حسن روحانی رئیس جمهور که دیروز (چهارشنبه) 13 شهریور ماه و یک روز پیش از پایان فرصت 60 روزه دوم ایران براساس بیانیه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی به طرف های باقیمانده در برجام به ویژه سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) و اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که بعید می‌داند «ظرف امروز و فردا به توافق نهایی برسیم و علی القاعده گام سوم را برخواهیم داشت و ظرف امروز و فردا اعلام و برمبنای آن عمل می‌‌کنیم»، چهارشنبه شب پس از نشست مشترک روسای سه قوه اعلام کرد که گام سوم از پس فردا (جمعه) برداشته می شود.
اخبار سیاسی- روحانی با اشاره به اقدامات انجام شده در زمینه کاهش تعهدات در گام سوم ، اظهار داشت: در گام سوم سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد و شاهد گسترش در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را سازمان انرژی انجام دهد و شاهد سرعت عمل در این زمینه باشیم.(اینجا بخوانید)
وی خاطرنشان کرد: البته می‌دانیم که این کار، گام بسیار بلندی است که جمهوری اسلامی ایران برمی‌دارد برای اینکه مردم مطلع باشند، بخش عمده مذاکرات با 1+5 و با 6 قدرت بزرگ برای زمان‌بندی تحقیق و توسعه بود که زمان‌بندی تحقیق و توسعه طی سال‌های گوناگون چگونه باشد.
رئیس جمهور تصریح کرد: تمام این زمان‌بندی‌هایی که در برجام مورد تعهد ما ، برای تحقیق و توسعه بود، از روز جمعه به طور کامل برداشته می‌شود و هر آنچه که ما از لحاظ فنی و از لحاظ پیشرفت در زمینه تکنولوژی و فناوری هسته‌ای مورد نیاز است، با نظارت آژانس و در چارچوب حرکت صلح‌آمیز انجام خواهیم داد و در عین حال 2 ماه هم به کشورهای 1+4 فرصت می‌دهیم که اگر توانستیم به توافق برسیم، در شرایط توافق ممکن است به تعهدات برجامی برگردیم.
روحانی چهارشنبه در هیأت دولت هم گفته بود: «گام سوم ظاهرش خیلی تکان دهنده نیست، ولی باطنش فوق العاده مهم است، به نظر من این گام سوم مهمترین گامی است که داریم برمی‌داریم که آثارش بسیار فوق العاده خواهد بود و ان‌شاءالله با این گام سوم سازمان انرژی اتمی از حالت و سرعت عادی و معمولی، مثل ماشینی که در دنده سنگین بوده، آرام حرکت می‌کرده، یک مرتبه برای رسیدن به اهدافش شتاب فوق العاده ای می‌گیرد.»
جمهوری اسلامی ایران براساس بیانیه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی در توقف برخی تعهدات برجامی در 120 روز گذشته، اقداماتی را در قالب گام‌های اول و دوم صورت داد. در گام اول ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام و زمان ورود به گام دوم (۱۶ تیر ماه) نیز عنوان شد که ایران از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفتگو با فارس خبر داد که سقف اورانیوم غنی شده ایران به ۴.۵ درصد رسیده است.
حال با توجه به دستور رئیس جمهور به سازمان انرژی اتمی، مواردی که برجام در تیر ماه 1394 (+) به بحث تحقیق و توسعه پرداخته در زیر آورده شده است.
متن برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) بندهای دو تا پنج:
- ایران، در ده سال، آغاز به از رده خارج کردن سانتریفیوژهای IR-1 خود خواهد کرد. طی این دوره، ایران ظرفیت غنی سازی خود در نظنز را حداکثر تا ظرفیت غنی سازی اورانیوم تعداد 5060 سانتریفیوژ IR-1 نصب شده نگه خواهد داشت. سانتریفیوژهای اضافی و زیرساخت های غنی سازی مربوطه در نطنز تحت نظارت مستمر آژانس به نحو مشروح در پیوست 1 انبار خواهد شد.
- ایران تحقیق و توسعه غنی سازی را به شیوه ای که به انباشت اورانیوم غنی شده منتج نشود ادامه خواهد داد. تحقیق و توسعه غنی سازی ایران با اورانیوم برای مدت 10 سال شامل صرفا ماشین های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 به نحو تشریح شده در پیوست 1 خواهد بود و ایران به نحو مشخص شده در پیوست یک در سایر فناوری های جداسازی ایزوتوپ برای غنی سازی اورانیوم وارد نخواهد شد. ایران به تست دستگاه های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد و در میانه سال هشتم، تست تا 30 دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را به نحو مشخص شده در پیوست 1 آغاز خواهد کرد.
- همچنان که ایران سانتریفیوژهای IR-1 را از رده خارج می کند، به جز نحوه مندرج در پیوست 1 اقدام به ساخت یا سرهم کردن سانتریفیوژ نخواهد کرد و سانتریفیوژهای از کار افتاده را با نوع مشابه جایگزین خواهد کرد. ایران تولید دستگاه های سانتریفیوژ پیشرفته را صرفا برای فعالیت های مشخص شده در این برجام صورت خواهد داد. از پایان سال هشتم و به نحو مندرج در پیوست 1، ایران آغاز به ساخت تعداد مورد توافقی از دستگاه های سانتریفیوژ IR-6 و IR-8 بدون روتور کرده و تمامی دستگاه های تولید شده را در نطنز، تا زمانی که بر اساس برنامه بلندمدت ایران مورد نیاز واقع شوند، تحت نظارت مستمر آژانس انبار خواهد کرد.
- ایران بر اساس برنامه بلندمدت خود، برای 15 سال، فعالیت های مرتبط با غنی سازی اورانیوم، از جمله تحقیق و توسعه تحت نظارت پادمانی خود را صرفا در تاسیسات غنی سازی نطنز انجام خواهد داد، سطح غنی سازی اورانیوم خود را تا سقف 3.67 درصد نگه خواهد داشت و در فردو، از هرگونه غنی سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه غنی سازی اورانیوم و از نگاهداری هرگونه مواد شکافت پذیر خودداری خواهد کرد.
و آنچه در پیوست یک برجام در بندهای 27 تا 63 آمده است:
ظرفیت غنی سازی
27. ایران به مدت 10 سال ظرفیت غنی سازی خود را در حد 5060 ماشین سانتریفیوژ IR-1 و در 30 زنجیره با چیدمان فعلی در واحد های در حال تولید سایت نطنز (FEP) حفظ خواهد کرد.
28. ایران سطح غنی سازی خود را به مدت 15 سال در حد 3.67 درصد حفظ خواهد کرد.
29. ایران ماشین های سانتریفیوژ و زیرساخت های ذیل را که با 5060 ماشین سانتریفیوژ IR-1 در تاسیسات نطنز مرتبط نمی باشند، را از محل نصب شده خارج و در سالن Bسایت نطنز تحت نظارت پیوسته آژانس قرار خواهد داد.
1.29. تمام ماشین های سانتریفیوژ مازاد از جمله ماشین های IR-2m. ماشین های سانتریفیوژ مازاد IR-1 برای جایگزینی ماشین های برخورد کرده یا خراب شده بر مبنای یک به یک مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
2.29. لوله های انتقال گاز UF6 شامل خطوط فرعی، شیرآلات، فشارسنج ها در سطح زنجیره ها و مبدل های فرکانس، تجهیزات مربوط به جمع آوری مواد در یکی از سالن های جمع آوری که هم اکنون مورد استفاده قرار نمی گیرد، همراه با پمپ های خلا و تله های شیمیایی متعلق به آنها.
30. برای منظور این ضمیمه، آژانس بر اساس روال موجود، قبل از خروج ماشین های سانتریفیوژ از سالن زنجیره، خراب بودن آنها را تایید می کند.
31. ایران به مدت 15 سال، ماشین سانتریفیوژ و یا زیرساخت‌های مربوط به غنی سازی، چه برای تحقیق و توسعه غنی سازی اورانیوم و یا جدا سازی ایزوتوپ های پایدار را تنها در مکان هایی نصب خواهد کرد که در این برجام مشخص شده است.
تحقیق و توسعه ماشین سانتریفیوژ
32. ایران تحقیق و توسعه غنی سازی خود را به گونه ای که برای جمع آوری اورانیوم غنی شده نباشد، ادامه خواهد داد. ایران به مدت 10 سال و براساس برنامه تحقیق و توسعه خود، تست ماشین های سانتریفیوژ با استفاده از اورانیوم فقط شاملIR-4,IR-5,IR-6,IR-8 می شود. تست مکانیکی بر روی تا دو ماشین از هر نوع، فقط بر روی IR-2m, IR-4,IR-5,IR-6,IR-6s,IR-7,IR-8 خواهد بود. ایران ماشین ها را، با یا بدون استفاده از اورانیوم،خواهد ساخت یا تست می کند که در این برجام آمده باشد.
33. طبق برنامه خود، ایران به منظور تکمیل تحقیقات خود بر روی ماشین سانتریفیوژ IR-2m با استفاده از زنجیرۀ 164 ماشین در تاسیسات پایلوت نطنز، را تا تاریخ 30 نوامبر 2015 و یا تا روز شروع اجرای برجام، هر کدام دیرتر باشد، ادامه خواهد داد و سپس ماشین های سانتریفیوژ را از پایلوت نطنز خارج و در سالن B تحت نظارت پیوسته آژانس قرار خواهد داد.
34. طبق برنامه خود، ایران به منظور تکمیل تحقیقات خود بر روی ماشین سانتریفیوژ IR-4 با استفاده از زنجیرۀ 164 ماشین در تاسیسات پایلوت نطنز، را تا تاریخ 30 نوامبر 2015 و یا تا روز شروع اجرای برجام، هر کدام دیرتر باشد، ادامه خواهد داد و سپس ماشین های سانتریفیوژ را از پایلوت نطنز خارج و در سالن B تحت نظارت پیوسته آژانس قرار خواهد داد.
35. ایران به مدت 10 سال به انجام آزمایشات بر روی تک ماشین سانتریفیوژ IR-4 و زنجیرۀ 10 ماشین آن ادامه خواهد داد.
36. ایران به مدت 10 سال به انجام آزمایشات بر روی تک ماشین سانتریفیوژ IR-5 ادامه خواهد داد.
37. ایران به انجام آزمایشات بر روی تک ماشین های سانتریفیوژ IR-6 و زنجیرهای میانی آن ادامه خواهد داد و از یک سال و نیم مانده به سال دهم، آزمایشات بر روی زنجیرۀ 30 ماشین را شروع خواهد کرد. ایران این آزمایشات را از تک ماشین و زنجیره های کوچک به زنجیره میانی با یک روال منظم جلو خواهد برد.
38. ایران، همزمان با شروع برجام، به انجام آزمایشات بر روی تک ماشین های سانتریفیوژ IR-8 و زنجیرهای میانی آن ادامه خواهد داد و از یک سال و نیم مانده به سال دهم، آزمایشات بر روی زنجیرۀ 30 ماشین را شروع خواهد کرد. ایران این آزمایشات را از تک ماشین به زنجیره های کوچک و سپس به زنجیره میانی با یک روال منظم جلو خواهد برد.
39. ایران به مدت 10 سال براساس رویه موجود، جریان گاز محصول و پسماند حاصل از زنجیره های IR6 و IR8 را با استفاده از لوله های جوش کاری شده،که به تایید آژانس برسد، مخلوط می کند به گونه ای که امکان برداشت محصول اورانیوم غنی شده و رقیق شده را میسر نسازد.
40. به مدت [15.13] سال ایران تمام تست های خود با اورانیوم را بر روی ماشین های سانتریفیوژ را فقط در پایلوت نطنز انجام خواهد داد. ایران تمام آزمایشات مکانیکی بر روی ماشین های سانتریفیوژ خود را فقط در پایلوت نطنز و مرکز تحقیقات تهران انجام خواهد داد.
41. بمنظور منطبق سازی پایلوت نطنز با برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی، ایران تمام ماشین های سانتریفیوژ به جز آنهایی که در آزمایشات گفته شده در بندهای فوق مورد نیاز هستند و نیز به جز ماشین های سانتریفیوژIR-1در سکوی شماره 1 این موسسه آنطوری که در ذیل توضیح داده می شود، را از آنجا خارج می کند. برای زنجیره کاملIR-1 (سکوی شماره 6)، ایران زیرساخت های مربوطه را با خارج کردن لوله های انتقال گاز UF6 شامل خطوط فرعی، شیر آلات، فشارسنج ها در سطح زنجیره و مبدل های فرکانس اصلاح می کند. ماشین های سانتریفیوژ IR-1 در سکوی شماره 1 حفظ شده ولی به گونه ای که توسط آژانس صحه گذاری شود، از طریق در آوردن روتور از داخل آنها و تزریق رزین اپوکسی داخل لوله های فرعی، لوله های خوراک دهی و محصول و پسماند و خارج کردن سیستم های کنترل و الکتریکی برای تاسیسات برق، خلا و آب خنک کننده، غیر قابل کار می شوند. فضای تحقیقاتی در سکوی شماره 6، تا زمانی که ایران برای برای استفاده در برنامه تحقیق و توسعه خود نیاز داشته باشد، خالی میماند.
42. منطبق با فعالیت های منعکس شده در برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی ، ایران تمام زیرساخت های زنجیره ها برای تست تک ماشین و زنجیره های کوچک و میانی در دو سکوی شماره 2 و3 را حفظ خواهد کرد و زیر ساخت دو سکوی دیگر (شماره 4 و 5) را شبیه آنچه در خطوط 2 و 3 هستند منطبق خواهد کرد تا بتوان در آن ها فعالیتهای مشخص شده در برجام را انجام داد. این منطبق سازی شامل اصلاح تمام لوله های UF6 (شامل جمع آوری تمام لوله های فرعی) و ابزار دقیق مرتبط با آن به گون های که با استفاده از ماشین های منفرد و زنجیره های کوچک و میانی به جای تست زنجیره کامل، مطابقت داشته باشد.
43. مطابق با برنامه خود و بهترین رویه های بنا شده بین المللی، ایران تمایل دارد که تحقیق و توسعه روی سانتریفیوژهای نسل جدید را از طریق مدلسازی کامپیوتری و شبیه سازی از جمله در دانشگاهها، ادامه دهد. در دوره 10 ساله، برای هر پروژهای که به مرحله نمونه سازی برای تست مکانیکی رسید، ارائه کامل و تصویب کمیسیون مشترک لازم است.
تاسیسات غنی سازی فردو
44. تاسیسات غنی سازی فردو به مرکز تحقیقات هسته ای، فیزیک و تکنولوژی تبدیل خواهد شد و مشارکت بین المللی تشویق خواهد شد که در زمینه های توافق شده تحقیقات انجام دهند. اجرای پروژه های مخصوص در فردو از قبل به اطلاع کمیسیون مشترک رسانده می شود.
45. به مدت 15 سال، ایران در فردو، فعالیت های غنی سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه مربوط به غنی سازی اورانیوم نخواهد داشت و هیچ گونه مواد هسته ای نگهداری نخواهد کرد.
46. ایران به مدت 15 سال تا 1044 عدد ماشین سانتریفیوژ IR-1 در یکی از سالن های فردو نگهداری خواهد کرد که از آن:
1.46. دو زنجیره که قبلاً UF6 به آنها تزریق نشده است، برای تولید ایزوتوپ های پایدار اصلاح خواهند شد. تبدیل به تولید ایزوتوپ های پایدار برای این زنجیره ها در فردو، بر اساس یک مشارکت مشترک بین کشور روسیه و ایران بر مبنای ترتیباتی که متقابلاً بر روی آن توافق خواهد شد، صورت می پذیرد. برای آماده سازی این دو زنجیره برای نصب معماری زنجیره جدید متناسب با تولید ایزوتوپ پایدار توسط مشارکت، ایران اتصال به لوله های اصلی خوراک را قطع خواهد کرد و لوله های UF6 زنجیره را (به جز لوله تخلیه اضطراری به منظور حفظ خلا) به انباری در فردو تحت نظارت پیوسته آژانس منتقل خواهد کرد. کمیسیون مشترک درباره چارچوب کلی تولید ایزوتوپ های پایدار در فردو مطلع خواهد شد.
46.2. برای چهار زنجیره ای که با تمام زی ساخت های مربوطه، به جز لوله هایی که اتصال های کوپل کردن زنجیره ها را میسر میسازند، باقی می مانند، دو عدد در وضعیت بدون کار، بدون چرخش نگهداشته می شوند. دو زنجیره دیگر به چرخش ادامه می دهند تا زمانی که انتقال به تولید ایزوتوپ پایدار شرح داده شده در زیر پاراگراف بالا کامل شده باشد. به محض تکمیل انتقال به تولید ایزوتوپ پایدار شرح داده شده در زیر پاراگراف بالا، این دو زنجیره در حال چرخش به وضعیت بدون کار، بدون چرخش تبدیل خواهند شد.
47. ایران ماشین های دو زنجیره باقی مانده در همین سالن را با خارج کردن تمام سانتریفیوژها و لوله های UF6 شامل خطوط فرعی، شیر آلات، فشارسنج ها در سطح زنجیره و مبدلهای فرکانس، و UF6 جمع آوری خواهد کرد. ایران متعاقباً کابل های برق زنجیره، تابلو های مخصوص کنترل زنجیره و پمپ های خلا را جمع آوری خواهد کرد. تمام این ماشین های سانتریفیوژ اضافی و زیرساخت های آنها در سالن Bتحت نظارت پیوسته آژانس قرار خواهد گرفت.
48. ایران تمام ماشین های سانتریفیوژ و زیرساخت های مرتبط با غنی سازی اورانیوم را در سالن دیگر فردو، خارج خواهد کرد. این کار شامل برچیدن تمامی لوله های انتقال گاز UF6 از جمله خطوط فرعی، شیر آلات، فشارسنج ها در سطح زنجیره و مبدل های فرکانس و تجهیزات مربوط به ایستگاه های تزریق خوراک و جمع آوری مواد UF6خواهد بود. ایران همچنین متعاقباً کابل های برق زنجیره، تابلو های مخصوص کنترل زنجیره، پمپ های خلا و سکوهای نصب سانتریفیوژ را جمع آوری خواهدکرد. تمام این ماشین های سانتریفیوژ اضافی و زیر ساختهای آنها در سالن Bتحت نظارت پیوسته آژانس قرار خواهد گرفت.
49. ماشین های سانتریفیوژ که در چهار زنجیره بدون کار قرار گرفته اند، ممکن است برای جایگزینی ماشین های خراب و یا برخورد کرده در فردو برای تولید ایزوتوپ های پایدار مورد استفاده قرار گیرند.
50. ایران به مدت 15 سال فعالیت های خود را در تولید ایزوتوپ های پایدار توسط ماشین سانتریفیوژ در تاسیسات فردو محدود کرده و بیشتر از 348 ماشین سانتریفیوژ IR-1 برای این منظور استفاده نخواهد کرد. فعالیت های مربوط به تحقیق و توسعه در ایران در تاسیسات فردو و برای آزمایش، اصلاح و تراز این ماشین های IR-1 در تاسیسات ساخت ماشین سانتریفیوژ که قبلاً اظهار شده و تحت پایش آژانس، انجام خواهد گرفت.
51. آژانس مقدار مواد باقی مانده از فعالیت های قبلی غنی سازی را به عنوان کف موجودی اورانیوم غیر قابل حذف، در فردو مشخص می کند. به منظور نظارت بر تولید ایزوتوپ های پایدار و عدم وجود مواد و یا فعالیت های هسته ای اظهار نشده در فردو، ایران به مدت15 سال به آژانس امکان بازرسی های معمول و در صورت تقاضای آژانس، بازرسی روزانه از تاسیسات فردو را فراهم خواهد کرد.
موارد دیگر در خصوص غنی سازی
52. ایران به تعهدات داوطلبانه خود آن گونه که در برنامه دراز مدت غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی خود به عنوان بخشی از اظهاریه اولیه پروتکل الحاقی ارایه کرده است، پایبند خواهد ماند.
53. ایران بعد از سال دهم زیرساخت های ضروری برای نصب ماشین سانتریفیوژ IR-8 را در سالن B نطنز آغاز خواهد کرد.
تولید ماشین سانتریفیوژ
61. همگام با برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی، ایران تنها ماشین های سانتریفیوژی از جمله روتورهای مناسب برای جداسازی ایزوتوپ ها یا هر قطعه دیگر ماشین سانتریفیوژ را تولید خواهد کرد که نیازمندی های غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی این ضمیمه را برآورده سازد.
62. براساس برنامه خود، ایران ذخیره ماشین سانتریفیوژ IR-1 موجود در انبار خود را که مازاد بر تعداد 5060 عدد ماشین سانتریفیوژ IR-1 در نطنز و ماشینهای سانتریفیوژ IR-1 نصب شده در فردو می باشد را برای جایگزینی ماشین های خراب و یا برخورد کرده، استفاده خواهد کرد. هر زمان در طی مدت 10 سال از شروع اجرای برجام، سطح موجودی ماشین سانتریفیوژ IR-1 به 500 عدد و یا کمتر از آن رسید، ایران می تواند این سطح از موجودی را با از سرگیری تولید ماشین های IR-1 با نرخ تعداد متوسط ماهانه ماشین های برخورد کرده، بدون اینکه از سطح ذخیره 500 عدد تجاوز کند، حفظ کند.
63. براساس برنامه خود، در پایان سال هشتم ایران سالیانه 200 عدد ماشین سانتریفیوژ IR-8 وIR-6از هر نوع را به غیر از روتور تا سال دهم شروع خواهد کرد. بعد از سال دهم ایران ماشین کامل را به همین مقدار در سال تولید خواهد کرد تا نیازهای غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی خود را برآورده سازد. ایران این ماشینها را در نطنز در روی زمین و تحت پایش آژانس تا هر زمان براساس برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی،برای مونتاژ نهایی مورد نیاز باشد، انبار خواهد کرد.
