سوره نَمْل یا سوره سلیمان بیست و هفتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء نوزدهم و بیستم آن جای دارد.
اخبار مذهبی - پرداختن به داستان مورچگان و حضرت سلیمان (ع) دلیل نامگذاری این سوره به نمل است.
خداوند در این سوره با پرداختن به سرگذشت پنج پیامبر یعنی موسی، داوود، سلیمان، صالح و لوط (ع)، به مؤمنان بشارت و به مشرکان بیم می‌دهد. در این سوره مطالبی درباره مسئله خداشناسی و نشانه‌های توحید و وقایع معاد آمده است.
امام رضا (ع) از پدر بزرگوارشان موسی بن جعفر (ع) و ایشان نیز از امام صادق (ع) در مورد کلام خداوند در آیه ١٩ سوره نمل «فَتَبَسَّمَ ضَاحِکًا مِنْ قَوْلِهَا؛ [سلیمان] از گفتار او دهان به خنده گشود» نقل می‌کنند:
هنگامی که مورچه گفت «یَا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاکِنَکُمْ لَا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا یَشْعُرُ‌ونَ؛ آن گاه که به وادى مورچگان رسیدند، مورچه‌اى [به زبان خویش]گفت: اى مورچگان، به خانه‌هایتان داخل شوید، مبادا سلیمان و سپاهیانش -ندیده و ندانسته- شما را پایمال کنند.» باد صدای او را به سلیمان که در هوا گذر می‌کرد و توسط باد جا به جا می‌شد، رساند. پس ایستاد و گفت: آن مورچه را نزد من بیاورید.
هنگامی که مورچه را نزد حضرت سلیمان (ع) آوردند، ایشان گفت: ای مورچه، آیا می‌دانی که من پیامبر خدا هستم و به هیچ کس ظلم نمی‌کنم؟ مورچه پاسخ داد: آری. سلیمان گفت: پس چرا سایر مورچه‌ها را از ظلم من بر حذر داشتی و گفتی: «ای مورچگان به خانه هایتان داخل شوید؟» مورچه پاسخ داد: ترسیدم که به زینت تو بنگرند و فریفته آن و از ذکر خداوند متعال دور شوند.
سپس مورچه گفت: ای سلیمان تو بزرگتری یا پدرت داوود؟ سلیمان (ع) گفت: پدرم داوود. مورچه گفت: پس چرا تعداد حروف اسم تو یکی بیشتر از اسم پدرت است؟ سلیمان گفت: آگاهی و علمی به این موضوع ندارم. مورچه گفت: چرا که پدرت داوود زخمش را با دوستی و محبت مداوا کرد؛ پس داوود نامیده شد. و تو ای سلیمان امیدوارم که در این زمینه به پدرت ملحق شوی.
آن گاه گفت: آیا می‌دانی چرا از میان فرمانروایان سایر سرزمین‌ها باد فقط برای تو مسخّر گشته است؟ سلیمان گفت: در این باره نیز علمی ندارم.
مورچه گفت: منظور خداوند عزّوجلّ از این کار این بوده که اگر تمام سرزمین‌ها مانند این باد مسخّر فرمان تو گردند، زوال و نابودی آنها مانند زوال و نابودی این باد است؛ در این هنگام سلیمان از این سخن مورچه به خنده افتاد.
ابو اسحاق احمد ثعلبی درباره گفت و گوی میان سلیمان نبی (ع) و مورچه به بیان چند علت در مورد نامگذاری اسم داوود (ع) و سلیمان (ع) در تفسیرش اشاره می‌کند.
نخست: در برخی تفاسیر علت بیشتر بودن حروف نام سلیمان نسبت به داوود را این گونه بیان کرده اند که مورچه گفت: ای سلیمان، پدر تو هنگامی که مرتکب ترک اولی شد و بر اثر آن قلبش مجروح گردید، جراحت قلب خویش را با دوستی و محبت خداوند متعال مداوا کرد و به همین سبب داوود نامیده شد که مشتقّ از «دواء بالوّد: مداوا با دوستی و محبت» است. تو نیز به خاطر اینکه هرگز مرتکب چنین گناهی (ترک اولی) نشده و از آن در امان ماندی سلیمان نامیده شده‌ای. پس دو علّتی که تو و پدرت بر اساس آن اسم‌گذاری شده اید، باعث شده که اسم تو حرفی بیشتر از اسم پدرت داشته باشد.
هنگامی که سخن مورچه این ابهام را به وجود می‌آورد که سلیمان به جهت سلامت برتر از پدرش است، این حشره درصدد رفع ابهام و تصحیح کلامش برآمد. به این ترتیب گفت که آنچه از پدرت سر زده باعث نقصان و کمبود برایش نشده؛ بلکه سبب به اوج رسیدن محبت و موّدت او شده است. امیدوارم تو نیز در این زمینه به پدرت ملحق شوی تا محبتت را کامل کنی.
دوم: برخی از مفسران معاصر ذکر کرده اند مقصود این است که این اسم (سلیمان) مشتمل بر اسم سلیم یا برگرفته از آن است و از اسم سلیم برای مجروحی مانند مار گزیده استفاده می‌شود که فال نیکی برای بازگشت صحت و سلامتی او باشد. یا اینکه تو از مداوایی که برای پدرت صورت گرفت در امان هستی و بنابراین سلیمان نامیده شده‌ای.
سوم: شیخ صدوق این حدیث را بر این معنی حمل کرده که «ای سلیمان از آن روی که سالم و در امان بوده‌ای خواسته شده که اسمی بر تو نهاده شود که مشتمل برمعنای سلامت باشد و به دلیل اینکه پدرت داوود زخمش را با دوستی و محبت مداوا کرد و به وسیله آن کامل شد، خداوند متعال خواست که در حروف اسم تو حرفی از حروف اسم پدرت قرار داشته باشد تا در کمال به او ملحق شوی. پس حرف «الف» به آن اضافه شد و به خاطر کامل شدن ترکیب و صحت آن حرف «نون» نیز به آخرش افزوده شد و تبدیل به سلیمان گردید.
منابع:
عیون الاخبار: ۲۳۳
علل الشرائع: ۳۵، ۳۶
بحار الانوار، جلد ۱۴، صفحه ۹۳، ۹۴
نسخه خطی الکشف و البیان
