جواد آل حبیب رواشناس بالینی و مشاور خانواده در خصوص لزوم رعایت عدالت در تربیت صحیح فرزندان و همچنین تاثیر عدالت در تعادل شرایط روحی و روانی کودکان در مصاحبه ای چنین می گوید: به طور طبیعی فرزند نخست در خانواده بیشتر مورد توجه و محبت والدین قرار مى گیرد; زیرا او کودک اول و تنها فرزند خانواده است; از این رو مهر و محبت بیشترى را به خود جلب مى کند و اغلب اوقات، والدین نیازهاى مادى و معنوى او را به سرعت تأمین مى نمایند. پدر و مادر براى آنکه یگانه فرزندشان به آرزوهایش برسد، سعى دارند از همه ابزارها و وسایل استفاده کنند و تمامى نیازمندى هایش را از لباس گرفته تا اسباب بازى و غیره برایش فراهم آورند. مشکل و مساله زمانی آغاز می‌گردد که پای فرزند دیگری یا فرنزدان دیگری به میان می‌آید. غالبا توجه پدر و مادر به فرزند کوچکتر معطوف شده و سرآغاز مشکلات روحی و روانی زیادی در فرزندان به ویژه فرزند اول می گردد. در اینجا لازم است پدر و مادر نکات مهم در رعایت عدالت کودکان را یادگرفته و اجرا کنند.
همدم پدر و مادری که ترس از دست دادن جایگاهش را دارد
این روانشناس بالینی در پاسخ به این سوال چرا حسادت در فرزند اول به وجود می آید، اینچنین پاسخ داد: فرزند نخست، در اغلب اوقات تنها همدم و همراه پدر و مادر یا هر دو است و به دیگر سخن، به تمام معنا مورد توجه و نازپرورده است. کودکى با این خصوصیات و این میزان از عنایت، چندى بعد با تولد فرزند دوم، با مشکل عمده اى مواجه مى شود، ترس از کودک دوم در دلش ریشه مى دواند؛ زیرا فرزند دوم را به زودى در همه چیز رقیب خود خواهد یافت؛ رقیبى که در دایره محبت و عنایت والدین، در جایگاهش به اعتبار تنها فرزند و در بازیها و بازیچه هایش با او به رقابت خواهد پرداخت. لذا در نخستین روز تولد فرزند دوم، علایم حسادت در او پدیدار خواهد شد؛ زیرا در آغازین روزهاى ولادت کودک دوم، والدین به ویژه پدر به شدت سرگرم اداره وضع موجود و در اندیشه سلامت مادر و نوزادند.
راه جلوگیری از حسادت در فرزند اول چیست؟
آل حبیب در پاسخ به راه حل های مناسب برای جلوگیری از حسادت فرزند اول اینگونه صحبت را به میان می آورد: از این رو اگر پدر و مادر به این پدیده توجه نکنند، حسادت فرزند اول، نسبت به فرزند دوم رفته رفته به تنفر و دشمنى با او خواهد انجامید و این خصومت بر وضعیت روحى و عاطفى او اثر خواهد گذارد و هر چه قدر عنایت والدین به طفل دوم بیشتر شده و فرزند نخست از دایره محبت آنان بیرون ماند، آتش کینه در دل وى تیزتر خواهد شد. از این رو، والدین باید مراقب باشند تا چنین اتفاقى رخ ندهد.
وی افزود: آنان مى باید نسبت به فرزند نخست، همان توجه و محبتى را که به فرزند دوم ابراز مى کنند، اظهار کرده و به وى بفهمانند که دوستش دارند. نیز باید به او بیاموزند که کودک دوم را دوست داشته باشد و وى را متقاعد سازند که فرزند دوم به زودى برادر یا خواهر وى و مایه تسلى خاطر و یاور او خواهد گردید و در جلب محبت پدر و مادر رقیبى براى او نخواهد بود.
صداقت در محبت به فرزند اول را باید به صورت عملی به او نشان داد
این روانشناس خانواده در ارتباط چگونگی برخودر والدین با فرزند اول به خبرنگار اینچنین مب گوید: پدر و مادر این حقیقت را که او را همانند سابق دوست دارند، باید در عمل به اثبات برسانند. به اینکه مادر فرزند نخست را در آغوش بگیرد و ببوسد و پدر نیازمندیهایش را برطرف کند و برایش اسباب بازیهاى جدید بخرد و کارهایى از این دست که حاکى از توجه حقیقى والدین به اوست، را انجام دهند.
بهترین راه برقراری محبت بین فرزندان چیست؟
جواد آل حبیب در پاسخ به این سوال گفتند: بهترین راه حل این مشکل در حسادت فرزندان و حل مشکل محبت، برقرارى عدالت و برابرى میان کودک نخست و دوم است. چنین رفتارى، کودک نخست را از درافتادن به ورطه تنفر و خصومت مصون خواهد داشت و نیز به تدریج که آن دو بزرگ تر مى شوند، اهمیت عدالت و مساوات را بیشتر درک خواهند کرد؛ زیرا عواطف و قواى ادراکى آنان به مرور تقویت شده و پختگى عقلى و زبانى خواهند یافت که این، موجب مى شود آنان، معناى عدالت و مساوات را درک کنند و مصادیق عینى این دو مفهوم را تشخیص دهند.
وی افزود: در روایات بسیارى تأکید شده که با فرزندان خود به عدالت رفتار کرده و آنان را با این مفهوم آشنا سازید. رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: با فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، همان گونه که دوست دارید دیگران در میانتان در نیکى و لطف به عدالت رفتار کنند.
همچنین گفتند: برقرارى عدالت در میان کودکان تجزیه پذیر و نسبى نبوده، بلکه عام و فراگیر است. این مسأله شامل تمام ابعاد زندگى پیرامون آنان، چه در بعد مادى و معنوى خواهد بود؛ یعنى در برآوردن نیازهاى مادى و معنوى همانند محبت و منزلت و توجه جدى به آنان.
داستانی از رسول خدا در ارتباط برقرای عدالت بین فرزندان
این کارشناس مذهبی در ارتباط رعایت عدالت بر اساس سیره رسول خدا این داستان را مطرح نمودند: از رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که حضرت مردى را دید که دو پسر داشت، یکى را بوسید و دیگرى را نبوسید. فرمود: چرا مساوات را میان آنان رعایت نکردى؟ نیز از آن حضرت است که فرمود: خداى شکوهمند دوست دارد که میان فرزندانتان حتى در بوسیدنها به عدالت رفتار کنید.
وی افزود: حضرت در همه چیز، حتى در خرید هدیه براى کودکان؛ چه خوردنى و نوشیدنى و چه لباس و اسباب بازى و غیره به رعایت عدالت تأکید ورزیده است. چنان که فرمود: در هدیه دان به کودکان، مساوات را رعایت کنید. اگر من قرار بود در هدیه دادن کسى را مقدم بدارم، بى گمان زنان و دختران را مقدم مى داشتم.
مقصود از عدالت در تربیت کودک چیست؟
این کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در ارتباط معنا و مفهوم عدالت در تربیت کودک اینگونه می گوید: مقصود از عدالت ورزى، برترى ننهادن میان کودکان نیست؛ چه آنکه برخى کودکان از مقبولیت بیشترى نزد والدین برخوردارند. رُفاعه اسدى از حضرت ابوالحسن موسى بن جعفر ـ علیه السلام ـ پرسید: آیا مردى که پسرانى متعدد از بیش از یک مادر دارد، مى تواند یکى را بر دیگران برترى نهد؟ حضرت فرمود: آرى، ایرادى ندارد. همانا پدرم ـ علیه السلام ـ مرا بر برادرم عبدالله بن جعفر برتر مى نهاد. این برترى نهادن برخى بر برخى دیگر مى باید نزد خود کودکان نمود پیدا نکند، بلکه در احساسات قلبى والدین پنهان بماند. اما در واقع، نباید جز به عدالت و مساوات با کودکان برخورد شود، زیرا رعایت نکردن عدالت تأثیر منفى بر روحیه کودکان خواهد نهاد و تنفر و کینه توزى را در ضمیر آنان بارور خواهد ساخت و در نهایت به دشمنىِ پایدار و موضع گیرى ناسالم هر یک علیه دیگرى منجر خواهد شد؛چنان که برادران یوسف با وى چنین کردند، آن گاه که از شدت کینه و نفرت او را به چاه انداختند.
رعایت عدالت در بین کودکان در سیره معصومان چونه بوده است؟
جواد آل حبیب پژوهشگر و کارشناس امور مذهبی در ارتباط سیره معصومین در رعایت عدالت بین کودکان به خبرنگار ما اینچنین گفتند: سیره معصومان ـ علیهم السلام ـ در طول تاریخ براساس گسترش عدالت میان کودکان استوار بوده است؛ چه کودکانى که با یکدیگر برادر بوده اند و چه خویشاوند. از عبدالله بن عباس نقل است که گفت: من نزد پیامبر اکرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ بودم، در حالى که آن حضرت بر پاى راستش حسین بن على ـ علیه السلام ـ و بر پاى چپش ابراهیم فرزند خودش را نشانده بود و گاهى این را مى بوسید و گاهى آن را..
وی افزود: در روایتى وارد شده است که حضرت رسول ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ در حال نماز بود که حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ بر پشت مبارکش سوار شدند، همین که حضرت سر از سجده بر مى داشت آن دو را به آرامى گرفته بر زمین مى نهاد و باز که به سجده مى رفت بر پشتش سوار مى شدند، و آن گاه که نماز را به پایان رسانید، یکى را بر پاى چپش نشانید و دیگرى را بر پاى راستش.
عدم مقایسه کودکان، مصداقی از رعایت عدالت است
این روانشناس بالینی در ارتباط مساله بسیار مهم یعنی عدم مقایسه فرزندان که یکی از مشکلات شایع بین خانواده هاست، اینچنین مطرح می نمایند: از مصداقهاى عدالت و مساوات، عدم مقایسه میان کودکان است; مقایسه در صفات جسمى، معنوى و روحى شان. از این رو، گفتن چنین جمله هایى که: فلانى زیباتر یا تیزهوش تر و زیرک تر یا خوش اخلاق تر از فلانى است، ناصواب و نادرست است؛ زیرا چنین سخنانى ریشه کینه توزى را تقویت خواهد کرد؛ چه آنکه مقایسه میان کودکان به «حسادت و رقابت برخى با برخى دیگر»خواهد انجامید.
از مضرات مقایسه بین کودکان چیست؟
آل حبیب در رابطه با مضرات مقایسه بین کودکان گفت: مقایسه، به از دست دادن اعتماد به نفس در میان برادران و همسالان منجر خواهد شد، حال آنکه عکس قضیه درست است. «عدم فرق گذارى در معاشرت با کودکان بزرگ ترین رُکن ایجاد جوّ تفاهم و اعتماد مشترک میان آنان و دیگر افراد خانواده است.»
عدم فرق گذاری در جنسیت فرزند، مصداق بارزی از عدالت ورزی بین آنهاست
جواد آل حبیب در رابطه با عدم برتری هیچ کدام از دو جنس پسر و دختر گفتند: از مصادیق عدالت ورزى میان کودکان، فرق ننهادن بین فرزند پسر و دختر است؛ زیرا فرق گذارى و برتر نهادن پسر بر دختر مثلاً تأثیر منفى بر روحیه دختر به جا خواهد نهاد و بذر دشمنى و حسادت را در دل خواهر و برادر بارور خواهد ساخت. این فرق گذارى میان دختر و پسر، پدیده اى است که در اکثر مناطق رواج دارد؛ چه آنکه پدران و مادران به فرزند پسر بیش از دختر گرایش نشان مى دهند و خواسته هاى فرزند ذکور را بیشتر برآورده مى سازند.
در هدیه گرفتن، دختران بر فرزندان پسر مقدمند
این روانشناس خانواده گفت: به منظور کم کردن فرق گذاری بین دختر و پسر و عدم مقدم داشتن پسر بر دختر و مبارزه با آن، در روایات، به فرزند دختر عنایت ویژه اى صورت گرفته است که این خود آموزه اى است براى پدران و مادران، چنان که ابن عباس از رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ نقل کرده است: هر کس به بازار رفته، هدیه اى بخرد و براى خانواده اش ببرد، همچون رساننده صدقه به سوى گروه نیازمندان است، و باید زنان و دختران را بر پسران و مردان مقدم بدارد.
روحیه فرزندان پسر با نگرفتن هدیه دچار خدشه نمی شود
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و خانواده درمانگر در ارتباط تفاوت پسرها و دخترها از حیث روحیات حاکم بر ایندو می گوید: تقسیم هدیه و مقدم داشتن فرزندان دختر، هیچ تأثیر منفى بر روحیه پسر بچه ها نخواهد گذاشت؛ زیرا آنان این مسأله را امرى طبیعى مى دانند که لاجرم مى باید یکى شان مقدم داشته شود. اغلب اوقات پسر بچه هایى که از هدایاى والدین خود برخوردار مى شوند، چه ایشان را مقدم بدارند و چه مؤخر، به تفاوت نهادن میان پسر بچه ها و دختر بچه ها توجهى نداشته، اعتراضى نمى کنند.
معنای رعایت عدالت در کودکان چیست؟
معنای رعایت عدالت در کودکان در منظر این روانشناس بالینی این است که، رعایت عدالت میان کودکان، معنایش این نیست که اسلوبى را براى تشویق برخى از آنان در پیش نگیریم؛ به اینکه هدیه اضافى اى براى کسى که کار شایسته اى انجام داده در نظر بگیریم. بلکه این افزونى براى تشویق کودک بر رفتار شایسته ضرورى بوده و گاه در ایجاد رقابت مشروع میان کودکان، سودمند است و تأثیر منفى بر روحیه آنان به جا نگذاشته و آن را امرى مشروع و حقى طبیعى تلقى مى کنند.
آشنایی از روحیات کودکان در اجرای عدالت بین آنها ضروری است
آل حبیب در رابطه با لزوم آشنایی با روحیات کودکان اینچنین می گوید: البته والدین باید مراقب باشند که در رفتار با کودکان، آشنایى دقیقى با روحیات آنان کسب کنند و از روشهاى ابتکارى درست و نتیجه بخشى به منظور تشویق هماهنگ با حالات روحى ـ روانى شان کمک بگیرند تا کودکان احساس تبعیض و عدم رعایت عدالت نکنند. اگرچه با تحقّق عدالت و برابرى میان کودکان، نمى توان از برخى نمودهاى منفى چون مشاجره و کتک کارى میان آنان جلوگیرى کرد.
کیفیت برخورد والدین در مشاجرات و دعواهای کودکان
این مشاور خانواده در ارتباط چگونگی مدیریت والدین در دعواهای کودکان اینچنین بیان کردند: دعوا و مشاجره یک پدیده طبیعى است که در اغلب اوقات در اکثر خانواده ها اتفاق مى افتد و هر یک از کودکان، برادر یا خواهرش را مقصر یا شروع کننده درگیرى قلمداد مى کند. در چنین حالاتى، پدر و مادر وظیفه دارند به بررسى دقیق موضوع پرداخته و به این مناقشات و درگیریها به عنوان یک حالت طبیعى نگاه کنند.
پدر و مادر، پدر و مادر است نه قاضی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در ارتباط جایگاه پدر و مادر در منزل اینگونه می گوید: پدر و مادر، پدر و مادر است نه قاضی. با این دیدگاه است که مسأله بسیار طبیعى و ساده برگزار شده و بهتر آن است که والدین براى رفع آن اقدام نکنند و کودکان را به حال خود بگذارند تا مشکلشان را خود برطرف نمایند، و صحیح نیست که والدین یا یکى از آن دو به سان قاضى میانشان حکم کنند؛ زیرا صدور حکم و حق دادن به یکى از دو طرف دعوا، با زمینه تطبیق عدالت و برابرى میان کودکان سازگار نیست.
وظیفه والدین در دعواهای خطرناک بین فرزندان
در پایان جواد آل حبیب کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در رابطه با وظیفه والدین در مشاجرات خطرناک کودکان اظهار می کند: اما اگر نزاع و درگیرى بارها یا در طول روز ادامه یابد، یا شدید و براى بچه ها خطرناک باشد، در اینجا نوبت به والدین مى رسد که در رفع آن ایفاى نقش کنند. بدین صورت که به هر دو طرف امر کنند تا به سرعت به دعوا خاتمه دهند، یا آنکه توجهشان را به مسئله دیگرى مشغول کنند، یا عملاً آن دو را از یکدیگر جدا سازند.
وی افزود: نیز اگر قضیه با در پیش گرفتن توبیخ و عقوبت معنوى حل مى شود، بهتر است این نکته را نسبت به هر دو طرف و منطبق بر موازین عدالت میان کودکان، اعمال کنند.
امیدوارم شاهد سعادت، خوشبختی و شادکامی در زندگی مردم عزیز ایران باشیم.
https://instagram.com/alehabib.javad
