مقدمه ای بر روانشناسی کودک

بدون شک یکی از مهمترین و موثرترین دوران زندگی آدمی دوران کودکی است. دورانی که در آن شخصیت فرد پایه‌ریزی شده و شکل می‌گیرد. این حقیقت انکارناپذیر به اثبات رسیده است که کودکان در سنین پایین (طفولیت) فقط به توجه و مراقبت جسمانی نیاز ندارند، بلکه این توجه باید همه ابعاد وجودی آنها شامل رشد اجتماعی ، عاطفی ، شخصیتی و هوشی را دربر گیرد. این ابعاد عوامل تعیین کننده و اساسی یک انسان هستند که از دوران کودکی پایه گذاری و شکل می‌گیرند.

اخبار اجتماعی- یکی از علل عمده اختلالات روانی در کودکان، گسسته شدن رابطه خانواده و یا اختلافات شدید خانوادگی است. در خانه ای که صمیمیت و محبت وجود دارد، کودک می تواند ثبات روحی خود را حفظ کرده و تغییرات مطلوب را در شخصیت خود فراهم آورد. از یک طرف می تواند با اطمینان به شخصیت خود یا مشکلات روبرو شود و از طرف دیگر بدون داشتن اضطراب و تشویش رفتارهای نامناسب خود را مورد تردید قرار داده به نحو مطلوبی تغییر دهد. اولین مربی برای کودک، خانواده و مهمتر از همه مادر است که با اعمال عواطف و محبت، کودک را به سوی خود جلب می کند. و با کمک پدر می تواند موجودی ارزشمند بپرورد که حتی به گفته ی بزرگان از ملائکه بهتر و بالاتر شود و هدف عالی و متعالی خلیفه الهی در وجود او فروزش پیدا کند(جانسن ،2019).


اهمیت روان شناسی کودک
روان شناسی کودک اهمیت خود را از کودک می‌گیرد، زیرا دوران کودکی انسان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. شاید نگاهی به دوران کودکی انسان و تواناییهای نوزاد انسان در مقایسه با سایر موجودات اهمیت این دوران را آشکارتر ‌سازد. نوزاد انسان در میان سایر موجودات عالم طولانی‌ترین زمان را نیاز دارد که قابلیت ها و تواناییهای خود را پرورش و آشکار سازد. در واقع انسان حدود 18 سال اول زندگی خود را در حال رشد و تکامل در ابعاد مختلف است و این زمان طولانی و با‌ اهمیتی در زندگی انسان است. از طرف دیگر ، نوزاد انسان با کمترین توانایی‌ها و امکانات (نظیر بازتاب ها) به دنیا می‌آید و به مراقبت زیاد و شدیدی نسبت به سایر موجودات نیاز دارد (برای مثال در نظر بگیرید که چگونه گوساله گاو پس از به دنیا آمدن روی پای خود می‌ایستد، ولی نوزاد انسان حتی نمی‌تواند سر خود را راست نگه دارد). ابن مراقبت توسط پدر و مادر در وهله اول و توسط اطرافیان و جامعه در وهله دوم اعمال می‌شود، ولی این مراقبت بدون آگاهی ، دانش و آموزش شیوه‌های فرزند پروری صحیح امکان ندارد و اهمیت روان شناسی کودک نیز از این دو موضوع (زمان طولانی رشد کودکی و شیوه‌های صحیح فرزند پروری) ناشی می‌شود(جانسن ،2019).

روان شناسی کودک به عنوان یکی از زیر‌مجموعه‌های «روان شناسی رشد» با هدف نگاه دقیق و علمی به کودک و نیازهای او و یافتن شیوه‌های صحیح پرورشی و آموزشی کودک از اولین سال های تاسیس روان شناسی علمی مورد توجه بوده است. (البته موضوع کودک و مسایل مربوط به او همیشه مورد توجه بوده است). در طول این سال ها روان شناسان زیادی نظیر ژان پیاژه ، استانلی هال به مطالعه و تحقیق در مورد جنبه‌های مختلف رشد کودک پرداخته‌اند(جانسن ،2019).


مطالعه در مورد نیازهای کودک در سنین مختلف
کودکان دارای نیازهای متعددی هستند و در سنین مختلف یکی یا چند مورد از این نیازها در مقایسه با سایر نیاز در اولویت می‌باشد. برای مثال ، در مرحله نوزادی (صفر تا دو سالگی) نیازهای جسمانی در اولویت قرار دارد. در حالی که در دوران نوجوانی (سنین بعد از 12 سالگی) نیاز به استقلال فردی در اولویت می‌باشد(جانسن ،2019). مطالعه در مورد شیوه‌های صحیح فرزند‌پروری شیوه‌های صحیح فرزند پروری ، نحوه تعامل و روابط مناسب با فرزندان از مهمترین موضوعات برای روان شناسان کودک می‌باشد. بیشتر پدر و مادرها فرزند پروری را کاری ساده تلقی می‌کنند و بر این باور هستند که هر کسی می‌تواند از عهده این امر برآید. (البته این دیدگاه بیشتر در والدین بدون فرزند دیده می‌شود) اما فرزند پروری نیاز به آگاهی و آشنایی با نحوه عملکرد و اصول آن دارد و تحقیقات حوزه روان شناسی کودک اصول و روشهای متعددی را متناسب با سنین مختلف یافته است( دویور،2018) .


مطالعه در مورد مقابله با برخی مشکلات رفتاری _ روانی دوران کودکی
کودکان نیز همچون بزرگسالان دچار آشفتگی های روانی _ رفتاری می‌شوند و این مساله باعث تحقیقات و مطالعات دامنه‌داری در زمینه انواع این آشفتگی ها و تفاوت آنها با آشفتگی های رفتاری _ روانی بزرگسالان و همچنین شیوه‌های درمانی این آشفتگی ها شده است. برخی ار این مشکلات و آشفتگی های رفتاری _ روانی کودکان عبارتند از: اوتیسم ، اختلالات یادگیری ، اختلالات توجه ، اختلالات دفعی ، ناخن جویدن و ... ( دویور،2018).


نیاز به روانشناس کودک در روند رشد
گاهی کودک شما تماس چشمی برقرار نمی کند و از آغوش گرفتن او احساس خوبی ندارد و یا در ارتباط اجتماعی مشکل دارد. در این شرایط کودک مشکوک به اوتیسم باشد بنابراین سریعا به یک متخصص روانشناسی کودک مراجعه کنید. بعضی از بچه ها همیشه عصبانی بنظر می رسند و یا با کودکان دیگر دعوا می کند و رفتار این کودکان مانند قشقرق به پا کردن است و با ابراز خشم به خواسته خود می رسند . گاهی نیز ممکن به دیگران آسیب برساند یا شروع به زور گویی و قلدری کنند. در این خصوص نیز لازم است سریعا به روانشناس کودک یا مشاور کودک مراجعه کنید. احساس اضطراب و نگرانی یا احساس اضطراب جدایی در کودکان نیز باعث می شود که ، عرق زیاد کند ، سرگیجه داشته باشد یا دائم احساس کند که والدینش می مرند این نیز عاملی است که لازم است به روانشناس کودک مراجعه شود. اختلالات یادگیری – اختلالات عدم تمرکز و توجه – اختلالات دفعی – ناخن جویدن از عوامل دیگری است که نیاز به مراجعه به روانشناس کودک و مشاور کودک است ( دویور،2018).

اختلالات روانی کودک در چه سنی باید درمان شود؟
دوران کودکی در زندگی هر انسان را می توان به جرات حساس ترین و سرنوشت ترین دوران زندگی دانست. شاید به همین علت است که متخصصین همواره تاکید دارند که روانشناسی کودک و بررسی رفتارها و تشخیص علل اختلالات روانشناسی کودک بایستی حتما از سنین نسبتا پایین تر مورد توجه قرار گیرد. نکته ی بسیار مهمی که در مورد روانشناسی کودک وجود دارد، این است که راه حل برخی مشکلات در دوران کودکی بسیار ساده بوده و در بسیاری از موارد با چند جلسه مشاوره به سهولت قابل درمان است. در مقابل بسیاری از همین مشکلات اگر به آن ها توجهی نشود، ممکن است که تا دوران بزرگسالی شخص در ناخودآگاه وی باقی مانده و در آینده سبب ایجاد مشکلات جدی در فرد گردد. مشکلاتی که ریشه آن ها از دوران کودکی است و این ریشه ها به سهولت قابل درمان نخواهد بود(دویور،2018).


روانشناس کودک چه کمکی به ما می کند؟
روانشناس کودک، می تواند اولا شما را در شناخت مراحل رشد کودک و خصوصیات رشد و رفتاری او در هر سنی یاری دهد. به همین جهت شما می توانید نیازهای او را شناخته و در صورت مشاهده هر مورد عجیب فورا با مراجعه به روانشناس کودک اقدام به درمان نمایید.

همچنین والدین بایستی بدانند که کودک معمولا می کوشد که در زندگی و رفتارهایش با پدر و مادرش همانندسازی نماید. یعنی به گونه ای آن ها را الگوی خود قرار داده و به همین جهت والدین بایستی در نوع رفتار خود به شدت دقت کنند. هم چنین شیوه برخورد با مسایل در محیط خانه و بیرون، تاثیر چشمگیری روی رفتارهای کودک خواهد داشت.

جالب است بدانید که روانشناس کودک هم چنین می تواند والدین را در اموری همچون انتخاب بازی های مناسب برای کودک، اسباب بازی ها، شیوه فرزند پروری، خلاقیت و کنجکاوی کودکان، افزایش اعتماد به نفس و سایر مسایل تربیتی و پرورشی مناسب فرزند یاری رساند. از دیگر خدمات مهم روانشناسی کودک، این است که به والدین می آموزد که چگونه بهترین برخورد را در برابر رفتار فرزند بروز دهند(لانگام ،2019).


هدف از روانشناسی کودکان چیست؟
همان گونه که گفتیم، خانواده از لحظه تولد تا چند سال اول زندگی، بیشترین نقش و تاثیر را در یاری کودک و تربیت کودک خواهد داشت. تمامی خانواده ها می کوشند که در طی این چند سال، کودک را به نحو احسن تربیت نمایند تا کودک بتواند به سهولت در محیط بیرون خانه عمل نموده و هیچ مشکلی در ارتباط گرفتن با سایرین نداشته باشد. با این همه متاسفانه هنوز بسیاری از خانواده ها نمی دانند که در برابر رفتارهای کودک از لحاظ روانشناسی باید چه عکس العملی نشان دهند. یک کودک ممکن است رفتارهای لجبازی از خود نشان دهد. هم چنین رفتارهای دیگر همانند پرخاشگری، عصبی بودن کودک، خجالتی بودن، ترس کودک، زور گویی کودک، گریه های بی دلیل کودک و … همه بایستی به صورت دقیق توسط روانشناس کودک بررسی و ریشه یابی گردند. هم چنین شیوه واکنش نشان دادن والدین نیز بایستی به آن ها گوشزد گردد(لانگام ،2019).