الف. ماهیت نوروز
۱. سال شمسی افتخار ملت ایران؛
«[ما] تنها ملتی هستیم که هم مبدأ تاریخ قمری و هم مبدأ تاریخ شمسی را براساس هجرت نبیّ مکرّم اسلام قرار داده و محاسبه می‌کنیم. آغاز سال قمری، اوّل ماه محرم است که بقیه ملت‌های مسلمان هم در محاسبه ماه‌های قمری، با ما شریکند؛ ولی برای حساب‌هایی که لازم است سر راست و مضبوط باشد، بقیه ملت‌های مسلمان، از سال میلادی مسیحی استفاده می‌کنند و تنها ملت ماست که از سال شمسی استفاده می‌کند که آغاز آن نیز هجرت پیغمبر است؛ یعنی در واقع، عید نوروز که اوّل سال شمسی است، یک سال دیگر بر هجرت پیغمبر و هجرت بزرگ اسلامی و پیدایش حکومت اسلامی اضافه می‌شود. سال شمسی ما هم هجری شمسی
است و این، افتخار ملت ایران است». ۱
۲. نوروز، مظهر ذوق و سلیقة ایرانی؛
«در ضمن، اوّلِ سال را اوّلِ فصل بهار انتخاب کرده‌ایم؛ در حالی که مسیحیان، اوّلِ زمستان را اوّلِ سال قرار می‌دهند! البته فرق آنها با ما این است که ولادت حضرت مسیح، تاریخ مشخّصی ندارد و یک مطلب حدسی است؛ در حالی‌که هجرت نبی مکرّم اسلام، از نظر تاریخی، کاملاً دقیق و مشخّص است. به هر حال، ما اوّلِ بهار را اوّلِ سال خودمان قرار داده‌ایم که این هم یک ذوق و سلیقه ایرانی است. اوّلِ بهار، اوّلِ رویش طبیعت، اوّلِ بیداری باغ و راغ و بوستان و اوّلِ بالندگی همه موجودات زنده است. این بهتر از زمستان است که وقت مردن و انجماد طبیعت و گیاه و نباتات است». ۲
۳. نوروز اسلامی، نه نوروز باستانی؛
«اسلام با سنّت‌هایی که از قبل از اسلام باقی مانده است، دو نوع رفتار می‌کند؛ اوّلاً بعضی سنّت‌های غلط را به‌کلّی از بین می‌برد و نابود می‌کند…. ثانیاً اسلام بعضی از سنّت‌ها را از بین نبرده است؛ کالبد سنّت را نگه داشته و محتوا و روح آن را عوض کرده است…. مردم ما عینِ همین کار را با نوروز کردند؛ نوروز را نگه داشتند و محتوای آن را عوض کردند. نوروز در ایران، جشنی در خدمت حکومت‌های استبدادی قبل از اسلام بود! به همین خاطر است که «نوروز باستانی» می‌گویند! نوروزاش خوب است؛ ولی باستانی‌اش بد است! باستانی، یعنی این‌که همه این جشن‌های دوره سال - مثل جشن نوروز یا جشن
مهرگان یا جشن‌های دیگری نظیر خردادگان، مردادگان و جشن‌های گوناگونی که قبل از اسلام بوده است - در خدمت حکومت‌های استبدادی و سلطنت‌های پوسیده دوران جاهلیت ایران بود! محتوای نوروز، محتوای مردمی و خدایی نبود؛ توجّه و ارادت به حضرت حق در آن نبود؛ جهات عاطفی و انسانی و مردمی در نوروز نبود! ملت ایران، نوروز را نگه داشتند؛ اما محتوای آن را عوض کردند. این محتوای امروز نوروز ایرانی، غیر از محتوای باستانی است». ۳
۴. روزهای نوروز؛
«…در معنای نوروز و این که نوروز چیست، در روایات مختلف، تعبیرات مختلفی هست؛ مثلاً آن روزی که رسول اکرم[صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله]، امیرالمؤمنین را به خلافت منصوب کرد، آن روز، نوروز بود یا در روایت دیگر، آن روزی که دجّال در آخرالزمان، به دست حضرت مهدی[ارواحنافداه] به قتل می‌رسد، آن روز، نوروز است یا حتّی در بعضی از روایات آمده، آن روزی که آدم هبوط کرد، آن روز، نوروز بود. نوروز، یعنی روزی نو در تاریخ بشر و حالتی نو در زندگی انسان‌ها». ۴
۵. بهره‌برداری دینی از نوروز؛
«حقیقت این است که مردم عزیز کشور ما در طول سالیان متمادی و به خصوص در اوقات حاکمیت نظام اسلامی بر کشور، از عید نوروز هم برای معنویت، برای معرفت، برای نزدیکی به خدا استفاده کرده‌اند. شاهد هم این است که شما در ساعت تحویل، اگر ملاحظه کنید، می‌بینید بیشتر مردم در مراکز دینی، در بارگاه‌ها، در زیارتگاه‌ها و مشاهد مشرفه و در مساجد، مشغول توجه و دعا و ذکرند. معنای این حرکت عظیم، این است که ملت ایران از این آیین و از این سنت هم برای دین بهره‌برداری می‌کند. این باید خط شاخصی باشد برای ما در همه امور که برای پیشرفت معرفت خود، معنویت خود، دین خود، استقرار احکام اسلامی و
معارف اسلامی و اخلاق اسلامی،[از آن] بهره‌برداری کنیم». ۵
ب. تکالیف نوروز
۱. شرط نوروز بودن نوروز؛
«حال اگر شما می‌خواهید روز اوّلِ فروردین را هم برای خودتان روز «نو» و نوروز قرار دهید، شرط دارد؛ شرطش این است که کاری کنید و حرکتی انجام دهید؛ حادثه‌ای بیافرینید. آن حادثه در کجاست؟ در درون خود شما! «یا مقلّب القلوب و الابصار. یا مدبّر اللیل و النّهار. یا محوّل الحول و الاحوال. حوّل حالنا الی احسن الحال». اگر حال خود را عوض کردید، اگر توانستید گوهر انسانی خود را درخشان‌تر کنید، حقیقتاً برای شما نوروز است! اگر توانستید پیام انقلاب، پیام پیامبران، پیام امام بزرگوار و پیام خون‌های مطهّرِ بهترین جوانان این ملت را - که در این راه ریخته شده است - به دل خودتان منتقل
کنید، برای شما نوروز است». ۶
۲. رسیدگی به حساب؛
«یکی از وظایف اوّل سال این است که هر کسی به حالات و حساب خود - هم حساب شخصی، هم حساب عمومی، هم شخص، هم جماعت، مثل یک ملت - رسیدگی کند. این، بهانه خوبی است که انسان به پشت سر خود برگردد و غفلت‌هایی را که انجام داده است، کوتاهی‌ها و کارهای ناشایستی که از او سر زده است و همچنین کارهای خوب خود را یک بار دیگر مشاهده کند؛ یعنی برادران و خواهران عزیز من! همه ما باید عادت کنیم که هر سالی که نو می‌شود، به مناسب اوّل سال، به گذشته یک ساله خود یک نگاهی بکنیم…». ۷
۳. نشانه‌های تحویل حال به احسن حال؛
«این جا سؤال پیش می‌آید که نشانه و جهت این کامل شدن چیست و چگونه می‌شود که انسان حالش بهتر می‌گردد و به سمت کامل‌تر شدنش پیش می‌رود؟ من، دو عنوان را به عنوان نشانه به شما عزیزان خودم که این صحبت را در آغاز سال می‌شنوید، عرض می‌کنم. این دو نشانه، عبارت است از سازش و آشتی با خدا و سازش و آشتی با مردم. ما هر جا هستیم و هر کیفیّت حالی که داریم، باید به سمت اُنس و آشتی کردن با خدای متعال پیش برویم؛ یعنی گناهان را در رفتار خودمان جست‌وجو کنیم و آنها را کنار بگذاریم. انسان، غالباً بدی‌های کار خودش را نمی‌شناسد؛ به عبارت دیگر، حبّ نفسش نمی گذارد که ما به نواقص و عیوب
خودمان آشنا شویم. پس، باید اوّل این نواقص و عیوب را جست‌وجو کنیم و بشناسیم و با برطرف کردن آنها، خودمان را به خدا نزدیک سازیم؛ به تعبیر من، «با خدا، آشتی کنیم». سپس، آشتی با مردم، صفا با مردم، وفا با مردم، نیک رفتاری با مردم و نیکوکاری با مردم را - یعنی با همه قشرها، مخصوصاً با کسانی که ضعیفند، چه ضعیف از لحاظ جسمی، چه ضعیف از لحاظ مالی، چه ضعیف از لحاظ موقعیت اجتماعی و چه ضعیف از لحاظ دانستن راه و چاه زندگی - سرلوحه رفتار خود قرار دهیم. در برابر هر کس که قرار می‌گیریم، مخصوصاً اگر ضعیف باشد، به تصحیح رفتارمان با او بپردازیم و سعی مان این باشد که با مردم خوب و بندگان
خدا، حالت آشتی پیدا کنیم. اگر در این جهت پیش برویم و خودمان را لحظه به لحظه پیراسته تر کنیم، آن وقت، تحویل «حال» به «احسن حال»، انجام گرفته است. نمی‌گویم که بهترین خواهیم شد؛ اما ان شاءاللّه، به سمت بهترین حرکت خواهیم کرد. ۸
۴. نوروز، توجه به خدا و صله رحم؛
«نوروز برای ملت ما، امروز عبارت است از اوّلاً توجّه مردم به خدا. اوّلِ تحویلِ سال که می‌شود، مردم دعا می‌خوانند؛ «یا محوّل الحول والاحوال» می‌گویند؛ آغاز سال را با یاد خدا شروع می‌کنند؛ توجّه خود را به خدا زیاد می‌کنند. این، ارزش است. ثانیاً نوروز را بهانه‌ای برای دید و بازدید و رفع کدورت‌ها و کینه‌ها و محبّت به یکدیگر قرار می‌دهند. این، همان برادری و عطوفت اسلامی و همان صله رحم اسلام است؛ بسیار خوب است». ۹
۵. شاد کردن آری، مبتذل کردن نه؛
«هر کاری هم که در این ایام به جشن مردم کمک کند و آن را معنا ببخشد، خیلی خوب است و هیچ ایرادی ندارد؛ یعنی کسی که دارد برای عید نوروز برنامهریزی می‌کند، نباید احساس گناه و جرم و کمبودی بکند؛ منتهی شاد کردن مردم یک چیز است، مبتذل کردن فضا یک چیز دیگر است. من گاهی میبینم که بهعنوان شاد کردن مردم، فضا را مبتذل می‌کنند؛ مثلا اگر میخواهند جوک و لطیفهای بگویند، لاتبازی می‌کنند! لاتبازی بد است؛ هرجا باشد، بد است؛ در تلویزیون هم بد است؛ در رادیو هم بد است. تیپ‌های متین و شسته و رُفته میتوانند همان مقصود را به شکل‌های خوب کاملاً برآورده کنند؛ لزومی ندارد که
در این زمینه آدم به پَستی گرایش پیدا کند». ۱۰
۶. عید، نماد مهربانی و مهرورزی؛
«عید نوروز، یک عید شرقی و حامل ارزش‌های برجسته و ممتازی است. در واقع، عید نوروز، یک نماد است؛ نماد نوآوری و طراوت و جوانی و نشاط؛ همچنین نماد مهربانی و محبت به یکدیگر، سرکشیِ برادران از یکدیگر، محبت خانواده های خویشاوند به یکدیگر، محکم کردن روابط دوستی و مهربانی میان دوستان، آشنایان و زدودن کینه‌هاست؛ چون بهار، مظهر طراوت است؛ مظهر نشاط است و همة این معانی در واقع، در بهار وجود دارد و این، یک امتیاز است برای ملت‌های ما که نوروز را آغاز سال نوِ خودشان قرار دادند؛ مبدأ تاریخ قرار دادند؛ به خاطر این که حامل این معانی برجسته است». ۱۱
۷. سال نو، شناخت و ادای مسئولیت؛
«با شروع سال نو و این گونه مقاطع تاریخی و تقویمی، همه باید به این نکته توجه کنیم که ورود در هر سالی، ورود در هر ماهی، ورود در هر روزی از روزهای زندگی، ما را به شناخت مسئولیت خود فرا می‌خواند و به ادای مسئولیت، تحریک می‌کند». ۱۲
۸. استفاده از فرصت‌ها؛
«دأب و دِیدن اسلام این است: از همه فرصت‌ها، از همه لحظه‌های زندگی، از همه مقاطع حیات در شکل‌های گوناگون، استفاده شود؛ برای تکامل انسان؛ برای پیشرفت معنوی و مادی نوع بشر. ما ایرانی‌ها می‌توانیم با استفاده از این مناسبت، به کارهایی که اسلام ما را به آن دعوت کرده است و در جهت احکام اسلامی و معارف اسلامی حرکت کنیم و خودمان را با اهداف عالیه اسلام آشنا کنیم. در این ایام، صله رحم، توجه به خدای متعال، شنیدن سخنان خوب از یکدیگر و اجتماع در مراکز دینی و معنوی، از آن فرصت‌های مغتنمی است که باید از آن استفاده کرد». ۱۳
۹. یک قدم به جلو بیایید؛
«من می‌خواهم بگویم: ایها الناس! هر کدام هر جا هستید، بلند شوید؛ یک قدم به جلو بیایید؛ اگر در عالم عبادتید، یک قدم به جلو بیایید؛ در عالم تحصیل، یک قدم به جلو بیایید؛ در تولید یک قدم به جلو بیایید؛ کارگر، یک قدم جلو؛ کارفرما، یک قدم جلو؛ استاد، یک قدم جلو؛ دانشجو، یک مقدم جلو؛ مأمور دولتی، یک قدم جلو؛ محقق حوزه و دانشگاه، یک قدم جلو. در آیین و فرهنگ پیامبر اعظم، توقف نیست؛ ایستادن نیست؛ وامانده شدن نیست؛ تحجر نیست و نومیدی وجود ندارد. پیامبر ما با نومیدی جنگید، مسلمان، سرشار از امید است». ۱۴
۱۰. سنگ تمام بگذاریم؛
«تذکّری که می‌خواهم عرض کنم، این است که از آغاز سال جدید، دو شاخص را به عنوان شعار برای خودمان قرار دهیم؛ این دو شاخص، عبارت است از: «وجدان کار» و «انضباط اجتماعی». این دو شاخص، برای همه ما، در هر جا که هستیم، بسیار مهم است. «وجدان کار»؛ یعنی این که اگر کاری را به عهده گرفتیم و انجام آن را تعهّد کردیم - چه این کار برای شخص خودمان یا خانواده خودمان، جهت نان درآوردن باشد و چه کاری اجتماعی و مردمی و مربوط به دیگران باشد، مثل امور مهم اجتماعی و مسئولیت‌های کشوری –آن را خوب و کامل و دقیق و تمام انجام دهیم؛ به تعبیر معروف، برای آن کار، «سنگ تمام بگذاریم». ۱۵
۱۱. تقویت عزم ملی؛
«اول سال، فرصت خوبی است برای تقویت عزم ملی؛ برای برکت بخشیدن به عمر خود در این سال. اگر همه آحاد ما مردم ایران از اول سال عزم خود را بر این متمرکز کنیم که با تلاش خود، با حرکت خود، سال پُرباری برای خود فراهم کنیم، خدای متعال هم یقیناً کمک خواهد کرد؛ البته جانمایه این عزم ملی و بزرگ، نیت پاک و تصمیم بر جلب رضای الهی است؛ تصمیم بر پیمودن صراط مستقیم و آن گاه شناختن موقعیت خود و وضع خود، جایگاه خود در شرایط کنونی عالم و چالش‌هایی که پیش روی ملت قرار دارد و شناختن خطوط اساسی برای مواجهه با چالش‌ها. این، شرط موفقیت یک ملت زنده است؛ وضع خود را، جایگاه خود را، شرایط خود را
درست بشناسد و برای این شرایط، برنامهریزی داشته باشد و عزم و تصمیم قاطع بر مواجهه با آن چه که در این راه برای انسان، به طور طبیعی پیش بیاید». ۱۶
«یا مقلّب القلوب و الابصار. یا مدبر الّلیل والنهار. یا محوّل الحول و الاحوال؛ ای کسی که گردش زمین و آسمان، گردش دل‌ها و چشم‌ها و گردش روزگاران به دست توست، این گردش قراردادی سال را هم برای ما با برکت و مبارک قرار بده؛ حوّل حالنا الی احسن الحال». ۱۷
پی‌نوشت‌ها:
۱. از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مردم مشهد و زائران حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام در صحن حضرت امام خمینی، ۰۴/۰۱ / ۱۳۷۵.
۲. سخنرانی در جمع زائران حرم امام رضا علیه السلام، فروردین ۱۳۷۷.
۳. بیانات در اجتماع زائران و مجاوران بارگاه ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، ۱/۱ / ۱۳۷۷.
۴. سخنرانی در دیدار با مسئولان کشوری و لشکری در نخستین روز از سال نو و در آستانة ماه مبارک رمضان، ۱/۱ / ۱۳۶۹.
۵. از سخنان مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی در آغاز سال ۹۰.
۶. همان، ۱/۱ / ۱۳۷۷.
۷. از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مردم مشهد و زائران حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام در صحن حضرت امام خمینی، ۴/۱ / ۱۳۷۵.
۸. از سخنان مقام معظم رهبری به مناسبت حلول سال ۱۳۷۳ شمسی، ۲۹/۱۲ / ۱۳۷۵.
۹. سخنرانی در جمع زائران حرم امام رضا علیه السلام، فروردین ۱۳۷۷.
۱۰. از سخنان رهبر فرزانه انقلاب در دیدار با مدیران مراکز سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در استان‌ها، ۷/۱۲ / ۱۳۷۰.
۱۱. از سخنان مقام معظم رهبری در دیدار رؤسای جمهور شرکت کننده در جشن جهانی نوروز ۷/۱ / ۱۳۸۹.
۱۲. از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در صحن جامع رضوی مشهد مقدس ۰۲/۰۱ / ۱۳۸۳.
۱۳. ا ز سخنان مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی در آغاز سال ۹۰.
۱۴. از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مردم مشهد و زائران حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام در صحن حضرت امام خمینی، ۰۴/۰۱ / ۱۳۷۵.
۱۵. از سخنان مقام معظم رهبری به مناسبت حلول سال ۱۳۷۳ شمسی، ۲۹/۱۲ / ۱۳۷۲.
۱۶. از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، ۰۱/۰۱ / ۱۳۸۶.
۱۷. از سخنان رهبر فرزانه انقلاب در دیدار با مردم مشهد و زائران حضرت علیبن موسیالرّضا علیه‌السلام در صحن حضرت امام خمینی، ۱/۱ / ۱۳۷۸.
منبع: نشريه پرسمان/ شماره ۱۱۱/ فروردين ۱۳۹۱/ صفحات ۲۹-۳۱
شناسه خبر:
۹۱۹۲۹
گلچینی ازسخنان رهبری ازسال ۱۳۶۹تا۱۳۹۰درباره نوروز
افکار: آن چه پیش روی شماست، گلچینی از سخنان رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۰ درباره عید نوروز است که در دو بخش با عناوین ماهیت نوروز و تکالیف آن تدوین یافته است.
۰
