به نقل از آناج، طبق اعلام شرکت آب و فاضلاب کلانشهر تبریز کمتر از 60 درصد کلانشهر تبریز به سیستم فاضلاب شهری مجهز شده است. اگر جمعیت تبریز را در حدود 2 میلیون نفر در نظر بگیریم فاضلاب غریب به یک میلیون نفر بدون تصفیه و رعایت ساده ترین موازین بهداشتی جایی همین دوروبر تبریز دفع می شود.
پس تکلیف این حجم از فاضلاب خانگی که در بخش محروم از سیستم فاضلاب تولید می شود چیست؟
چگونه تبریز از شر این نقیصه بر می آید؟ باور بکنیم یا نه فاضلاب خانگی این حجم از جمعیت تبریز تنها توسط روش سنتی چاه های جذبی و سپس تخلیه در مکانی دیگر دفع می شود.
تخلیه فاضلاب بیخ گوش شهر
با یکی از مالکان ماشین های لجن کش هم کلام می‌شوم. او که به قول خودش از قدیمی های این صنف است در جواب سوالم می‌گوید: هر از چند سالی در محلی خاص فاضلاب ها را تخلیه می کنیم.
او می‌گوید در سال های دور فاضلاب ها را جایی در حوالی "بابا باغی" تخلیه می کردیم که با اعتراض ساکنین مجبور به نقل مکان شدیم. بعد از آن ماجرا به حوالی سه راهی فرودگاه و شیر پاستوریزه آمدیم که با شکایت کارخانه از آنجا هم رانده شدیم. دست اخر هم به حوالی سه راهی فرودگاه و جاده سنتو آمده‌ایم و چند سالی می شود که در همان جا هستیم.
نشانی که او از محل تخلیه می‌دهد ذهنم را مشغول می کند؛ آنجا که عملا در داخل محوطه‌ی شهر قرار دارد! برای روشن شدن موضوع به آنجا می‌روم.
حوالی سه راهی فرودگاه و جاده‌ی سنتو تردد ماشین های لجن کش بیشتر می شود. ماشین ها یکی پس از دیگری در انتهای جاده‌ی سنتو به مسیر خاکی، باریک بی نام و نشانی تغییر مسیر می‌دهند. جاده هیچ تابلو یا راهنمایی ندارد اما به جاده‌ی "فیال بتن" معروف است.
به دنبال آنها وارد جاده می‌شوم؛ یک طرف جاده تعدادی کارخانه تولید مصاح و چندین کارگاه و غیره وجود دارد و سمت دیگر تلخه رود و زمین های سیفی و باغ های متعدد؛ کم کم بوی آزار دهنده‌ی تعفن به مشام میرسد که رفته رفته بیشتر می شود.
دو سه کیلومتری در جاده به پیش رفته بودیم که به یک باره ماشین های لجن کش به سمت چپ جاده یعنی تلخه رود تغییر مسیر می‌دهند و در گودالی که عملا در بستر رودخانه قرار دارد محتویات تانکرهایشان را یکی پس از دیگری تخلیه می کنند.
بوی مشمئز کننده‌ای تمام محوطه را احاطه می کند، فاضلاب های تخلیه شده در ادامه‌ی گذر از کانال وارد رودخانه می شوند؛ تلخه رود به یکباره مملو از فاضلاب چرکین و سیاه رنگی می شود. کمی آنطرف تر چندین سگ ولگرد نیز وارد کانال فاضلاب می شوند.
متوسط تخلیه روزانه فاضلاب به تلخه رود 160 هزار لیتر
رفت و آمد لجن کش ها تمامی ندارد؛ 24 ساعت شبانه روز و 7 روز هفته! با یکی از رانندگان سر صحبت را باز می‌کنم. می گوید پس از کش و قوس های فراوان بر سر تعیین مکان خاص، بالاخره چند سال پیش این محل از جانب مسئولانی از فرمانداری و شهرداری وقت انتخاب شد.
ادامه می‌دهد که ساخت کانال فعلی هم به دستور آنها و با تامین مالی ماشین داران انجام شده، همچنین اخطار کرده اند اگر تخلفی در خصوص جابه جایی محل کنونی انجام دهیم برخورد می کنند.
از راننده‌ی دیگری در باره ی تعداد ماشین ها و دفعات رفت و آمدشان می پرسم؟ می گوید در حدود 80-90 ماشین هستیم که به تناسب کار روزی 4 الی 5 بار برای تخلیه فاضلاب به اینجا می آییم.
او با بیان اینکه این محل محدود به لجن کش های خانگی نمی باشد اضافه می کند: تانکر های کارخانجات نیز هر از گاهی برای تخلیه فاضلاب به اینجا می آیند اما تعدادشان انگشت شمار است.
در امتداد تلخه رود سیاه و کدر ادامه‌ی مسیر می‌دهم؛ هنوز در بهت انتخاب این مکان بودم که ناگهان صدای کار کردن پمپ آبی آن سوی رودخانه توجهم را جلب می کند. ناگهان متوجه لوله های قطور پلاستیکی می شوم که یک سرشان در مزارع است و طرف دیگرشان درون رودخانه و توسط پمپ های بزرگ آب آلوده یا بهتر بگویم فاضلاب را به درون مزارع سیفی و سبزیجات منتقل می کنند، نمی توانم آنچه را که می بینم، باور کنم، یعنی اینها همان سبزی و سیفی جات به اصطلاح محلی هستند که برای خریدشان هر روز با شوق و ذوق راهی بازار می شوم!
بیماری و انگل های مختلف در کمین شهروندان
برای روشن تر شدن میزان آلودگی ها کارشناس بهداشت محیط شبکه بهداشت تبریز را به محل دعوت می کنم و از او درباره خطرات احتمالی این اقدام می پرسم و حسین جوانپور می‌گوید: این محل به لحاظ تخلیه فاضلاب های خانگی خاستگاه انواع میکروب ها و انگل های بیماری زاست و با راهیابی این آلودگی ها به درون رودخانه احتمال گسترش آنها صد چندان می شود.
این کارشناس بهداشت محیط توضیح می‌دهد: بیماری هایی همچون حصبه، وبا، سل، هپاتیت ب و انواع ناراحتی های پوستی و چشمی می توانند به واسطه این فاضلاب و حیوانت حاشیه رودخانه به شهر منتقل شده و در سطوح بالاتر و در قالب اپیدمی سلامت شهروندان و ساکنان اطراف رودخانه را تهدید کند.
از او درباره نگرانی دیگرم یعنی سلامت محصولات باغی و سیفی و سبزی های اطراف رود خانه می پرسم که در پاسخ ابراز می‌کند: احتمال آلوده شدن این محصولات به تخم انگل ها و میکروب ها بسیار زیاد است بنابراین اگر این محصولات قبل از مصرف به شکل اصولی گند زدایی و میکرب زدایی نشوند، قطعا عامل بیماری خواهند شد.
اکوسیستم رودخانه اولین قربانی و دریاچه ارومیه قربانی دیگر
تصمیم می گیرم با رئیس اداره نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان نیز به محل تخلیه این فاضلاب ها بروم، شاهین رحیم اوغلو در این همراهی به من می گوید: طبق نتایج آزمایشات این منطقه آلوده ترین مکان در تلخه رود است چرا که شاخص های BODو COD سنجش میزان آلایندگی مطرح در بحث فاضلاب ها همچون در این محل بسیار بالاتر از حد استاندارد است.
این کارشناس محیط زیست بیان می‌دارد: این اقدام نادرست ترین شیوه برای دفع فاضلاب است چرا که در نتیجه این اقدام نه تنها اکو سیستم رودخانه ای از بین می رود بلکه با انتقال آلودگی ها توسط تلخه رود به زمین های پایین دست و در نهایت به دریاچه ارومیه اکوسیستم آنجا نیز به خطر می افتد.
وی در پاسخ به این سوالم که چه کسی جوابگوست و چه اقدامی برای اصلاح وضع موجود صورت گرفته نیز می گوید: اداره کل حفاظت محیط زیست استان به تنهایی نمی تواند مشکل را رفع کند و باید تمامی دستگاه های اجرایی همچون استانداری، فرمانداری، آب و فاضلاب، آب منطقه ای، شبکه بهداشت و جهاد کشاورزی برای حل مشکل ورود کنند چرا که سلامت همه در خطر است.
پس از گذشت یک سال از تعیین کارگروه هنوزهیچ اقدامی انجام نشده است
برای یافتن جوابی قانع کننده به سازمان ها و ادارات مختلف که بنظر مرتبط با این موضوع سر می زنم؛ اما جوابی که معمولا می شنوم یک جمله است: «در حوزه عملکرد ما نیست». بالاخره پس از پیگیری های مکرر به نشست کارگروه مدیریت پسماند استان می‌رسم.
معاون پشگیری از وقوع جرم دادگستری آذربایجان شرقی در این خصوص می گوید: از آنجایی که هرگونه تهدید علیه محیط زیست و سلامت عمومی طبق قانون مجازات های اسلامی وصف کیفری و جنبه ی مجرمانه دارد.
مسعودی‌فر خاطرنشان می‌کند: در چهارمین جلسه کمیته پیشگیری از وقوع جرم علیه محیط زیست استان در سال گذشته نیز برابر نظر اعضای این کمیته مقرر شد تا کارشناسانی متشکل از اداره کل حفاظت محیط زیست، شبکه بهداشت، آب و فاضلاب و آب منطقه ای آذربایجان شرقی با تشکیل کارگروهی برای حل ریشه ای موضوع چاره اندیشی کنند اما تا کنون هیچ اقدامی انجام نشده است.
معاون امورعمرانی استاندار آذربایجان شرقی نیز در این جلسه خواستار حل مشکل لجن کش ها می شود.
صادق پورمهدی از شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی اصلی دفع فاضلاب شهری می خواهد که با تشکیل کارگروه ویژه این معضل را مرتفع کند چرا که این موضوع سلامت عموم را تهدید می‌کند.
نظر تمامی کارشناسانی که در تهیه این گزارش سهیم بودند این بود که برای حل ریشه ای و همه جانبه این مشکل می بایست تکمیل شبکه فاضلاب شهری در دستور کار قرار گیرد اما در حال حاضر که بیش از یک سوم شهر تبریز فاقد سیستم فاضلاب خانگی ست و با نگاهی به کارنامه شرکت آب و فاضلاب که در طول یک سال گذشته کمتر از پنج درصد مناطق فاقد شبکه دفع فاضلاب را تحت پوشش قرار داده، نمی توانم به حل این موضوع چندان امید وار شوم.
باور کردنش به نظر سخت و محال میرسد در روزهای که سودای تبریز 20180 را در سر داریم، هنوز نتوانسته ایم ساده ترین و پیش پا افتاده ترین نیاز های یک کلانشهر معمولی را رفع کنیم. لابد این موضوع هم مربوط به تحریم هاست و یا دستاوردهای برجام شامل این موضوع نمی شود.
باید توجه داشت که تخله رود به دریاچه ارومیه منتهی می‌شود و این یعنی روزانه بیش از 100 هزار لیتر فاضلاب به دریاچه‌ای میرسد که متولیان امر قصد احیاء آن را دارند اما با این رویه نه تنها نگین آذربایجان جان نمی‌گیرد بلکه به وضعیتی أسف‌بار تر دچار می‌گردد که سرانجام آن خوشایند نیست.
