امروز 17 خرداد ماه مقارن با شروع هفته محیط زیست، غرب و شمالغرب کشور عالی الخصوص بوکان بسختی نفس می کشد و ذرات معلق در هوا چندین برابر حد مجاز گزارش شده است.
در اینجا طبیعت زیبا و هوای دل انگیز جوزه ردان جای خود را به نفس های بریده بریده طبیعت داده است که گرد و غبار ناکجا آباد، بر پیکره حیاتش تیشه میزند و ریز گردهای مهاجری که حیات را در ایران نشانه رفته است.
شاید باور نکنید اما این ذرات کوچک کمتر از 2 میکرون مستقیما به ششها و آلئولها وارد میشوند و نفسها زودتر از موعود به پیری می گرایند و قلبها به ناچار تندتر میزنند و خسته میشوند.
براستی این آلودگی هوا که بهترین روزهای بهاریمان را نشانه رفته و تهدید جدی بر سلامتی ماست از کجا و چگونه نشآت گرفته است؟
یاداشت زیر میتواند هر چند مختصر مقدمه ای بر ریز گردها و تبعات آن بر سلامتی انسان و طبیعت باشد
"یکی از آلاینده های هوا که در سال های اخیر و در مناطقی از غرب، جنوب و شمال غرب ایران شاهد آن بوده ایم گسترش شدید گرد و غبار تحت عنوان ریزگرد است که توانسته اثرات نامطلوبی بر محیط زیست و اقتصاد این مناطق بگذارد.
شواهد حاکی از آن است که 80 درصد گرد و غبارها در ایران منشا خارجی دارد و به وضعییت صحراهای واقع در شرق مدیترانه تا کشور ایران از جمله صحراهای بین النهرین در عراق، صحراهای عربستان و غرب سوریه باز می گردد .
بر اساس پژوهش هایی انجام شده عامل اصلی شدت یافتن طوفان های شن مخصوصا گرد و غبار در ایران، گسترش بیابان در بخش های شرقی عراق به ویژه منطقه آل جزیره بوده که در نزدیکی بغداد و در بین دو رودخانه فرات و دجله قرار گرفته است.
این منطقه در روزگاران گذشته دارای تالابها و دریاچه های بی شماری بوده اما خشکسالی های مداوم که از سال 91-1990 آغاز شده به همراه کاهش بارندگی و درصد رطوبت و عوامل محیطی موثر سبب خشک شدن آن شده است.
از مهمترین عوامل محیطی تاثیر گذار بر این منطقه می توان به تقسیمات آبی انجام گرفته در بالادست رودخانه فرات توسط سوریه، ایجاد سد در چندین نقطه از رودخانه دجله توسط دولت ترکیه، استفاده بی رویه عراقی ها از آب رودخانه ها، دریاچه ها و حتی تالاب ها برای مصارف کشاورزی نام برد.
این معضل زیست محیطی با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی که دارد، در کوتاه مدت و درازمدت می تواند تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست، سلامت افراد و اقتصاد شهرها برجای گذارد.
بروز و تشدید برخی بیماریهای قلبی و ریوی، کاهش رشد گیاهان، کاهش تولیدات دامی و کشاورزی، اختلال در کسب و کار و تردد سکنه شهرها، تغییرات آب وهوایی و افزایش ذوب برف کوهستان ها، آلوده شدن آب دریاچه های پشت سدها و تغییر دراکوسیستم آنها و ... ، از جمله عوارض مستقیم و غیرمستقیم بروز پدیده گرد و غبار در مناطقی از کشورمان است.
اگرچه پدیده گردوغبار نمی تواند به طور کامل در منطقه توسط فعالیت های بشری کنترل شود ولی با استفاده از روش های منظم و اصولی و استفاده از تکنولوژی های مدرن و تجربیات گذشته از قبیل مالچ پاشی، ریگ پاشی، بیومالچ ، جنگلکاری، مدیریت چرای دام، باردار کردن ابر ها ، احیاء تالابها و ... از شدت آن کاست.
با توجه به اینکه مرکز تولید ریز گردها کشورهای عراق، عربستان و.. می‌باشد لذا مسئله از حالت ملی به سطح منطقه‌ای و حتی بین المللی ارتقاء می‌یابد و نگرشها و تعاملات سیاسی فی مابین میتواند در کنترل نسبی این بحران تعیین کننده باشد.
این ذرات گرد و غبار مستقیما بر سلامتی انسان تاثیر میگذارند و با عبور از سد مجاری هوایی فوقانی به داخل ریه نفوذ کرده و ایجاد مشکلات جدی از قبیل آسم، برونشیت و سایر بیماری های انسدادی ریه برای این دستگاه حیاتی میشوند.
سالیانه حدود۸۰۰هزار مرگ در جهان به علت آلودگی هوا اتفاق می افتد که ریزگردها یا مستقیما” روی سیستم قلبی-عروقی اثر گذاشته و باعث بالا رفتن فشارخون،تصلب شرایین،نارسایی های قلبی و انفارکتوس قلبی می شوند و یا اینکه از طریق جذب در سیستم تنفسی بروز علایم بیماری های قلبی سکته های قلبی را در افراد سالمند تشدید می کنند.
از طرف دیگر مطالعات نشان دادند که افراد درگیر با ریز گردها دارای درصد هماتوکریت بیشتری نسبت به حالت عادی هستند در این شرایط غلظت خون بالاتر رفته وافزایش ویسکوزیته باعث فشار بیشتر خون و اثرات مخرب بر قلب و سیستم قلبی و عروقی می شود."
در ادامه با توجه به اثرات مخرب ریزگردها بروی سلامتی انسان خصوصا سیستم ریوی و قلبی عروقی و همچنین اثرات زیانبار آن بر طبیعت و حیات وحش، میبایست تمهیدات خاصی در جوامع انسانی علی الخصوص مناطق هدف اندیشیده شود.
لذا پیشنهاد میشود که پدیده ریز گردها و اثرات مخرب آن جدی گرفته شود و در صورت وقوع این پدیده لازم است ارگانهای مرتبط، مردم منطقه را از شرایط حاد حادث شده مطلع سازند و همچنین اقدامات بهداشتی و پیشگیرانه از قبیل کاهش تردد در محیطهای باز، عدم تردد گروههای حساس مانند کودکان ، گروههای حساس به بیماریهای تنفسی و قلبی –عروقی و زنان باردار، برای کم کردن اثرات زیانبار این پدیده لحاظ گردد.
رحیم عبدالکریمی کارشناس محیط زیست
