دوران بارداری و شیردهی از مراحل بسیار مهم در زندگی زنانی است که مادر بودن را انتخاب می‌کنند. در این دوران زنان نیاز‌های خاص داشته و به همان میزان هم به مراقبت‌های خاص نیازمندند اگرچه که پدران نیز در این دوران نیاز به حمایت خاص از سوی اطرافیان دارند.
در این بین، اما مراقبت‌های دوران بارداری از اهمیتی ویژه برخوردار است زیرا تغییراتی که در بدن مادر رخ می‌دهد به علاوه حمل موجودی دیگر در بدن او که نیاز به مراقبت و نگهداری دارد همگی مواردی هستند که باعث می‌شود زوجین و اطرافیان آن‌ها به جزئیات زندگی زن باردار که می‌تواند بر سلامت جسمی و روحی او تاثیرگذار باشد دقت کرده و او را مورد حمایت همه‌سویه قرار بدهند.
بارداری، سلامت جسمی و روانی زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد
با دکتر صفیه عشوری مقدم، متخصص زنان درباره مراقبت‌های دوران باردهی و شیردهی گفتگو کردیم.
عشوری مقدم دراینباره به جامعه ۲۴ می‌گوید: در دوران بارداری تغییر و تحولات هورمونی شدیدی در خانم باردار رخ می‌دهد. این تغییر و تحولات به صورت طبیعی منجر به یکسری مسائل جسمی مانند خستگی‌پذیری، افزایش وزن و متناسب با میزان آن اختلال در تحرک و تنفس و فعالیت‌های روزمره می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: در این دوران درد‌هایی نیز به صورت طبیعی به وجود می‌آید مانند درد‌های لگنی، کمردرد‌ها و... همچنین ممکن است بعضی از بیماران مستعد دیابت و فشار خون شوند؛ این موارد مشکلات جسمانی و فیزیکی بارداری است.
این متخصص زنان با بیان اینکه بارداری، سلامت روحی و روانی فرد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌افزاید: وقوع تغییرات هورمونی می‌تواند باعث بی‌خوابی، کم‌خوابی یا کاهش کیفیت خواب شود یعنی بیمار میخوابد، اما آثار مثبتی که خواب به دنبال دارد برایش به خوبی اتفاق نمی‌افتد، همچنین تغییرات هورمونی می‌تواند به اختلالات خلقی هم منجر شود.
وی با اشاره به مواردی که فرد باردار دارای بیماری‌های زمینه‌ای، سابقه زایمان زودرس یا سقط است، عنوان می‌کند: چنین فردی علاوه بر مشکلات طبیعی یک بارداری دل‌نگرانی‌های دیگری مانند ترس از زایمان زودرس و سقط دارد که می‌تواند میزان استرس مادر باردار را افزایش دهد. مادران باردار به دلیل تغییرات روحی گاهی نیاز دارند از یک روانشناس یا مشاور کمک بگیرند.
نکات تغذیه‌ای و جنسی در دوران بارداری
عشوری مقدم یادآور می‌شود: به صورت طبیعی فرد در سه ماهه اول بارداری با مشکلاتی مانند تهوع و استفراغ بارداری مواجه است که اگر این موارد را در کنار موارد قبلی بگذاریم متوجه می‌شویم که شرایط بارداری شرایط خاصی بوده و به همین دلیل زنان باردار نیاز به توجه ویژه دارند، بنابراین سایر اعضای خانواده مکلف هستند که توجه‌شان را به این فرد معطوف کنند. از طرف دیگر وقتی خلق مادر خانواده تنگ باشد و به دلیل بارداری در شرایط ویژه قرار دارد بچه‌ها و همسرش هم تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
وی اضافه می‌کند: زنان باردار همچنین نیازمند توجه ویژه به لحاظ تغذیه هستند و به لحاظ مصرف شیر، میوه و هرآنچه که برای بدن لازم است در شرایط مطلوبی قرار بگیرند. بعضی محدودیت‌های غذایی در این دوران ممکن است وجود داشته باشد و همه این باید و نباید‌ها نهایتا ممکن است اعصاب زن باردار را بهم بریزد به همین دلیل گاهی زنان باردار به کمک یک مشاور تغذیه نیاز دارند.
این متخصص زنان تصریح می‌کند: در کنار همه این موارد نیاز جنسی زوج باردار باید برطرف شود که برای این مورد به آن‌ها آموزش‌هایی داده می‌شود، یعنی به بیمار آموزش می‌دهند که چه رفتار جنسی داشته باشند که حاملگی به مخاطره نیفتد، البته گاهی ممکن است این رفتار جنسی محدود شده و به زنان باردار بگویند تا یک مدتی این ارتباط برقرار نشود. زوجین در ماه آخر باید یکسری رعایتها را داشته باشند، اما تا قبل از آن محدودیتی وجود ندارد البته همیشه توصیه می‌کنیم در رابطه جنسی از رفتار‌های خشن که همراه با آسیب است پرهیز شود.
وی با بیان اینکه مراعات‌های دوران بارداری را خانم باردار به تنهایی نمی‌تواند رعایت کند و همه خانواده باید شرایط را پذیرفته و مراعات کنند، عنوان می‌کند: باید به مرد خانه و فرزند آموزش و آگاهی دهیم که نیاز‌های خانم باردار چیست تا چه میزان طبیعی‌ست و تا چه حد ممکن است از حد عرف خارج شود. مثلا اینکه یک نفر هوس یک میوه آفریقایی کند منطقی نیست که برایش فراهم کنیم، اما باید به خواسته‌های طبیعی و معقول فرد باردار توجه کرد.
افسردگی بعد از زایمان ، شایع و خطرناک
به گزارش جامعه ۲۴ دوران شیردهی اگرچه مرحله بعد از بارداری بوده و در واقع زن، مرحله سخت تولد فرزند را پشت سر گذاشته است، اما باتوجه به وظایفی که مادر و پدر در قبال فرزند تازه متولد شده دارند و نیز شرایط خاص نوزادان بررسی نیاز‌های زنان در این دوران نیز مهم است.
عشوری مقدم با تاکید بر اینکه دوره شیردهی از برخی لحاظ سبک‌تر از دوران بارداری است، عنوان می‌کند: در این دوران بیمار از حال و هوای بارداری درآمده و تغییر و تحولات هورمونی را پشت سر گذاشته است، حالا بچه‌ای به دنیا آمده است ما یکسری مشکلات ویژه همان چند روز و به اصطلاح چند هفته اول داریم، به این معنی که بدن خانم باردار پر از هورمون است و یکدفعه تخلیه شده و بچه به دنیا آمده و جفت جدا شده است.
وی اضافه می‌کند: همچنین مادر باید یکسری شب بیداری‌هایی را در این دوران تحمل کند، شیر بدهد و از نوزاد مراقبت کند گاهی اوقات هم ممکن است نوزاد دچار بیماری‌های خاص این دوران باشد این شرایط باعث استرس بیشتر مادر می‌شود. من بیمارانی را دیده‌ام که نتوانسته‌اند یک هفته درست و حسابی بخوابند و خیلی تحت فشار هستند و تا با آن‌ها حرف میزنی گریه می‌کنند.
این متخصص زایمان خاطرنشان می‌کند: افسردگی بعد از زایمان هم مساله شایعی است که با بی‌خوابی‌ها و خستگی‌های ناشی از نگهداری و مراقبت از بچه تشدید می‌شود. ثابت شده است که در این دوران یکسری تغییر و تحولات هورمونی حتی در پدر‌ها رخ می‌دهد لذا ممکن است که پدر خانواده هم به مراقبت نیاز داشته باشد.
وی می‌افزاید: چند هفته اول که طی می‌شود ممکن است بیمار به درجه‌ای از اختلالات و افسردگی بعد از زایمان برسد که نیاز به دارو درمانی داشته باشد. گاهی به برخی از بیماران توصیه می‌کنیم که در خانه تنها نمانند و حتما یک نفر کنارشان باشد، چون در آن فاز افسردگی ممکن است که جان خودشان یا بچه به خطر بیافتد. بعضی از این بیماران نیاز به مشاوره روانشناسی یا روانپزشکی دارند.
پیشگیری از بارداری مجدد در دوران شیردهی
عشوری مقدم با تاکید بر اینکه در دوران شیردهی نیز باید‌ها و نباید‌های تغذیه‌ای همچنان وجود دارد، می‌گوید: مصرف دارو نیز برای این افراد همراه با احتیاط است و مثلا اگر دست خانم ببرد و احتمال عفونت باشد احتیاط می‌کند که مبادا دارو برای شیر بچه مضر باشد. بعد از این چند هفته اول که خیلی حساس است باز هم این خانم تا دو سال که به بچه شیر می‌دهد همچنان باید باید‌ها و نباید‌ها را رعایت کند.
وی خاطرنشان می‌کند: برخی از زنان در دوران شیردهی عادت ماهیانه هم نمی‌شوند. تغییرات هورمونی همچنان پا برجا است و نیاز به کنترل و مراقبت دارد، حتی گاهی به دارو درمانی احتیاج دارد، مادر در این دوران به مکمل‌های غذایی دارد، به عنوان مثال کلسیم مورد نیاز مادر شیرده بیشتر از یک فرد غیر شیرده است.
این متخصص زنان اظهار می‌کند: بحث پیشگیری از بارداری مجدد در این دوران مهم است زوجین باید توجه کنند که در شش ماهه اول که مادر همچنان در حال شیردهی است حاملگی مجددی رخ ندهد تا مادر بتواند وظیفه‌ای که در مقابل آن بچه دارد را به نحو احسن انجام دهد. خانمی که زایمان طبیعی کرده است می‌تواند زودتر باردار شود و خانمی که سزارین شده است بخاطر جوش خوردن بخیه‌ها باید کمی فاصله بیندازد. همچنین برای رابطه جنسی تا تریم بافت‌ها و زخم‌ها حدود ۴٠ روزی محدودیت قائل می‌شویم، ولی بعد از آن هیچ محدودیتی وجود ندارد.
وی توضیح می‌دهد: از قدیم گفته‌اند بچه از شیره جان مادر تغذیه می‌کند چه بچه‌ای که شیر می‌خورد و چه بچه‌ای که در شکم مادر است. بچه باید شیر مادر را به نحو کافی بخورد به‌گونه‌ای که هم از نظر روانی و هم از نظر جسمی تأمین شود، یعنی مثلا بچه‌ای که بالای یک‌سال است دیگر نیاز غذایی به شیر مادر ندارد، ولی هنوز نیاز عاطفی دارد که تا یک‌سال و نیم، دوسال به مادرش وصل باشد.
عشوری مقدم در ادامه گفتگو با جامعه ۲۴ عنوان می‌کند: ترجیحا بارداری در فاز یک‌سال و نیم اول اتفاق نیفتد که مادر هم فرصت ترمیم منابع خودش را داشته باشد. فردی که زایمان طبیعی می‌کند می‌تواند خیلی زودتر مثلا بعد از یک سالگی برای بارداری مجدد اقدام کند، ولی کسی که سزارین شده ترجیح ما این است که تا ١٨ ماه برای بارداری مجدد صبر کند. مطالعات مختلف عدد‌های متفاوتی را نشان می‌دهد، ولی اگر فاصله زمانی بین بچه‌ها معقول و منطقی باشد هم برای رشد خودشان خوب است و هم برای مادر، اما نباید از یک حدی کمتر باشد.
این متخصص زنان اضافه می‌کند: برخی هم معتقدند فاصله بین تولد بچه‌ها اگر حدود ٣ سال باشد خیلی خوب است این یعنی خانمی وقتی بچه اش دو ساله شد برای بارداری مجدد اقدام کند که بچه هم شیرش را کامل خورده باشد.
