص است. این ابهام نیز در مورد نظارت بر وضعیت نگهداری سالمندان در مراکز وجود دارد و نظارت به این مراکز به شکل منظم و ساختارمند نیست.
کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس معتقدند کمک هزینه پرداختی به این مراکز کفایت خدمات مورد نیاز سالمندان را نمی‌دهد.
نبود منابع مالی کافی چالش سالمندان معلول
آنطور که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در ارتباط با بخش سیاستهای حمایت اجتماعی در برنامه ششم توسعه در بخش سالمندان نشان می‌دهد وضعیت سالمندان معلول وخیم‌تر است و چالش اصلی این بخش نبود منابع مالی کافی برای ارائه خدمات توانبخشی و پرداخت حق پرستاری و مددکاری به خانواده افراد سالمند است.
کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود تاکید می کنند وضعیت «ساماندهی و توانبخشی سالمندان» به دلیل هزینه‌های فزاینده لوازم و خدمات توانبخشی از توان مراکز و خانواده‌های نگهداری‌‌‌کننده سالمندان خارج است.
سیاستهای حمایتی سالمندان نیازمند تغییرات
آنچه از سوی کارشناسان مورد توجه است بحث بازنگری در سیاست‌گذاری اجتماعی در این بخش است. سیاست‌گذاران اجتماعی معطوف به جمعیت سالمند به دلیل نیازهای کنونی و افزایش جمعیت سالمند در آینده، باید تغییرات جدی در تدوین سیاست‌ها دهند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره بازنگری در سیاستهای اجتماعی مرتبط با سالمندان می‌گوید اجرای قوانین موضوعه موجود، ایجاد نظام رصد آمار و اطلاعات سالمندان کشور، تقویت الگوهای خانواده محور حمایت اجتماعی از سالمندان و به‌کارگیری سازوکار انسجام‌بخش برای افزایش هماهنگی میان نهادهای گوناگون ارائه‌کننده خدمات به سالمندان بخشی از ضرورت‌های لازم ذیل طرح جامع حمایت از سالمندان است.
مورد دیگری که کارشناسان بازوی پژوهشی مجلس در گزارش خود با آن پرداخته‌اند ابهام موجود در معنای «حمایت» از سالمندان در برنامه ششم است و این تشکیک سبب شده که طیف وسیعی از خدمات در این قالب گنجانده شود.
با وجود اینکه این جمعیت هدف، نیازمند ارائه خدمات تخصصی مبتنی بر نیازهای دوران سنی خاص است، اما عموما خدمات عام به آنان ارائه می‌شود.
به طور مثال کمیته امداد برخی از خانوارهای نیازمند را به علت سالمندی سرپرست تحت پوشش قرار داده است، پس سالمند فقیر از وجه فقیر بودن مشمول خدمات شده است نه از وجه سالمند بودن.
این سالمندان از خدمات سالمندی محرومند
در این حالت سالمند غیرفقیر (دهک‌های میانی اقتصادی) نیز از دایره شمول خدمات سالمندی خارج می‌شود.
بنابراین تمرکز در بحث حمایت از سالمندان روی پرداخت مستمری متمرکز است. همین مساله سبب شده تا احکام مربوط به سالمندان در برنامه ششم بدون توجه به وضعیت جمعیت شناختی ایران و پیش‌بینی امکانات مورد نیاز برای حمایت از جمعیت فزاینده سالمند کشور و به شکل غیرتخصصی و غیرمنسجم تدوین شود.
افزایش جمعیت مستمری بگیر نهادهای حمایتی، افزایش تعداد متقاضیان ورود به چرخه حمایت اجتماعی و افزایش مبلغ پرداختی در طول سالیان اخیر نشان دهنده وضعیت وخیم اقتصادی دهه اخیر است.
بنابراین وضعیت حاکم بر اقتصاد روی سیاست گذاری اجتماعی در حوزه سالمندی نیز تاثیر سو گذاشته و شاهد هستیم که تنها روی بحث پرداخت مستمری و تلاش برای بهبود وضعیت اقتصادی سالمندان تمرکز شده است. البته فراموش نکنیم این مساله انحراف جدی در بحث حمایت از سالمندان ایجاد کرده است.
