مثل کتابخانه آرام و بی سر و صدا، وقتی پای آن می نشینی متوجه گذر زمان نمی شوی. گپ و گفت هایی شبیه دورهمی های خانوادگی محوریت این برنامه تلویزیونی شده است؛گپ هایی که منتقل کننده سال ها تلاش بزرگان ادبیات هستند.
اخبار فرهنگ و هنر - «کتاب باز» متفاوت از دیگر برنامه هایی که در این زمینه ساخته می شود، حوصله مخاطب را سر نمی برد. برنامه ای که توانسته معنای حقیقی کتاب و مطالعه را زنده و بیش از هر چیز فاصله دور مخاطب با این جادوی انسانی را کمتر و کمتر کند. از صدابردار تا مجری برنامه یعنی سروش صحت، همه در طول زندگی با کتاب مانوس بودند.
برنامه با سلامی ساده آغاز می شود. آیتم ها کوتاه و گفت و گو ها دلنشین هستند. مهمانان برنامه نه برای شهرت بلکه برای پیوندشان با کتاب به کتاب باز دعوت شده اند. این چهارمین فصل از عاشقانه های طرفداران کتاب در شبکه نسیم است. حالا این برنامه نقایص گذشته خود را اصلاح کرده و پخته تر از همیشه مهمان خانه مردم است. ما هم سری به پشت صحنه این برنامه زدیم و با عوامل و مجری آن گفت و گو کردیم.
محمد رضا رضائیان تهیه کننده «کتاب باز» از بچگی با کتاب انس داشته و از آن فاصله نگرفته است؛ دغدغه ای بزرگ برای نزدیک شدن همه به کتاب سبب به وجود آمدن این برنامه شده است.
آقای رضائیان چه زمانی جرقه ساخت این برنامه در ذهن شما شکل گرفت؟
سال 92 برنامه مناسبتی برای شبکه دو ساختیم. سفارش دهنده این برنامه سازمان اوج بود. یازده شب در ایام نمایشگاه کتاب با این برنامه مناسبتی و با مهمانانی از اهالی شعر و ادب روی آنتن تلویزیون رفتیم که اسم آن برنامه «کتاب باز» بود. آن برنامه تمام شد ولی انگار کار ما تمام نشده بود. یعنی دغدغه ای در حوزه کتاب داشتیم که باید آن را ادامه می دادیم.
ما حس کردیم که آن برنامه اتفاق خاصی را رقم نزده و بودن و نبودنش خیلی فرقی نمی کرد. از این رو با دوستانی که کار محتوایی برنامه را انجام می دادند جلسات متعددی برگزار کردیم و درباره یک برنامه با محوریت کتاب صحبت می کردیم.
جلسات متعدد، سبب شکل گیری «کتاب باز» شد
دو سال جلسات متعدد هفتگی و ماهانه داشتیم. برنامه های مختلف را می دیدیم و درباره ساختار های مختلف حرف می زدیم تا اینکه سال 94 شورای کتاب شبکه نسیم با مدیریت وقت دکتر کرمی از بنده دعوت کردند که برای ساخت برنامه ای با مضمون کتاب جلسه برگزار کنیم. آنجا تلاقی دغدغه ما با مسئولان شبکه نسیم بود. دکتر کرمی دغدغه داشتند که برنامه جدی با مضمون کتاب در شبکه نسیم داشته باشیم. خوب یادم است که می گفتند این همه برنامه سرگرم کننده می سازیم و بهتر است برنامه ای با محوریت کتاب داشته باشیم و خیلی علاقه مند به ساخت برنامه بودند. در جلساتی که داشتیم، این برنامه را طراحی کردیم و نطفه کتاب باز از آن جا شکل گرفت.
سروش صحت کتابخانه متحرک است
فکر می کردید برنامه به اینجا برسد و چهار فصل از آن را بسازید؟
اگر دغدغه مشترک بین همه عوامل نبود، برنامه صرفا با تکنیک های ساخت یک برنامه تلویزیونی جلو می رفت و روح جدی نداشت. برنامه ای می تواند با مضمون کتاب تاثیر گذار باشد که خود و عواملش در جهان کتاب غوطه ور شود. اگر عشق به کتاب در میان عوامل نباشد، برنامه به زودی عمر خودش را از دست می دهد. در این شرایط آن نطفه، قدرتمند نشده و به سن نونهالی و نوجوانی نمی رسد. یکی از دلایل ساخت 4 فصل از «کتاب باز» درگیری مشترک با کتاب بود.
در فصل اول امیر حسین صدیق به عنوان مجری حضور داشت که سابقه حضور در سریالی با نام کتابفروشی هدهد را داشت. الان هم سروش صحت مجری برنامه، کسی است که از نظر من کتابخانه متحرک است. چراکه کتاب خوانده و با جهان کتاب عجین است. من به عنوان تهیه کننده از بچگی در خانواده ای بزرگ شدم که پدرم کارمند انتشارات مدرسه بوده است. وقتی در مدرسه بیست می شدم، اجازه می دادند، هر چقدر دلم می خواست، کتاب بخرم. تابستانم با کتاب و فوتبال می گذشت و زندگی من همیشه بوی کاغذ می داد.
رابطه عوامل برنامه با کتاب چگونه است؟
سردبیر ما جناب صادق زاده کار جدی رسانه ای انجام داده و به شدت اهل کتاب است. از استوانه های برنامه آقای تقی پور هستند که کار کارگردانی را انجام می دهند. ایشان هم کتاب باز حرفه ایست و سال ها در رادیو کار کرده است. همه با کتاب مانوس بودیم و خیلی سری می فهمیم رنگ بندی، انتقال محتوا و همه چیز ها درست است یا نه.
کتاب باز هیچ وقت تمام نمی شود
چه زمانی برنامه «کتاب باز» به پایان می رسد؟
«کتاب باز» تمام نمی شود. حتی ممکن است که از آنتن تلویزیون این برنامه خارج شود اما اساسا برنامه ای مثل «کتاب باز»کتاب باز نباید تمام شود.
مخاطب اصلی برنامه شما کیست؟
من دختری با نام خورشید دارم که یک سال و نیم از تولدش می گذرد. من «کتاب باز» را برای خورشید و نسل خورشید می سازم. دوست دارم دخترم دوست هایی داشته باشد که کتاب خوان هستند. حتما مشکل جدی داریم که مردم سراغ کتاب نمی روند. ما در «کتاب باز» مطالعه را کتاب خواندن صرف نمی بینیم. مطالعه می تواند، فیلم خوب دیدن، تئاتر خوب دیدن، عکس خوب دیدن یا گفت و گو با آدمی که به لحاظ معنایی قوی است، باشد. هر چه که ما را در وجودمان، کمی عمیق تر کند ما آن را مطالعه می دانیم. من فکر می کنم کتاب خیلی ظرفیت دارد.
برنامه ساختن با مضمون کتاب خیلی سخت است
ساخت «کتاب باز» سخت بود یا آسان؟
برنامه ساختن برای کتاب خیلی سخت است؛ چراکه کتاب موجودی خشک و ایستا است. باید برنامه را در مرحله اول سرگرم کننده بسازیم. سختی در کار وجود دارد اما آنقدر محتوای جذابی از کتاب منتشر می شود که تنوع و تکثر را به همراه دارد و محتوا هیچ وقت کم نمی آید. برنامه هرچقدر محتوا داشته باشد، امکان ادامه دادن آن وجود دارد. ما روز به روز به جمعیت نویسندگانمان اضافه می شود، نویسندگان درجه یک می آیند و در ترجمه شعر، رمان و دیگر تالیفات به ما کمک می کنند. این یعنی «کتاب باز» از حیث محتوا به مشکل نمی خورد.
فصل های متعدد باعث یک نواخت بودن برنامه نمی شود؟
ما در هر فصل تغییراتی در ساختار برنامه ایجاد می کنیم. ما در فصل اول صرفا یک گفت و گو با چهره ها و مهمانان داشتیم. نگاه اول ما در فصل ابتدایی برندینگ بود که عنوان «کتاب باز» جا بیفتد.
ما در فصل اول کار برندینگ انجام دادیم؛ ضمن اینکه محتوای جدی هم به مخاطب عرضه کردیم. فصل دوم یک ساختاری را به برنامه اضافه کردیم که شامل حضور کارشناسانی مثل آقای کاکاوند و شکوری بود. فصل سوم این برنامه کمی جدی تر شد؛ دکتر رضایی و مسعود فراستی هم به جمع کارشناسان اضافه شدند و ما خیلی خیلی بازخورد خوبی از این تغییرات داشتیم.
«کتاب باز» در فصل سوم به اوج پختگی رسید
در فصل سوم «کتاب باز» پخته شد و خدا را شکر در فصل چهارم همان مسیر را ادامه می دهیم. یک به یک ایده ها را اضافه می می کنیم. هر چه مخاطب بخواهد فصل بعد به او می دهیم. ما ناچار بودیم در فصل سوم کارشناس به برنامه اضافه کنیم چراکه مخاطبان ثابتی را پیدا کرده بودیم. مخاطبانی که تمام کتاب های معرفی شده در برنامه را می خواندند. ما مخاطب عام را با بخش مهمان هامون همراه می کردیم. هر چند که همان ها بخش کارشناسی را هم دوست دارند.
ما بخش کارشناسی را برای کتاب باز های خیلی حرفه ای گذاشتیم. شاید زمان بخش کارشناسی 10 دقیقه باشد، اما نیاز های کتابی روز مخاطب خاص ما کامل می شود. در فصل چهارم چهارشنبه های «کتاب باز» شکل گرفت. فصل به فصل از نظر ساختار و محتوا ایده های جدید آوردیم. حتی آیتم هایمان که با نام املا-نگارش و کودک که بخش جدی از آن به دستور زبان بر می گردد، در فصل چهارم داریم. فکر می کنم مسیرمان تا الان مسیر خوبی بوده است.
افشین صادقی زاده سردبیر «کتاب باز» یکی دیگر از کتاب بازهای حرفه ایست. او در طول برنامه لحظه ای از محتوای کار غافل نمی شود و مدام با مجری و مهمانان در ارتباط است.او یکی از فعالان رسانه ایست. صادقی زاده سودای آن را دارد که همه را مانند خود عاشق کتاب کند.
آقای صادقی زاده چه چیز شما را به این برنامه و حضور در آن رساند؟
من خیلی زیاد کتاب خواندن را دوست دارم و تمایل دارم لذتی که از کتاب خواندن کسب می کنم را به همه منتقل کنم. این برنامه فرصت استثنایی دارد که بتوانم این موضوع را تجربه کنم.
از ابتدا «کتاب باز» را در نهایت سادگی ساختیم
برنامه در نهایت سادگی تولید می شود؛ نماها خیلی ساده است و شاید جلوه های ویژه که در برنامه های تلویزیونی متداول است، در «کتاب باز» دیده می شود. این سادگی عمدی است؟
بله، یکی از چیزهایی که می خواستیم مخاطب ما آن را بفهمد سادگی «کتاب باز» است. سادگی از همان روزهای اول جزو اصول پایه ای و بنیادین برنامه بوده است؛ دلیلش هم خیلی پیچیده نیست.
کتاب خودش خیلی جذاب است بازی نیست که ما با ژانگولر های تصویری بخواهیم برنامه را جذاب کنیم. آن چیزی که برای مخاطب ما مهم است، گفت و گو های برنامه است. آن چه قرار است از این گفت و گو به دانش و معلوماتش اضافه شود،کنجکاوری در او ایجاد کند، علاقه و اشتیاق مهمانان، مجری و اساسا آن چیزی که در برنامه موج می زند و سبب عشق به کتاب می شود، با نهایت سادگی به وجود می آید. کتاب موضوع جذاب و متنوعی دارد؛ خود موضوعات به برنامه تنوع می دهد. لزوما کادر بندری، دکوپاژ و میزانسن های عجیب لازم نیست.
در کتابی خواندم که کتاب مانند چرخ است. یک بار در بهترین شکل ممکن اختراع شده است. دیگر نمی شود طور دیگری ساخته شود. کتاب در بهترین و کامل ترین شکل صورت گرفته است. بنابراین هر چه به کتاب اضافه کنید اضافه کاری است. کتاب یک پدیده ساده است. قرار است به شما دانش منتقل کند.
چشم ما حروف چاپی را با لذت دنبال می کند. هر چه دیگر اضافه شود کار اضافی است. البته با تصویر گری و هزاران موضوعی که در چاپ کتاب وجود دارد، موافقم اما در نهایت روح کتاب، کلمات هستند و کلمات در ساده ترین شکلشان کنار هم قرار می گیرند. ما سعی کردیم همین سادگی را حفظ کنیم.
چرا در برنامه توصیه نمی شود، که مثلا مقداری از زمانتان را به مطالعه اختصاص دهید؟ اصلا توصیه به کتاب خوانی در «کتاب باز» وجود ندارد.
اصراری نداریم همه را کتاب خوان کنیم. ما یکی از موضوعاتی که خیلی روی آن تاکید داریم این است که به هیچ عنوان صحبت امری و دستوری نباشد. ما به شعور مخاطب احترام می گذاریم. اصلا به خودمان اجازه نمی دهیم که بگوییم مردم! چرا کتاب نمی خوانید؛ بروید کتاب بخوانید. این موضوع اصلا جایی در برنامه ما ندارد. ما مخاطبانمان را کتاب خوان تر از خودمان می دانیم. وقتی حرفم می زنیم مسئولیت ما زیاد تر است. براین باوریم که اگر اشتباهی کنیم حتما بازخورد بدی خواهیم داشت. این دلگرمی ماست که با همین فرمان جلو برویم و ببینیم که مخاطبان فعال و باهوشی هستند.
چقدر جذب مخاطب برایتان اهمیت دارد؟
ما جذب مخاطب برایمان مهم است. چراکه می خواهیم بینندگان برنامه در عین حال که سرشان گرم می شود؛ یک گفت و گوی شیرین را درباره کتاب شنیده و اشتیاقشان بیشتر شود. ما عجله ای نداریم و به هر قیمتی این کار را انجام نمی دهیم. ما نمی خواهیم مخاطب یک بار مصرف داشته باشیم که یک بار برنامه را ببیند و دیگر نبیند.
در آخر از کار کردن با سروش صحت برایمان بگویید. کار با صحت سخت است؟
کار با صحت لذت بخش است. من باید به عنوان سردبیر مدام با مهمان ها گفت گو کنم و با سروش حرف بزنم. یکی از راحت ترین کاری هایی که در زندگی ام انجام دادم، توجیه کردن سروش است. چرا که خود سروش به شدت کتاب باز و کتاب خوان است. دوم این که سروش ساده و راحت است و بدون طمطراق است و راحت جلوی دوربین می ایستد و کارش را انجام می دهد. من هم مفاهیم و آنچه باید در برنامه باشد، به او منتقل می کنم.او به سرعت حرف های من را می فهمد و به مخاطب انتقال می دهد.
سروش صحت مجری برنامه «کتاب باز» است. کسی که بسیاری او را دلیل معروف شدن این برنامه می دانند. صحت با ظاهری نه چندان آراسته در برنامه حضور پیدا می کند اما این ظاهر ساده پیوند اصلی با مخاطب را شکل می دهد. خودش می گوید بارها تذکر داده اند که مرتب در برنامه حاضر شود اما تاثیری نداشته است.
