مدت‌ها پیش از آنکه محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان شود، او صرفاً یکی از چند هزار عضو ناشناس خاندان سلطنتی حاکم بود. او به عنوان یک جوان همه تلاشش را کرده بود تا جایی که ممکن است ثروت‌اندوزی کند. راه میانبر ثروتمند شدن برای بسیاری از اعضای خاندان سلطنتی در کشور‌های پادشاهی حوزه خلیج (فارس)، فعالیت در بخش املاک بود. محمد بن سلمان هم مدت کوتاهی در دهه ۲۰۰۰ در بخش املاک فعال بود.
اخبار بین الملل-در یک مقطع، او می‌خواست قطعه زمینی را به دست آورد که متعلق به تاجری در جده بود، اما آن تاجر مایل به فروش آن زمین نبود. در نتیجه محمد بن سلمان نزد روحانی که مسئول ثبت اراضی بود رفت و او را تحت فشار قرار داد تا آن زمین را به نام او کند. آن روحانی به خاطر غیرقانونی بودن، از این کار خودداری کرد. محمد بن سلمان که عصبانی شده بود، پاکتی حاوی دو گلوله برای او فرستاد. این ماجرا باعث شد به او لقب ابو رصاصه (پدر گلوله) بدهند.
این ماجرا به نماد شخصیت کم‌حوصله و تندخوی این ولیعهد جوان تبدیل شده است، ویژگی‌هایی که کارشناسان می‌گویند هم‌اکنون که بن سلمان- حاکم عملی عربستان- با شدیدترین بحران کشور روبروست، به نفع وی نیست.
عربستان ضربه محکمی خورده است
عربستان که با سقوط قیمت نفت ضربه محکمی خورده است، به طور همزمان با چالش‌های مالی داخلی و نیاز مبرم به اصلاحات نیز مواجه است.
رؤیای پروژه‌های بزرگی همچون احداث شهر جدید عظیم نیوم در کرانه دریای سرخ برای جذب گردشگران از سراسر دنیا نقش بر آب شد. همچنین رؤیای بزرگ محمد بن سلمان برای مدرن‌سازی اقتصاد و قطع وابستگی کشور به نفت، موسوم به «چشم‌انداز ۲۰۳۰» که امیدوار بود دستاورد دوران ولیعهدی‌اش باشد، از دست رفته به نظر می‌رسد.
مایکل استیونز، تحلیلگر خاورمیانه (غرب آسیا) در مؤسسه رویال یونایتد سرویسز در لندن، گفت: «فکر می‌کنم چشم‌انداز ۲۰۳۰ کم و بیش از بین رفته است. به نظر من، کارش تمام است.»
وی گفت عربستان با «دشوارترین دوران روبروست، که به طور قطع سخت‌ترین مقطع در دوره ولیعهدی محمد بن سلمان است.»
عربستان سعودی هفته گذشته، یک سری تدابیر ریاضتی سختگیرانه را در پاسخ به ویرانی اقتصادی ناشی از شیوع بیماری کووید-۱۹، اعلام کرد. دولت اعلام کرد مالیات بر ارزش افزوده کالا‌ها و خدمات را به «یک شبه» سه برابر می‌کند و آن را از پنج درصد به ۱۵ درصد افزایش می‌دهد و مزایای کارمندان دولت را قطع می‌کند و سایر مزایایی را که به اتباع سعودی پرداخت می‌شود، نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
محمد الجدعان، وزیر دارایی عربستان، هفته پیش در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما با بحرانی رو به رو هستیم که جهان هرگز مشابه آن را در تاریخ معاصر ندیده است.»
وی تصریح کرد این تدابیر ریاضتی جدید به همان اندازه که سختگیرانه است «برای حفظ ثبات فراگیر مالی و اقتصادی کشور لازم و سودمند است.»
بر اساس ارزیابی دولت عربستان، این تدابیر کسری بودجه را حدود ۱۰۰ میلیارد ریال سعودی (۳/۴ درصد تولید ناخالص داخلی) کاهش می‌دهد.
جیسون تووی، کارشناس اقتصادی بازار‌های نوظهور در مؤسسه «کپیتال اکونومیکس» گفت: با اینکه این تدابیر به هیچ وجه باعث توازن بودجه نمی‌شود، تا حدی افزایش کسری بودجه را- که ناشی از کاهش درآمد‌های نفتی است- جبران خواهد کرد.
کارن یانگ، کارشناس خاورمیانه و عضو مؤسسه امریکن انترپرایز گفت: هدف از چنین تدابیری، مدیریت هزینه‌های دولتی است. وی گفت: «تدابیر ریاضتی در عربستان به معنای حرکت به سوی یک سیاست مالی پایدار است: کاهش مخارج دولتی در طرح‌های بزرگ ساختمانی و خدمات اجتماعی، از جمله ارائه خدمات درمانی و رفاهی و تلاش برای کاهش حقوق و مزایای کارکنان دولتی. این اقدام باید در یک مقطع زمانی در آینده صورت می‌گرفت. دو بحران کووید-۱۹ و سقوط قیمت نفت آن‌ها را واداشت تا در این خصوص سریع‌تر وارد عمل شوند.»
عربستان ماه مارس پیش‌بینی کرد با توجه به سقوط قیمت نفت، کسری بودجه کشور در سال ۲۰۲۰ به ۶۱ میلیارد دلار (یعنی حدود هشت درصد تولید ناخالص داخلی) برسد. حدود ۷۰ درصد افراد شاغل در عربستان برای دولت کار می‌کنند و بیشتر بخش خصوصی متکی بر قرارداد‌های دولتی است، و این بدان معناست هر گونه تاثیر بر درآمد‌های دولتی می‌تواند آثار عظیمی برای اقتصاد کشور در سطح گسترده‌تر داشته باشد.
وضع ناخوشایند کنونی ناشی از جنگ نفتی عربستان با روسیه است
بیشتر وضع ناخوشایند کنونی کشور، ناشی از جنگ نسنجیده عربستان با روسیه بر سر قیمت نفت در ماه مارس است. هر دو کشور پس از بر هم خوردن توافق متقابل، تولید نفت خود را افزایش دادند. این امر با محدودیت‌های جهانی برای سفر و تولید همزمان شد که ضربه‌ای ناگهانی و ویرانگر بر تقاضا برای انرژی وارد کرد. در نتیجه قیمت نفت برنت دریای شمار ظرف کمتر از یک ماه، به بیش از نصف کاهش یافت، و همین امر موقعیت مالی عربستان را به شدت تضعیف کرد.
با وجود توافقی که بین عربستان و روسیه حاصل شد، تدابیر برای تعطیلی و اعمال محدودیت‌ها در سراسر جهان باعث شده است تقاضا برای نفت همچنان پایین باقی بماند و قیمت نفت خام نیز تغییر نکند.
آثار ویروس کرونا بر اقتصاد عربستان ممکن است با چشم‌انداز مالی تیره جهان بیش از پیش تشدید شود. یکی از منابع بلندپایه بانکی در منطقه خلیج (فارس) گفت: «اوضاع مالی ترسناک و نگران‌کننده به نظر می‌رسد و این امر ممکن است به کاهش سریع توازن مالی (عربستان) منجر شود و مؤید فرصت‌های از دست رفته برای تنوع بخشیدن (به اقتصاد کشور) در ۲۰ سال گذشته است. قیمت نفت دیگر هرگز به ۸۰ دلار نمی‌رسد.».
اما یانگ گفت این کشور از نظر سنتی با بحران مالی رو به رو نیست. وی گفت: «این بیشتر، بحران ناشی از الگوی اقتصادی عربستان است، که در آن، دولت بیشتر فعالیت‌های اقتصادی را در کشور انجام می‌دهد و این فعالیت‌ها با استفاده از درآمد‌های نفتی انجام می‌شود. بخش خصوصی در عربستان همواره ضعیف بوده است، و اکنون با کاهش مصرف، متزلزل است.»
یک موضوع کلیدی دیگر در این بحران، این است که عربستان دهه هاست ارزش واحد پولی خود را به دلار گره زده است، و به این ترتیب بحران‌ها را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشته است.
با توجه به اینکه قیمت نفت و گاز بر مبنای دلار است، متصل کردن ارز‌های داخلی به دلار، به کشور‌های حوزه خلیج (فارس) کمک کرده است بدترین تحولات ناشی از بی‌ثباتی بازار انرژی را بی خطر پشت سر بگذارند، و در عین حال بانک‌های مرکزی آن‌ها بتواند ذخایر ارزی خوبی ذخیره کنند. اما این امر نقاط ضعفی هم دارد. ماه مارس که قیمت نفت سقوط کرد، ذخایر ارزی عربستان بیش از ۲۷ میلیارد دلار یعنی بیش از پنج درصد کاهش یافت.
در حال حاضر، سرمایه‌گذاران با چالش‌هایی در برابر اتصال ارز عربستان با دلار رو به رو هستند، مشابه بحران ارزی در آسیا در اواخر دهه ۱۹۹۰ که کشور‌هایی همچون کره جنوبی و تایلند را وادار کرد اتصال ارز خود با دلار را قطع کنند. ریال عربستان هم‌اکنون با کمترین قیمت در برابر دلار از زمان بحران مالی جهانی داد و ستد می‌شود.
تووی گفت تدابیر ریاضتی که عربستان اعلام کرده است باید به کاهش نگرانی‌ها از کاهش ارزش ریال کمک کند. وی گفت: «ما گفته بودیم که احتمالش بیشتر است که مقامات سعودی مسیر تقویت مالی را برای تطبیق دادن خود با قیمت پایین نفت در پیش گیرند تا اینکه بخواهند اتصال دیرینه ارز خود را با دلار قطع کنند.»
تحلیلگران و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند برای ولیعهد جوان و تندمزاج عربستان که اکثر دوره ولیعهدی خود را صرف انباشتن دارایی در غرب و جنگ مخوف و پرهزینه در یمن کرده است، شاید سرعتی که کشور مجبور به مدرن‌سازی خود خواهد بود، بسیار زیاد باشد.
