چهلمین اجلاس سران « شورای همکاری خلیج » فارس، روز سه‌شنبه دهم دسامبر (۱۹ آذر) در «ریاض» برگزار شد.
اخبار بین الملل- قرار بود این اجلاس در امارات (ابوظبی) باشد اما به درخواست عربستان ، در ریاض برگزار شد. آنطور که در گزارش‌های خبری آمده است، علت این مسئله، بحران در روابط ریاض با دوحه است که عربستان این روزها تلاش می‌کند آن را مهار کند.
چارچوب اجلاس تفاوتی با اجلاس‌های گذشته نداشت. باز هم در حین اجلاس و در بیانیه پایانی اجلاس ایران هدف انتقاد و اتهام قرار گرفت و تنها تفاوت این اجلاس با دفعات قبل، استقبال گرم از نماینده قطر بود.
از زمان بحرانی شدن روابط عربستان، امارات، بحرین و مصر با قطر در ژوئن ۲۰۱۷ تا اجلاس دیروز، دو اجلاس سران شورا برگزار شده است. در اجلاس اول که همان سال بحران (۲۰۱۷) در کویت برگزار شد، تمیم بن حمد امیر قطر در اجلاس حاضر شد اما سران عربستان، بحرین و امارات غیبت کردند. در حقیقت آنها اجلاس را تحریم کردند تا قطر مجازات و منزوی شود. در اجلاس بعدی (۲۰۱۸) که در عربستان برگزار شد، قطر در سطح وزیر مشاور در امور خارجه (سلطان بن سعد المریخی) حاضر شد. همان اجلاسی که مریخی در آن گفت، «ایران کشوری شریف» است و رسانه‌های سعودی اماراتی و مصری از آن پس به کنایه به قطر می‌گویند «کشور شریف».
اجلاس کنونی به عربستان منتقل شد تا نشانه‌ای باشد از تلاش‌های ریاض و دوحه برای حل اختلاف. قبل از این اجلاس هم عربستان و امارات و بحرین به تیم‌های ملی فوتبالشان اجازه دادند تا در جام خلیج-۲۰۱۹ که در قطر برگزار شد، حاضر شوند. این اقدام نشانه‌ای از روبه‌حل بودن بحران تعبیر شد.
در اجلاس امسال، قطر سطح مشارکت را از وزیر مشاور به نخست‌وزیر ارتقا داد. شاه سعودی هم از «عبدالله بن ناصر بن خلیفه آل ثانی» با لبخند‌هایی تو چشم برو، استقبالی گرم به عمل آورد. مجری تلویزیون سعودی نیز هنگام پخش زنده استقبال شاه از میهمانان گفت «خوش‌آمد به اهل قطر در کشور دوم‌شان». عربستان که تا چند ماه پیش (تا قبل از حمله یمن به آرامکو) نه از صلح در یمن سخن می‌گفت نه از رفع بحران با قطر و پیشتر برای ازسرگیری روابط با قطر، سیزده شرط (به شکل غیررسمی) از جمله کاهش روابط با ایران و ترکیه و بیرون کردن نظامیان ترکیه از قطر و اصلاح سیاست شبکه الجزیره مطرح کرده بود، اکنون بعد از مشکلات بی‌شمار و پنجمین کسری بودجه سالانه متوالی، تلاش می‌کند با عقب‌نشینی از مواضع گذشته، خواسته آمریکا برای اتحاد مقابل ایران را عملی کند و بحران روابط با قطر را کنار بگذارد.
تا اینجا همه چیز نشان از بهبود روابط عربستان و قطر داشت. اما ساعاتی بعد از برگزاری اجلاس، «خلیفه بن حمد» برادر امیر قطر در توییتی که خشم سعودی‌ها را برانگیخت، شعری به زبان عامیانه نوشت و بالای عکسی از شاه سعودی و نخست‌وزیر قطر نوشت، «اگر ازشان راضی شود، راضی می‌شویم و اگر دلخور شود، دلخور می‌شویم» که معنایش این بود که اگر امیر قطر راضی شود، مردم کشورش هم از عربستان راضی می‌شوند.
سعودی‌ها و اماراتی‌ها از این واکنش بسیار خشمگین شدند و گفتند، اختلافات نه تنها حل نشده بلکه بحران ادامه دارد. «انور قرقاش» وزیر مشاور دولت امارات در امور خارجه نیز پرده از پشت پرده این لبخندها و استقبال‌ها برداشت و در توییتی نوشت، اختلافات هنوز ادامه دارد و بحران حل نشده است. قرقاش نوشت: به نظر من، بحران [روابط با] قطر ادامه دارد هر چند که معتقدم هر بحرانی پایانی دارد. غیبت شیخ تمیم در اجلاس سران در ریاض، به دلیل ارزیابی اشتباه مشاورانش از وضعیت است...».
«ترکی الحمد» از تحلیلگران نزدیک به آل سعود نیز نوشت: «به گمان من، شیخ تمیم امیر قطر می‌توانست گام اول را در بازگشت قطر به محیط پیرامون عربی و خلیجی خود بردارد، اگر در رأس هیأت کشورش به ریاض می‌آمد. او ترجیح داد به یک کشور آفریقایی سفر کند که اگر نمی‌رفت هم اتفاقی نمی‌افتاد. این اقدام، نوعی اهانت به اجلاس بود».
«عضوان الاحمری» سردبیر روزنامه ایندیپندنت عربی و نزدیک به آل سعود نیز که قبل از اجلاس در توییترش نوشته بود «آیا امیر قطر به اجلاس ریاض می‌آید؟» بعد از اجلاس پاسخ خودش را داد و در توییتی دیگر نوشت، امیر قطر «نیامد». او در توییتی دیگر با اشاره به توییت برادر امیر قطر بعد از اجلاس ریاض که آن را پاک کرد، نوشت: خلیفه بن حمد [برادر تمیم] توییتش را پاک کرد. توییتش نماینده مکتب پدرش حمد بن خلیفه و رفتار متکبرانه و بی‌احترامی به استقبال امروز عربستان سعودی و تلاش‌های آشتی‌جویانه به رهبری امیر کویت بود».
پایان اختلافات یا ادامه اختلافات؟
هر چند امروز -یک روز پس از اجلاس- برخی مطبوعات و رسانه‌های سعودی اماراتی تلاش کردند اجلاس را موفق نشان بدهند، اما غیبت امیر قطر در کنار سرِ دو کشور دیگر (عمان و به نوعی امارات) به خودی خود نشان‌دهنده وجود اختلافات است. «جابر الحرمی» روزنامه‌نگار و تحلیلگر قطری در گفت و‌گو با شبکه الجزیره، به چرایی غیبت امیر قطر پرداخت و گفت: «برخی درباره علت غیبت امیر قطر در نشست اخیر سؤال می‌کنند. امیر قطر نماینده مردمش است؛ چگونه می‌تواند در این نشست شرکت کند؛ در حالی که مردمش هنوز در محاصره هستند». مقصود الحرمی از محاصره، بسته بودن مرزهای زمینی و هوایی عربستان، بحرین و امارات روی قطر است.
روزنامه الریاض چاپ ریاض در سرمقاله امروز خود با تیتر «پیام قدرتمند» نوشت، «نقش شورا[ی همکاری] در حفاظت از امنیت منطقه که ایران هر از گاهی آن را به لرزه در می‌آورد.. و تلاش می‌کند منطقه را به ناکجاآباد منتقل کند» محوری است اما «درایت و فهم سران کشورهای شورای همکاری همه طرح‌های ایران را نقش بر آب کرد و ایران را کشوری مطرود... کرده است».
روشن نیست روزنامه الریاض از چه سخن می‌گوید. این شورا از حل بحران روابط با قطر، در مانده و در عوض به جای پرداختن به این موضوع، اتهام‌زنی به ایران را مطرح کرده است. این روزنامه اجلاس روز گذشته شورای همکاری را «پیامی قدرتمند» نه فقط در سطح منطقه بلکه در سطح بین‌الملل تفسیر کرد و نوشت، شورا سبب ثبات امنیت در منطقه شده است؛ شورایی که در حل بحران چند سال، ناکام است.
همچنین وبگاه خبری «24» امارات در گزارشی با تیتر «اجلاس سران خلیج؛ شورا بحران‌های منطقه را پشت سر گذاشت»، آنچه را در اجلاس چهلم گذشت، روایت کرد اما توضیح نداد که شورا، بحران‌های منطقه را پشت سر گذاشت، به چه معناست؟. بحران روابط با قطر که از بین نرفت، بحران یمن که با پر جاست و روابط [ریاض] با ایران نیز هنوز قطع است.
به نظر می‌رسد بن سلمان، (اول) به دلیل افزایش فشار آمریکا برای پیشبرد سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران که نیازمند اتحاد کشورهای حاشیه خلیج فارس است، و (دوم) به دلیل افزایش مشکلات داخلی و کسری شدید بودجه (حدود ۵۰ میلیارد دلار) از شروط سیزده‌گانه مقابل قطر و شروط قبلی مقابل صنعاء کوتاه آمده تا بحران را مهار کند؛ اما او دنبال مهار بی‌هزینه است. بن سلمان نه در یمن تا الان امتیازی داده نه در بحران قطر. اگه امور به همین شکل پیش برود، ریاض نه تنها بحران‌هایش را مهار نخواهد کرد، بلکه روز به روز بر عمق آن می‌افزاید. واکنش قطری‌ها بعد از اجلاس دیروز، گواهی روشن از عمق بحران است.
