بعد از خروج آمریکا از برجام در 18 اردیبهشت‌ماه، دولت ایران همچنان در برجام باقی ماند. اما هدف از ماندن حفظ منافع اقتصادی خود توسط طرف‌های برجام بود. اتحادیه اروپا، روسیه و چین از توافق برجام حمایت کرده و اعلام کردند که به تعهدات خود در برجام پایبند خواهند‌بود. اتحادیه‌اروپا سود زیادی از اقتصاد ایران داشت و از آن جایی که اروپا در برجام تعهد داد که تحریم‌های علیه ایران را بردارد انتظار می‌رفت که اقدامات لازم را در جهت حفظ منافع ایران برای مقابله با تحریم‌های‌آمریکا انجام‌دهد. بعد از حدود3 ماه از مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا برای گرفتن تضمین عملی جهت حفظ منافع ایران، اروپا به تعهدات خود عمل نکرد و این عملکرد اتحادیه اروپا نشان‌می‌دهد که در راستای سیاست فشار حداکثری آمریکا حرکت می‌کند.
عملکرد یک ساله اروپایی‌ها
اخبار سیاسی_ عملکرد اتحادیه اروپا در یک سال اخیر نشان‌می‌دهد که اگر چه ظاهرا خواستار حفظ برجام وتامین منافع ایران از برجام است، اما در واقع در راستای فشار حداکثری آمریکا حرکت کرده‌است. مدتی بعد از خروج آمریکا از برجام در 24اردیبهشت ماه، مذاکرات ایران و اروپایی ها آغاز شد.در این مذاکرات بسته پیشنهادی ایران به اروپایی‌ها ارائه‌شد که دارای 12 بند بود. در بندهای ارائه شده به صورت دقیق و با امکان سنجش کامل عددی پیشرفت ها،خواسته‌های ایران در زمینه صادرات نفت، اموربانکی، واردات و صادرات و...ارائه ، و قرار بر این شد که ظرف یک ماه اروپا بسته راهکارهای عملی خود، در رابطه با خواسته‌های ایران را نقد کند. اما با تاخیر حداقل یک ماهه بسته به دست طرف‌های ایرانی رسید در حالی که خواسته‌های ایران نسبت به این بسته عملیاتی نشده بود.
کمیسیون اروپا چهار روز بعد از آغاز مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا در 28 اردیبهشت ماه، طی یک بیانیه به آغاز فرایند رسمی، برای اجرای چهار تصمیم اروپا در راستای مقابله با تحریم‌های آمریکا اشاره کرد که عبارتند از: اجرای فرایند رسمی برای فعال‌سازی قانون‌مسدودسازی، اجرای فرایند رسمی برطرف سازی موانع برای بانک سرمایه‌گذاری اروپایی، تقویت همکاری بی‌وقفه در زمینه‌های مختلف با ایران شامل بخش انرژی و شرکت‌های متوسط و کوچک و بررسی امکان تراکنش‌های بانکی موردی با بانک مرکزی ایران. طولی نکشید که مشخص شد این چهارتصمیم اجرایی نیز راه به جایی نخواهدبرد و ناکارآمداند و این رفتار اروپا صرفا برای نگهداشتن ایران در برجام بوده‌است.
وعده‌های پوچ اروپایی‌ها
قانون مسدودسازی اروپا اولین بار در سال 1996 در جهت محافظت از شرکت‌های اروپایی در مقابل تحریم‌های آمریکا علیه کوبا تصویب شد. اما هرگز به اجرا در نیامد و هدف فقط این بود که آمریکا را وادار به کوتاه آمدن از مواضع خود کند. همچنین اتحادیه اروپا در 14 تیرماه 97 طرحی را تایید کرد. که به وسیله‌ی آن طرح بانک سرمایه‌گذاری اروپا بتواند با ایران تجارت کند. اما این طرح الزام‌آور نبود و بانک سرمایه‌گذاری اروپا زیر بار این تصمیم نمی‌رفت. اروپایی‌ها اعلام کردند که نمی‌توان تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نادیده گرفت. با وجود تلاش‌های اروپا برای حفظ برجام عملا امکان کارکردن با ایران برای بانک‌های اروپایی وجود ندارد.
بعد از بازگشت تحریم های نفتی آمریکا، کشورهای اروپایی از واردات نفت ایران خودداری کردند. اما با وجود اینکه آمریکا به دو کشور اروپایی معافیت تحریمی اعطا کرده‌بود، اماباز هم از واردات نفت ایران خودداری کردند. همچنین اینستکس، محدود به تجارت اقلام بشر دوستانه شددر حالی که هدف اینستکس این بود که تجارت ایران و اتحادیه اروپا را تسهیل کند و همچنین روابط بانکی، بین بانک‌های ایران و اروپایی‌ها نبود. در حالی که مکانیسم اینستکس با هدف روابط بانکی طراحی شده‌بود. بنابراین این اقدامات اروپا نشان دهنده‌ی این است که به صورت رسمی از تحریم‌های آمریکا تبعیت کرده است.
از سوی دیگر کشورهای اروپایی با آمریکا در رابطه با مسائل موشکی و منطقه‌ایی همکاری کردند. چندین بار کشورهای اروپایی پرونده موشکی ایران را به شورای امنیت بردند که به ایران فشار بیاورند. موگرینی نیز طی مصاحبه ای در 23 خردادماه گفت: برجام هیچ‌گاه قرار نبود همه مشکلات ما با ایران را حل کند. اما این توافق، روزنه‌ایی برای رسیدگی به دیگر نگرانی‌های مرتبط با ایران گشوده‌است. حفظ برجام می‌تواند زمینه‌ی بهتری را برای رسیدگی به این موارد ایجاد کند.[1]
اخیرا عراقچی معاون وزیر امورخارجه با معاون وزیر خارجه‌انگلیس در ایران نشستی داشته‌اند که در این دیدار معاون وزیرخارجه‌انگلیس اظهار کرد که در صورت اجرای تعهدات ایران در برجام، انگلیس نیز متعهد به اجرای برجام خواهد ماند.[2]اما بر خلاف این نظرات، انگلیس با عقب‌نشینی ایران بد عهدی‌کرده‌است. عراقچی، معاون وزیرخارجه، نیزبیان کرده‌است که اروپا نباید اراده ایران برای کاهش مرحله به مرحله تعهداتش را دست کم بگیرد، ما به اندازه‌ی کافی خویشتن داری نشان داده‌ایم، اما اروپا از فرصت‌های حاصله استفاده نکرده‌است.[3] دولتمردان نیز که در اوایل مذاکرات به اروپایی‌ها خوشبین بودند و نیت آنها را خیر می‌دانستند، اکنون معتقداند که مسئله اروپاییان برای حفظ برجام،عدم توانایی نیست، بلکه آنها نمیخواهند برای ایران کاری انجام بدهند. این بی میلی نیز به این دلیل است که اروپا با
آمریکا در قبال ایران اتحاد راهبردی دارد.
هدف اروپایی‌ها از طراحی اینستکس
هدف از طراحی اینستکس نگهداشتن ایران در برجام و افزایش فشار بر روی ایران است.اینستکس ابزار مالی هم نیست و صرفا یک ابزار تجاری است به این معنی که در آن پول جابه‌جا نمی‌شود، و دفتری برای ثبت بستانکاری و بدهکاری میان ایران و شرکت‌های اروپایی است. و در حقیقت یک دفتر حسابداری بر مبنای عدم رابطه بانکی بین ایران و اروپا است. بعد از بازگشت تحریم‌های نفتی آمریکا، کشورهای اروپایی نفت ایران را نخریدند و این باعث شد که اقتصاد ایران ضعیف شود. همچنین اینستکس برخلاف ضمیمه 2 برجام که اروپا متعهد شده، تجارت طلا و فلزات گرانبها، خودرو، فروش نفت و محصولات پتروشیمی، بنادر و کشتیرانی، روابط بانکی و کارگزاری و ... را تسهیل کند، می‌باشد. نه تنها مسئله فروش نفت ایران را تضمین نمی‌کند بلکه محدود به موارد غیر تحریمی آن هم غذا و داردو شده‌است. این نشان می‌دهد که اینستکس کارایی برای ایران ندارد. اینستکس یک شرکت خصوصی است و دولتی نیست و آمریکا و اروپا می‌توانند با اولین تراکنش آن را تحریم کنند. اینستکس تحریم‌های آمریکا را دور نمی‌زند و باعث می‌شود که اروپا در قبال نفت ایران اقلام بشر دوستانه بدهد.
با توجه به آنچه که گفته شد سیاست اروپایی‌ها همسو با سیاست فشار حداکثری آمریکا است. در حال حاضردولت ایران قصد دارد با خروج تدریجی خود از برجام به اروپایی‌ها در رابطه با تعهداتشان در توافق هسته‌ای فشار بیاورد. اروپا نیز اینستکس را به بهانه نگهداشتن ایران در برجام راه‌اندازی کرد. هدف از اینستکس نگهداشتن ایران در برجام و افزایش فشار بر روی ایران است. اینستکس فروش نفت ایران را پوشش نمی‌دهد و خود را محدود به تجارت اقلام بشر دوستانه کرده. بنابراین ضرورت دارد که ایران به صورت تدریجی از برجام خارج شود و در مقابل عملکرد اروپا واکنش نشان دهد و تا زمانی که اروپا به تعهدات خود عمل نکرده، تعهدات خود را کاهش دهد.
زهرا غنی‌پور
[1] https://www.mehrnews.com/news/4377428
[2] http://www.mashreghnews.ir/amp/890217
[3] http://www.farsnews.com/amp/13980220000605
