صنعت نفت ایران همواره طی 40 سال گذشته از سوی کشورهای غربی و دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران مورد تحریم واقع شده است و دشمن هر گاه خواسته که فشار اقتصادی به ایران وارد کند اولین و اساسی ترین نقطه مورد هدفش صنعت نفت کشور و محدود کردن صادرات آن بوده است.
اخبار اقتصادی- گفتنی است با توجه به وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی قطعا اصلی‌ترین دلیل دشمن برای هدف‌گیری این نقطه حساس از اقتصاد کشورمان همین وابستگی بی‌حد و حصر بودجه جاری و عمرانی به درآمدهای نفتی بوده است.
گفتنی است این فشارهای دشمن بر صنعت نفت ایران تا جایی ادامه داشت که با خروج یک طرفه آمریکا از توافقنامه برجام عملا از اوایل سال 97 یک بار دیگر صنعت نفت کشور مورد تحریم واقع شد به طوری که با فشار آمریکایی‌ها طی یک سال گذشته صادرات نفت کاهش یافته و این بخش از صادرات کشور بسیار متاثر شده است که قطعا با محدودیت صادرات نفت به دلیل وابستگی بودجه به آن مشکلات اقتصادی هم دامن گیر کشور می شود.
اگرچه ایران همواره راهکارهایی برای دور زدن تحریم‌ها و به خصوص تحریم‌های نفتی داشته است و تاکنون هم از کانال های مختلف اجازه نداده که دشمن به تمام اهدافش در این مورد دست یابد اما لازم است تا برای جلوگیری از بی‌اثر کردن تحریم‌ها در اقتصاد کشور یکبار برای همیشه با برنامه‌ریزی‌های اساسی و دقیق کوتاه مدت و بلند مدت وابستگی بودجه از نفت را کاهش و حتی به صفر برسانیم تا دیگر دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران اهرمی برای فشار به اقتصاد ایران را نداشته باشند و با عدم وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی هر گونه نقشه ای نقش برآب و بی‌اثر شود.
گفتنی است در مورد کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی همواره تاکید شده و حتی مقام معظم رهبری طی سالیان گذشته این موضوع یعنی خارج کردن درآمدهای نفتی را از بودجه به مسئولان و دست‌اندرکاران دولتی تذکر داده است اما از آنجا که صرف درآمدهای نفتی به یک عادت دیرینه برای ما تبدیل شده و یک درآمد آسان و سهل‌الوصل است دولت‌ها هرگز به صورت جدی به این مقوله نپرداخته‌اند و به صفر رساندن درآمدهای نفتی در بودجه و حتی کاهش آن طی سالیان سال به یک شعار تبدیل شده است.
اما به هر حال رسیدن به این مهم یک مقوله جدی است و نباید به راحتی از آن گذشت گفتنی است اغلب دست‌اندرکاران و کارشناسان اقتصادی رسیدن به این مهم را با برنامه‌ریزی دقیق امری دست‌یافتنی می‌دانند برخی کارشناسان هم معتقدند که تحریم‌ها فرصت بسیار مناسبی را برای کاهش وابستگی ما به نفت ایجاد می‌کند تا با فاصله گرفتن از درآمدهای نفتی به سوی سایر درآمد سوق یابیم چنانچه سید ناصر موسوی لارگانی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: تحریم‌ها از اول انقلاب تاکنون برای ما فرصت بوده و این تلاش آمریکا در تحریم نفت ما کمک ارزشمندی است تا بتوانیم در شرایط خاص وابستگی‌مان را از درآمدهای نفتی کاهش دهیم.
در رابطه با چگونگی کاهش درآمدهای نفتی در بودجه گفت‌وگویی با یحیی آل اسحاق کارشناس و وزیر اسبق بازرگانی انجام شده که در ادامه آمده است:
یحیی آل اسحاق در پاسخ به این سوال که آیا امکان به صفر رساندن بودجه سالانه کشور به درآمدهای نفتی وجود دارد، گفت: نفت در حکم سرمایه کشور است و عقل سلیم حکم می‌کند که سرمایه کشور صرف امور جاری نشود.
وزیر اسبق بازرگانی اظهار داشت: نفت سرمایه ملت و سرمایه‌ای بین نسلی است که باید برای نسل‌های متمادی استفاده شود.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: عملیاتی شدن سرمایه نفت به عنوان یک سرمایه بین نسلی به چگونگی خط‌مشی‌‌گذاری، جهت‌گیری‌ها، سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها بستگی دارد.
* درآمدهای نفتی باید به دارایی‌های مولد تبدیل شود
وی با بیان اینکه استفاده نکردن از درآمدهای نفتی کار معقولی نیست، گفت: درآمد حاصل از نفت باید به یک دارایی مولد تبدیل شود اما متاسفانه از زمان اکتشاف نفت در کشور تاکنون، درآمدهای حاصل از نفت صرف هزینه‌های مختلف کشور از جمله هزینه‌های جاری و همچنین تامین ارزاق عمومی مردم شده است.
از زمان اکتشاف نفت تاکنون، درآمدهای حاصل از نفت صرف هزینه‌های مختلف کشور از جمله هزینه‌های جاری و همچنین تامین ارزاق عمومی مردم شده است.
وزیر اسبق بازرگانی بیان داشت: بنابراین در 100 سال گذشته و از زمان اکتشاف نفت، مجموعه فرآیندهای مختلف به گونه‌ای بوده که دولت و مردم را به درآمدهای نفتی وصل کرده و اجازه نداده که از این سرمایه بهینه استفاده شود.
* وابستگی 80 درصدی بودجه جاری کشور به درآمدهای نفتی
وی با بیان اینکه از همان روزهای ابتدایی که اولین شرکت نفت در کشور تأسیس شد بحث استفاده بهینه از درآمدهای نفتی مطرح بوده است، گفت: اما از آنجا که به واقعیت‌ها خوب نگاه نمی‌شود این مساله در مقام شعار باقی مانده و روز به روز هم وابستگی ما به درآمدهای نفتی زیادتر شده است تا جایی که بودجه جاری کشور اکنون تا 80 درصد وابسته به درآمدهای نفتی شده است.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی چند مشکل ایجاد کرده است، بیان داشت: این وابستگی باعث شده که زمینه‌ای برای فعالیت‌های اقتصادی برای مردم ایجاد نشود و از آنجا که دولت همیشه درآمد آسانی داشته است بنابراین آن در آمد را تبدیل به کالا و پول کرده و آن را خرج کرده است.
وی با بیان اینکه وابستگی به درآمدهای نفتی ما را تنبل کرده است، گفت: این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان فاقد نفت و چنین درآمدی هستند اما در عین حال کار می‌کنند و هزینه‌های عمومی و هزینه‌های دولت را از طریق مالیات و درآمدهای دیگر کسب می‌کنند.
آل اسحاق گفت: دولتی که از درآمدهای مالیاتی و فعالیت‌های اقتصادی هزینه‌های جاری را تامین می‌کند دیگر آمرانه با مردم برخورد نمی‌کند و خود را موظف به خدمات رسانی به مردم می‌داند.
وی با بیان اینکه با وجود درآمدهای نفتی دولت خود را نیازمند تلاش اقتصادی مردم نمی‌داند، گفت: از قدیم‌الایام دولت به دلیل وابستگی به درآمدهای نفتی همین گونه بود و دولت مانند فردی بوده است که ارثی به وی رسیده و آن را هزینه می‌کند و به عبارتی یک جریان یک طرفه و خطی را طی کرده است.
وزیر اسبق بازرگانی با طرح این پرسش که آیا امکان خلاصی از وابستگی به این درآمدهای نفتی وجود دارد یا خیر، گفت: بله می‌توان از این بلا خلاص شد. اگرچه این کار برای جمهوری اسلامی ایران که سال‌ها وابستگی داشته سخت است اما امکان‌پذیر است.
خلاصی بودجه از درآمدهای نفتی اگرچه سخت است اما امکان‌پذیر است.
وی با بیان اینکه برای خلاصی از درآمدهای نفتی در بودجه یک سری پیش‌نیاز وجود دارد، گفت: اولین آن طرز تفکر، خطی مشی‌ها و جهت‌گیری هاست و مجموعه نظام اقتصادی و اداری کشور برای رسیدن به این مهم باید باور باید اراده کافی داشته باشد.
این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: برای دستیابی به کاهش وابستگی بودجه به نفت باید قانون‌گذار، مجری دولت و همه افرادی که در برنامه‌ریزی کشور نقش دارند به آن باور رسیده باشند.
* دولت فقط به 4 وظیفه اصلی خود عمل کند
آل اسحاق در ادامه و در پاسخ به این سوال که برای کم کردن هزینه‌های جاری دولت چه باید کرد، گفت: دولت باید وظایف غیر ضروری را از خودش جدا کند و براساس وظایفی که قانون (ماده 22 اصل 44) قانون برای آن مشخص کرده است فقط سیاستگذاری، هدایت، نظارت و پشتیبانی کند.
وی بیان داشت: تا زمانی که دولت به سمت این 4 وظیفه نرود می‌خواهد بنگاه‌داری و شرکت‌داری کند و در پروژه‌های خودش شرکت کند.
* طی 10 سال فقط 15 درصد از خصوصی‌سازی محقق شده است
این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه کاهش و به صفر رساندن وابستگی بودجه جاری به درآمدهای نفتی امکان‌پذیر است، بیان داشت: طی 40 سال گذشته مبانی قانونی که دولت یک دولت سبک و کوچک شود و فقط شرایط حاکمیتی داشته باشد در اصل 44 آمده است اما در حالی که قرار بود طی 10 سال حدود 60 تا 70 درصد از امور اقتصادی دولت به مردم واگذار شود فقط 15 درصد محقق شده است.
وزیر اسبق بازرگانی اظهار داشت: قرار بود واگذاری ها به مردم به گونه‌ای انجام شود که هیچ پروژه‌ای را دولت انجام ندهد مگر اینکه کسی از بخش خصوصی و مردمی نخواهد که آن کار را انجام دهد.
وی با اشاره به فرمایش امام (ره) بیان داشت: یک زمانی برخی وزرا وقت در رابطه با اینکه اقتصاد دولتی و یا آزاد باشند به حضور امام (ره) رفتند و امام (ره) فرمودند کارهایی که مردم می‌توانند انجام دهند دولت انجام ندهد و به مردم واگذار شود.
آل اسحاق با بیان اینکه یک مقدار از کارهایی که دولت می‌تواند انجام دهد به اتحادیه‌ها واگذار شود، گفت: کارهایی مثل خدمات شهری، حمل و نقل، خدمات نظارتی و ... قابلیت واگذاری به اتحادیه‌ها را دارد بنابراین بهتر است دولت آن‌ها را به مردم واگذار کند.
وی افزود: انجام بسیاری از امور اکنون برای دولت سنگین است بنابراین باید با یک سیستم خاص برخی امورات به بخش غیردولتی واگذار شود تا تعهدات دولت کم شود.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: صرف درآمدهای نفتی در بودجه عمرانی اشکالی ندارد زیرا بودجه عمرانی باعث اشتغال می‌شود ضمن اینکه بودجه جاری باعث رشد تولید و رشد اقتصاد می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه استفاده نکردن از درآمد حاصل از نفت غلط است گفت: اینکه نفت بفروشیم و درآمد حاصل از آن را تبدیل به کالا و مزد کنیم مقبول نیست.
استفاده نکردن از درآمد حاصل از نفت غلط است اما اینکه نفت را بفروشیم و در آمد حاصل از آن را تبدیل به کالا و مزد کنیم هم مقبول نیست.
وزیر اسبق بازرگانی اظهار داشت: آنچه الان در مورد نفت اتفاق می‌افتد چند حالت دارد یکی اینکه ما و بعضی از کشورها در صحنه‌های بین‌الملل تبدیل به سوخت‌رسان عالم شده‌ایم یعنی موظف به استخراج نفت با تکنولوژی قدیم شده‌ایم و سعی می‌کنند با پایین‌ترین قیمت ممکن نفت را از ما بخرند و در انتها هم پول حاصل از نفت صرف امور جاری دولت شود و یا اینکه پول حاصل از نفت را تبدیل به ارزش افزوده بالا کنیم.
وی با بیان اینکه باید به سمت دیدگاه دوم یعنی تبدیل درآمد حاصل از نفت به ارزش افزوده حرکت کنیم، بیان داشت: این کار شدنی است اما عزم جدی می‌خواهد.
* عادت به درآمدهای سهل‌الوصول نفت را ترک کنیم
آل اسحاق با تاکید بر اینکه ما عادت کرده‌ایم که نفت بفروشیم و پول آن را صرف امور جاری از جمله پرداخت حقوق کارمندان دولت و صرف واردات مواد غذایی کنیم، گفت: این در حالی است که اگر نیازی به خدمات رفاهی، خدمات درمانی، آموزش و پرورش، حمل و نقل شهری و بین شهری و .... وجو دارد باید از محل کار خودمان هزینه‌های دولت را پرداخت کنیم.
وی با بیان اینکه یکی از راه‌های کسب درآمد اخذ مالیات است، گفت: ضمن اینکه در طی سال ها دولت دارایی‌هایی را بدست آورد که باید آن را بفروشد و با سرمایه‌گذاری مجدد خلق ثروت کند زیرا دلیلی وجود ندارد که دولت زمین و بنگاه اقتصادی در اختیار داشته باشد و یا خدماتی که می‌تواند ثروت‌اندوزی کند در اختیار داشته باشد مگر در جاهایی که مصلحت نیست می‌تواند این کارها را انجام دهد.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: در جاهای مختلف دنیا حتی امور استراتژیک از جمله حمل و نقل هوایی، خدمات فرودگاهی، ساخت سد و نیروگاه و ... را مردم انجام می‌دهند و دولت فقط دولت به عنوان ناظر است و در صورت لزوم هدایت و پشتیبانی می‌کند.
وزیر اسبق بازرگانی بیان داشت: در مجموع، به صفر رساندن وابستگی بودجه جاری به درآمدهای نفتی کاملا امکان‌پذیر است اما تحقق آن عزم جدی می‌طلبد.
* کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی امری تدریج‌الوصول است
این استاد دانشگاه بیان داشت: تحقق این موضوع امری تدریج‌الوصول است و رسیدن به آن به صورت آنی و بدون برنامه‌ریزی امکان‌پذیر نیست.
آل اسحاق افزود: برای تحقق باید همه وظایف نظارتی و پشتیبانی دولت واگذار شود که البته واگذاری این امورات به بخش خصوصی طی یک نامه امکان‌پذیر نیست و باید فرآیند این کار به صورت معقول و عاقلانه انجام شود.
