ایران روز چهارشنبه ۱۵ آبان ۹۸، چهارمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض برجام از سوی آمریکا و بی‌عملی و انفعال اروپا، برداشت.
اخبار سیاسی- گام چهارم ایران شامل «آغاز فرآیند گازدهی در تاسیسات فردو» بود. بدین ترتیب، سطح غنی‌سازی در تاسیسات هسته‌ای فردو به ۴.۵ درصد رسید و ظرفیت تولید «سو» به ۹۵۰۰ افزایش یافت؛ یعنی مقداری کمتر از پیش از انعقاد برجام.
اما واکنش اروپایی‌ها به گام چهارم ایران، قابل تامل و البته پیش‌بینی‌پذیر بود؛ سران اروپا به مانند ۱۸ ماه گذشته که از نقض برجام توسط متحدشان یعنی آمریکا می‌گذرد، بدون اشاره به انفعال و بی‌عملی خود در تامین و تضمین منافع به محاق رفته برجامی ایران، با موضع‌گیری‌هایشان اصطلاحا دست پیش را گرفتند تا پس نیفتند.
در همین راستا «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه مدعی شد: ایران به گونه‌ای آشکار و بی‌پرده تصمیم گرفته از برجام خارج شود. «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان نیز گفت: «هر گام بیشتری که ایران اتخاذ می‌کند شرایط سخت‌تر می‌شود»!
همچنین وزرای خارجه تروئیکای اروپایی شامل انگلیس، فرانسه و آلمان، روز دوشنبه ۲۰ آبان با صدور بیانیه‌ای مشترک از اقدام ایران در غنی‌سازی اورانیوم در فردو ابراز نگرانی کردند و مدعی شدند ایران با غنی‌سازی در فردو از برجام فاصله گرفته است.
اما این قبیل موضع‌گیری‌های زیاده‌خواهانه و گستاخانه مقامات و سران اروپایی در قبال حق قانونی ایران وفق بند ۳۶ برجام برای کاهش تعهدات هسته‌ای خود در واکنش به نقض برجام از سوی طرف مقابل، در شرایطی است که به تعبیر «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان، اروپایی‌ها طی ۱۸ ماه گذشته حتی به یک تعهد برجامی خود نیز جامه عمل نپوشانده‌اند.
بنا به گفته ظریف، بعد از خروج آمریکا از برجام، سه کشور اروپایی آلمان و انگلیس و فرانسه طی جلسه‌ای، ۱۱ تعهد به ایران دادند؛ این یازده تعهد شامل فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی بود.
علاوه بر این ۱۱ تعهد، اروپایی‌ها طبق «بند ۱۹ برجام» موظف بودند بدون هیچ عذر و بهانه‌ای «تمام تحریم‌های پولی و بانکی و بیمه‌ای علیه ایران را بردارند» و «مقدمات تعامل بانک‌ها و موسسات مالی کوچک و بزرگ اروپایی با بانک مرکزی و سایر بانک‌های ایران را فراهم آورند» و «از تجارت با ایران از طریق اعتبار صادراتی، تضامین و یا بیمه حمایت کنند» و «خدمات پیام‌رسانی مخصوص مالی از جمله سوئیفت را کاملاً برای ایران عادی کنند» و ....
اما اروپایی‌ها بجای عمل به تعهداتشان، طی ۱۸ ماه اخیر که از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد، صرفا در حال «حرف درمانی» و «ارائه وعده‌های توخالی» بوده‌اند و رفتارشان نوعی تاکتیک «خرید وقت» علیه ایران برای «تاثیر فشار حداکثری آمریکا» را در اذهان تداعی می‌کرد.
رویترز در تاریخ ۲ آبان ۹۷ به نقل از یک دیپلمات اروپایی که نامش را فاش نکرد، نوشت: «ما نیاز داریم به ایرانی‌ها نشان دهیم که برای حفظ برجام در حال کار هستیم تا آن‌ها را در برجام نگه داریم».
علی‌ایحال، اروپایی‌ها ابتدا قرار بود تا قبل از ۱۳ آبان ۹۷ که موعد اعمال تحریم‌های نفتی و بانکی آمریکا علیه ایران بود، از سازوکار تسهیل مبادلات مالی و تجاری با ایران رونمایی کنند؛ اما ۱۳ آبان ۹۷ آمد و خبری از اقدام اروپایی‌ها نشد؛ سرانجام در ۱۱ بهمن ۹۷، آن‌ها بعد از ۲۷۰ روز از وعده‌ای که به ایران داده بودند، از کانال مالی مراوده با تهران موسوم به «اینستکس» رونمایی کردند؛ کانالی که از همان ابتدا در مورد کارایی آن شائبه وجود داشت؛ خود اروپایی‌ها از جمله «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان و «جرمی هانت» وزیر خارجه وقت انگلیس صریحا اعلام کردند، اینستکس متمرکز بر روی کالا‌هایی نظیر مواد غذایی و دارویی خواهد بود که مورد نیاز فوری مردم ایران است!
اما در تاریخ ۱۲ تیر ۹۸، در حالیکه چهار روز به برداشتن «گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای» از سوی ایران باقی مانده بود، هنوز اروپایی‌ها نسبت به عملیاتی کردن اینستکسی که مدعی بودند در ۱۱ بهمن ۹۷ راه‌اندازی کرده‌اند، نشده بودند؛ نشان به آن نشان که در همان روز ۱۲ تیر ۹۸، ظریف وزیر خارجه ما در حیاط نهاد ریاست جمهوری در جمع خبرنگاران گفت: اینستکس اگر عملیاتی شود، تازه مقدمه‌ای بر ۱۱ تعهد اروپایی‌ها است. ۱۱ تعهدی که شامل فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی است.
حالا ایران، ۱۲ روز است که گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را منطبق با برجام، برداشته است؛ تا گام پنجم، ۴۸ روز دیگر باقی است؛ اروپایی‌ها که در این ۱۸ ماه یعنی ۵۴۰ روز هیچگونه اقدامی را برای تامین منافع برجامی ایران نکرده‌اند و طرح‌هایشان نظیر «مقررات مسدودکننده ۱۹۹۶»، «اس‌پی‌وی»، «اینستکس»، «خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری» صرفا کاریکاتوری بوده و در مرحله حرف مانده است، باید طی این ۴۸ روز، برجامِ به کما رفته را احیا کنند تا هم از مزایای امنیتی و استراتژیک این قرارداد بین‌المللی بهره‌مند شوند و هم به آمریکایی‌ها ثابت کنند دوران یکجانبه گرایی در روابط بین‌الملل به سرآمده است.
تلاش اروپایی‌ها برای عملیاتی شدنِ آن ۱۱ تعهدی که به ایران داده‌اند، بویژه ۲ تعهد مهم‌تر آن ۱۱ تعهد یعنی «تضمین فروش نفت ایران» و «بازگشت پول حاصل از فروش نفت به ایران»، می‌تواند نخستین گام اروپایی‌ها برای احیای برجام باشد.
در صورت وقوع اتفاق فوق‌الذکر همانطور که مقامات و مسئولان کشورمان از جمله رئیس‌جمهور وعده داده‌اند تمامی چهار گام برداشته شده در راستای کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، به حالت قبل از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ بازخواهد گشت؛ یعنی غنی‌سازی در فردو متوقف می‌شود (گام چهارم)، فعالیت سانتریفیوژ‌های نسل جدید متوقف می‌شود (گام سوم)، خلوص غنی‌سازی اورانیوم به سقف ۳.۶۷ بازمی‌گردد (گام دوم)؛ ذخیره مواد غنی‌شده به سطح ۳۰۰ کیلوگرم و ذخیره آب سنگین به ۱۳۰ تن بازمی‌گردد (گام اول).
