حمل و نقل ریلی علاوه بر صرفه اقتصادی برای خانوارهای کم‌درآمد و متوسط، امنیت بالایی هم دارد و گرانی بلیت قطار به ضرر اقشار متوسط و کم‌درآمد جامعه است. شرکت‌های ریلی می‌گویند به‌جز تیر سال ۹۷ که نرخ بلیت قطار ۱۰ درصد افزایش داشت، در چهار سال گذشته افزایش قیمتی نداشته‌اند. در مقابل برخی کارشناسان معتقدند درحال‌حاضر تنها مشوق مردم به استفاده از قطار، پایین بودن نرخ بلیت آن در مقایسه با دیگر شیوه‌های حمل‌ونقلی است و در صورت افزایش نرخ بلیت، احتمال کاهش مسافران این بخش وجود دارد. کاهش تعداد مسافران قطار، موجب می‌شود افزایش درآمد شرکت‌های ریلی از محل گران شدن بلیت قطار، خنثی شود. با توجه به افزایش نیافتن قیمت بنزین ، ترجیح مردم به استفاده از خودروی شخصی نسبت به سفر با قطار افزایش خواهد یافت که هم افزایش مصرف بی‌رویه بنزین را موجب خواهد شد و هم احتمالاً تلفات جاده‌ای را بیشتر خواهد کرد.
کاهش مسافران ریلی
آمارها نشان می‌دهد افزایش نرخ بلیت قطار کاهش سه میلیونی مسافر را به همراه داشته است. در سال ۸۹ تعداد مسافران ریلی ۲۹ میلیون نفر بود که افزایش بلیت قطار در طول سال‌های گذشته و از دست رفتن قدرت خرید خانوارها موجب شده تعداد مسافران به ۲۶ میلیون نفر کاهش یابد. کاهش مسافر در بخش ریلی نشان‌دهنده افزایش قیمت بلیت قطار بیش از قدرت خرید مردم در طول سال‌های گذشته است.
این موضوع را از منظر دیگری نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد. با توجه به میزان تلفات ناشی از تصادفات رانندگی در جاده‌ها پیش‌بینی می‌شد مسؤولان کمی به فکر توسعه حمل و نقل ریلی باشند، اما افزایش نرخ بلیت قطار باز هم خانوارها را از این بخش دور می‌کند. آمارها نشان می‌دهد از ابتدای فروردین تا پایان دی ماه گذشته، ۱۴ هزار و ۶۸۵ نفر جان خود را در حوادث رانندگی از دست داده‌اند؛ این تعداد در سال ۹۶ در همین بازه ۱۴ هزار و ۵۷۰ نفر بوده است که افزایش ۸/۰ درصدی در این مورد را شاهد هستیم. طبق آمار تصادف‌ها، ۴۰۷/۹ نفر در جاده‌های برون‌شهری
۵۷۹/۳ نفر در خیابان‌های درون‌شهری و ۹۷۸ نفر در جاده‌های روستایی جان خود را از دست داده‌اند. از این رو انتظار می‌رود توسعه حمل و نقل ریلی که کمترین خطر را دارد، با جدیت بیشتری دنبال شود و بلیت قطار با قیمت معقول‌تری در اختیار خانوارها قرار بگیرد.
مسؤول تعیین قیمت بلیت قطار کیست؟
مسؤول تعیین قیمت بلیت قطار، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان است، اما ظاهراً افزایش اخیر قیمت بلیت قطار با تصمیم شورای عالی هماهنگی ترابری کشور بوده است.
اعضای شورای عالی هماهنگی ترابری کشور که رای به گران شدن بلیت قطار داده‌اند عبارتند از:
۱ وزیر راه و شهرسازی
۲ وزیر کشور
۳ وزیر صنعت، معدن و تجارت
۴ وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی
۵ رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور
۶ رئیس گمرک جمهوری اسلامی ایران
۷ معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی
۸ رئیس سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای
۹ مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران
۱۰ رئیس سازمان بنادر و دریانوردی
سکوت سازمان حمایت و تعزیرات
از سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و سازمان تعزیرات پیگیری کردیم تا دیدگاه این نهادهای نظارتی را درباره گران شدن بلیت قطار جویا شویم که مسؤولان این دو سازمان گفتند گرانی بلیت قطار به آنها مربوط نیست.
درصد گرانی هنوز معلوم نیست
شهرام آدم‌نژاد، معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی در این باره گفت: آنچه در خبرها منتشر شده این است که طبق تصمیماتی که در شورای عالی هماهنگی ترابری گرفته شده، قیمت بلیت قطار بعد از ماه رمضان ۲۲ درصد افزایش می‌یابد، اما جزئیات ارقام مربوط به افزایش هنوز نهایی نشده است.
آدم‌نژاد گفت: حوزه حمل و نقل به عنوان یک بخش زیربنایی و تاثیرگذار در توسعه کشور به شمار می‌رود و ما هم به دنبال این موضوع هستیم که افزایشی صورت نگیرد.
معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی ادامه داد: انجمن حمل و نقل ریلی از ما درخواست افزایش نرخ در راستای افزایش هزینه‌های تمام‌شده شرکت‌هایشان را داشتند و ما در حال بررسی این موضوع هستیم.
وی با تاکید بر اینکه مصوبه شورای هماهنگی ترابری کشور قابل اجراست. تصریح کرد: قصد ما افزایش قیمت بلیت قطار نیست مگر اینکه مجبور شویم.
هزینه‌های سنگین شرکت‌های ریلی
آن‌طور که گفته می‌شود اخیراً شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی موظف شده‌اند بابت هزینه‌های حق دسترسی به شبکه ریلی و استفاده از نیروی کشش، نسبت به دادن ضمانت‌نامه به شرکت راه‌آهن اقدام کنند و برخی فعالان این صنعت معتقدند این ضمانت‌نامه، هزینه سنگینی بر دوش شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی می‌گذارد.
محسن سعیدبخش، مدیرعامل یک شرکت ریلی در این باره گفت: در حالی که واگن‌های ما داخل شبکه راه‌آهن کشور بوده و به هیچ وجه امکان خارج کردن آنها را نداریم و در حقیقت در مدیریت شرکت راه‌آهن است؛ چه ضرورتی دارد سالانه بالغ بر چند میلیارد تومان هزینه‌های بانکی توسط شرکت‌های حمل ریلی بابت ضمانت‌نامه پرداخت شود؟
وی درباره مشکلات پیش روی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی گفت: یکی از مشکلات کمبود قطعات و افزایش قیمت آنها بوده به نحوی که بعضی از قطعات مانند چرخ و محور تا ۳۰۰ درصد افزایش قیمت داشته و شرکت‌ها نیازمند تخصیص ارز نیمایی جهت تأمین قطعات خارجی هستند.
سعیدبخش در ادامه گفت: به علت تحریم‌ها و اینکه بعضی از قطعات امکان تولید در داخل را ندارند درمواردی که قصد خرید قطعات از خارج کشور را داشتیم، طرف خارجی اقلام را به ما تحویل نداده و قرارداد را متوقف کرده است. همچنین برای خرید واگن قطار از خارج کشور نیز مشکل نقل و انتقال ارز داریم. البته در مواردی که صنایع داخلی قادر به تولید قطعات هستند در راستای اقتصاد مقاومتی و برای کمک به اشتغال داخلی، اولویت اول تأمین قطعات خود را به شرکت‌های داخلی که مورد تأیید شرکت راه‌آهن
هستند، می‌دهیم.
افزایش تلفات جاده‌ای
محمدرضا رضایی کوچی، رئیس کمیسیون عمران مجلس در واکنش به تصمیم دولت برای گران کردن بلیت قطار گفت: به هیچ عنوان با افزایش نرخ بلیت‌های قطار موافق نیستم به همین منظور تلاش می‌کنیم در ابتدای هفته آینده در کمیسیون عمران مجلس این موضوع را پیگیری کنیم. وی افزود: از نظر بنده در شرایط فعلی و با توجه به افزایش نرخ ارز و سایر کالاها رشد نرخ بلیت قطار به لحاظ روانی بازار و اقتصاد کشور را به هم می‌ریزد.
رئیس کمیسیون عمران مجلس اذعان کرد: در حال حاضر تنها مشوق مردم به استفاده از قطار، پایین بودن نرخ بلیت آن در مقایسه با دیگر شیوه‌های حمل‌ونقلی است و در صورت افزایش نرخ بلیت، احتمال کاهش مسافران این بخش وجود دارد. کاهش تعداد مسافران قطار، موجب می‌شود افزایش درآمد شرکت‌های ریلی از محل گران شدن بلیت قطار، خنثی شود. رضایی کوچی تصریح کرد: با توجه به عدم افزایش قیمت بنزین، ترجیح مردم به استفاده از خودروی شخصی نسبت به سفر با قطار افزایش خواهد یافت.
دولت به شرکت‌های ریلی کمک کند
علیم یارمحمدی، دبیر کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی درباره گران شدن بلیت قطار عنوان کرد: هنوز کمیسیون عمران در این خصوص جلسه‌ای صورت نداده است ولی اگر این افزایش قیمت برخلاف مصوبات جاری مجلس باشد، پیگیری و به شدت برخورد خواهیم کرد.
وی افزود: با این حال به نظر می‌رسد مثل افزایش سرسام‌آور قیمت بلیت هواپیما در ماه‌های قبل و پایین نیامدن آن شاهد افزایش قیمت بلیت قطار و عدم پیگیری مسئولین در این زمینه باشیم.
دبیر کمیسیون عمران مجلس گفت: دولت در قالب یارانه‌ای که برای بهبود زیرساخت‌های این بخش در نظر گرفته، می‌تواند به شرکت راه‌آهن و رجا کمک کرده تا مانع افزایش قیمت بلیت شود. این در حالی است که این شرکت‌ها معتقدند همین یارانه را نیز به آنها نمی‌پردازند.
یارمحمدی اذعان کرد: به نظر بنده با توجه به تسهیلاتی که در قالب برنامه بودجه برای شرکت‌های ریلی دیده‌شده، این شرکت‌ها از افزایش قیمت بلیت خود خودداری کنند.
به زیان قشر متوسط
شهرام کوسه غراوی، عضو کمیسیون عمران مجلس نیز در این باره گفت: با توجه به شرایط فعلی و گرانی تمامی محصولات و کالاها به هیچ عنوان موافق افزایش قیمت محصولی از جمله بلیت قطار نیستم.
وی افزود: طبیعتاً افزایش قیمت بلیت قطار در شرایط فعلی خود به خود بار روانی برای افزایش سایر محصولات در آینده‌ای نزدیک ایجاد خواهد کرد.
کوسه غراوی تصریح کرد: طبیعتاً قشر متوسط به پایین جامعه با افزایش نیافتن قیمت بلیت قطار از این بخش در حمل و نقل خود استفاده خواهند کرد ولی با افزایش آن شاهد افزایش مسافرت‌ها از طریق خودروها و به تبع آن افزایش مصرف بنزین و تصادفات جاده‌ای خواهیم بود. عضو کمیسیون عمران مجلس گفت: دولت باید تمام حمایت‌های لازم را جهت ثابت ماندن قیمت بلیت قطارها انجام دهد تا مردم سفرهای امن، راحت و ارزان‌قیمتی داشته باشند.
افزایش تاخیر مصوبات بودجه
قلی‌ا… قلی‌زاده، عضو کمیسیون عمران مجلس گفت: با توجه به افزایش حقوق و دستمزد و افزایش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات تجهیزات ریلی و ارزی بودن آنها به نظر می‌رسد نرخ بلیت قطارها در سال جدید افزایش یابد.
وی افزود: قاعدتاً تا حدی که قانون بودجه مصوب کرده است این افزایش حقوق، قانونی است هرچند که به نظر می‌رسد این افزایش قیمت روی سایر کالاها تاثیرگذار خواهد بود، البته با توجه به افزایش بیمه، هزینه‌های جاری شرکت‌های ریلی و موارد دیگر به نظر می‌رسد این امر باید صورت گیرد. عضو کمیسیون عمران مجلس اظهار کرد: با توجه به اینکه بار مالی دولت در بودجه سال ۹۸ بسیار بالاست به نظر می‌رسد نباید به آن چیز جدیدی اضافه کرد ولی با امکانات فعلی باید تمام تلاش‌ها انجام شود تا قیمت بلیت‌ها به میزان کمتری افزایش یابد.
قلی‌زاده تصریح کرد: در سایر مباحث اقتصادی از جمله بخش‌های صنعت، انرژی، کشاورزی و مسکن باید جراحی‌های اقتصادی صورت گیرد تا بتوان از طرفی شاهد رشد اقتصادی و از طرف دیگر افزایش نیافتن قیمت محصولات باشیم.
مجبور به افزایش نرخ بلیت هستیم
محمد رجبی، مدیرعامل شرکت حمل و نقل ریلی رجا به افزایش هزینه شرکت‌های حمل و نقل ریلی ناشی از افزایش نرخ ارز اشاره و تصریح کرد: مدارک افزایش ۱۶۰ درصدی هزینه‌های شرکت‌های ریلی به سازمان حمایت از مصرف‌کننده ارسال شد و مورد تایید قرار گرفت.
وی افزود: تا سال گذشته افزایش قیمت بلیت‌های قطار باید در ستاد تنظیم بازار تصویب می‌شد اما از بهمن‌ماه گذشته این اختیار به شورای هماهنگی ترابری که نمایندگان ستاد تنظیم بازار و سازمان حمایت از مصرف‌کننده در آن حضور دارند واگذار شد.
رجبی به پیشنهاد انجمن حمل و نقل ریلی اشاره کرد و ادامه داد: پیشنهاد ما به شورای هماهنگی ترابری مبنی بر افزایش ۲۵ درصدی قیمت بلیت قطار بود، به طوری که مسیرها و قطارهایی که کشش قیمتی دارند تا
۶۰ درصد و مسیرهای منطقه‌ای مانند سیستان و بلوچستان ۱۰ درصد افزایش یابد اما سازمان حمایت و شورای هماهنگی ترابری میانگین رقم ۲۲ درصد را تعیین کردند.
مدیرعامل شرکت رجا تصریح کرد: این شورا به صورت شفاهی به ما گفت که مسیر مشهد را از افزایش قیمت بیش از ۲۲ درصدی معاف کنید و ما اقدامات لازم را در این راستا انجام دادیم و این موضوع به اطلاع همه شرکت‌ها رسیده است. البته این خواسته ما نبود و درخواست داده بودیم قطارهایی مانند نور، سپهر و زندگی که ظرفیت افزایش قیمت را دارند تا ۶۰ درصد افزایش قیمت داشته باشد که موافقت نشد.
وی با بیان اینکه قطارهای عادی قرار نبود بیش از ۲۰ درصد افزایش قیمت داشته باشند گفت: برخی مسیرها و قطارها ظرفیت افزایش قیمت را داشتند و ما خواهان افزایش در این بخش بودیم که این موضوع مورد توجه مسؤولان تعیین‌کننده قیمت قرار نگرفت.
این مقام مسئول با تاکید بر اینکه همه قطارها ظرفیت افزایش قیمت بلیت را ندارند افزود: پیشنهاد ما مبنی بر افزایش قیمت برای مسیرهای پرتردد و قطارهای خاص بود تا هزینه‌های کل ناوگان را پوشش دهیم که آنچه مدنظر قرار گرفته شد با پیشنهاد ما فاصله زیادی دارد.
رجبی به پرسش خبرنگار ما مبنی بر اینکه با توجه به اینکه اقشار ضعیف و کم‌درآمد بیشتر از حمل و نقل ریلی استفاده می‌کنند چرا باز شرکت‌ها درخواست افزایش قیمت بلیت داشتند، پاسخ داد: صحبت شما کمی پوپولیستی است. هر واگن شرکت رجا حدود هشت میلیارد تومان قیمت دارد و هزینه تعمیر و نگهداری از این واگن‌ها مشمول هزینه‌های دیگر می‌شود، درنتیجه اگر نتوانیم هزینه‌ها را پرداخت کنیم باید واگن را از ریل خارج کنیم که کمبود عرضه باعث رنجش مسافران خواهد شد.
وی تاکید کرد: شرکت رجا بودجه دولتی ندارد و از محل فروش بلیت خود را اداره می‌کند. این در حالی است که به منظور تقویت تولید داخل شرکت‌های ایرانی هرچه تولید می‌کنند می‌خریم اما برخی محصولات در ایران ساخته نمی‌شود و مجبور به واردات با ارز آزاد هستیم که هزینه‌های زیادی را به شرکت تحمیل می‌کند. البته هزینه تمام‌شده شرکت‌های داخلی هم آن‌قدر زیاد شده که بر هزینه‌های ما می‌افزاید و تعمیر و نگهداری واگن‌ها که تا ابتدای سال گذشته با قیمت ۶۰۰ میلیون تومان تمام می‌شد اکنون با قیمت یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان انجام می‌شود.
مدیرعامل رجا با بیان اینکه قیمت قطارهای حومه‌ای اصلاً اضافه نشده اضافه کرد: میانگین بلیت قطارهای حومه‌ای در کشور ۳,۰۰۰ تومان است و برای رفاه دانشجویان و کارگران از افزایش قیمت خودداری کردیم.
