این مسجد با ویژگی های خاص خود در طول تاریخ اسلام، از آغاز نه تنها محل نیایش و عبادت و تجمع مومنان در زمان های خاص بوده، بلکه محل ابلاغ احکام و دستورها و آموزه های دینی و علمی بوده است.
مسجد جامع هشترود ( سراسکند ) در بلندای تاریخ این سرزمین، در عین حفظ سادگی و عظمت تاریخی خود و متانت ارکان و استحکام و شایستگی بنا، همواره به عنوان اصیل ترین کانون فرهنگی و اسلامی این شهر مطرح است.
این مسجد، اولین مسجد احداثی این شهر در دوره قاجاریه موسوم به ‘مسجد عالیجاه’ بوده و از آثار ملی ایران و از مراکز تاریخی آذربایجان شرقی است.
در این مسجد سنگ نوشته ای مشتمل بر تاریخ بنا و بنیان گذار آن به صورت کتیبه ای از جنس مرمر با این مضمون ‘ این مسجد عالیجاه در عهد سلطان زمان و شاهنشاه دوران محمد شاه قاجار به دست اسکندرخان ابن مرحمت ابن محمد صادق غفران پناه به تاریخ ۱۲۵۹ هجری قمری تاسیس شده است.’ نقش بسته و بر بالای محراب منبر نصب شده است.
نمای اولیه و قدیمی مسجد در قسمت بیرونی ( جنوبی ) در گذر زمان تغییر نسبی پیدا کرده و در ساخت این مسجد به جای ملات، آهک را با زرده تخم مرغ مخلوط کرده و برای استحکام بنا بکار برده اند.
اهتمام در بنای مسجد به حدی بوده که ستون های سنگی این مسجد را با گاوآهن و گاومیش از شهر خوی و سلماس به این منطقه حمل کرده اند.
از بدو تاسیس مسجد جامع هشترود علمای زیادی از جمله آخوند ملاسلیم سراسکانی که اولین نماز جماعت را بعد از مراسم افتتاح اقامه کرده، آخوند ملاابراهیم سراسکانی فرزند ملاسلیم، آخوند ملارضا واعظی معروف به ‘ صدر الواعظین ‘، آخوند ملامحسن علامی، آیت الله سیدجلال الدین موسوی انتظاری هشترودی، حجت الاسلام میرزا آقا واعظی و حجت الاسلام میرزا حسن واعظی فرزند میرزا آقا واعظی پیش از پیروزی انقلاب در این مسجد به امر تبلیغ اسلام و اقامه نماز جماعت پرداخته اند.
پس از پیروزی انقلاب نیز حجت الاسلام محمد روحانی، حجت الاسلام عبدالحمید واعظی،حجت الاسلام سیدسعید رشادی و هم اکنون نیز حجت الاسلام علی رحیمی به امر تبلیغ و اقامه نمازهای جماعت می پردازند.
مسئول میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری هشترود به خبرنگار پیک هشترود گفت: این مسجد تاریخی دارای ویژگی های خاص بوده و با حدود ۶۰۰ متر مربع وسعت به شکل مستطیل با شبستان و آجر قرمز رنگ و شش ستون و پایه های سنگی به ارتفاع ۲٫۵ متر با سرستون های مقرنس کاری و قطار بندی شده با نقش و نگار برجسته و بصورت طاق بندی شده در عهد سلطنت محمد شاه قاجار احداث شده است.
علیرضا پاشایی، افزود: این مسجد در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۸۶۰ به ثبت رسیده است.
