مهران زند با اشاره به اینکه بارش‌های اخیر ایران نمونه‌ای از رویدادهای حدی است، اظهارکرد: رویدادهای آب و هوایی حدّی، پدیده‌های جوی هستند که از نظر فراوانی، کمیاب ولی در عین حال از شدت بالایی برخوردار هستند و هنگام وقوع آن‌ها زیست‌کره و ساکنان منطقه به دشواری می‌توانند خود را با تغییرات ایجاد شده تطبیق دهند.
وی افزود: این رخدادها مقادیر حداکثر یا حداقلی متغیرهای مختلف هواشناسی یا هیدرولوژیک مانند بارش، دما، باد یا دبی هستند که احتمال وقوع کمی دارند اما از شدت بالایی برخوردارند. از آنجا که بستر رویدادهای آب و هوایی حدّی، «شرایط دمایی و بارش‌های حدی» است، بررسی داده‌های اقلیمی حدی در این مورد ضروری به نظر می‌رسد.
این دانشیار پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ادامه داد: با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران که در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده است؛ هر ساله شاهد رویدادهای حدی بارش (خشکسالی و بارش‌های شدید منجر به سیل) هستیم. اهمیت بررسی مقادیر حدی بارش، روند تغییرات و فراوانی رخداد بارش، طی دوره‌های گذشته و همچنین تأثیر گرمایش جهانی بر روند مقادیر حدی بارش طی دوره‌های آتی بسیار ضروری است. گفتنی است؛ از اشکال بارز وقایع حدی در بخش کشاورزی (که اثرگذاری مستقیم بر شرایط موجود هر منطقه دارد) می‌توان رخداد خشکسالی و وقوع سیلاب را برشمرد که به تغییرات میزان، شدت و فراوانی بارش هر منطقه وابسته است.
زند تاکید کرد: مطالعات انجام‌شده در زمینه تغییر اقلیم در جهان حاکی از این واقعیت است که تغییر معنی‌دار در یک یا چند متغیر اقلیمی مانند دما و بارش در یک بازه زمانی بلندمدت موجب تغییر در وقوع پدیده‌های حدی مانند بارش‌های شدید، خشکسالی و طوفان می‌شود. در سال‌های اخیر وقوع رخدادهای حدی مانند بارش های سنگین، تگرگ، موج‌های هوای گرم، خشکسالی، سیل و طوفان در بسیاری از مناطق دنیا افزایش یافته است. تحقیقات بسیاری در مراجع معتبر علمی جهان افزایش این پدیده‌های حدی را ناشی از گرمایش جهانی می‌دانند.
گرمایش جهانی در نتیجه افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی
به گفته این اقلیم‌شناس، از سال‌های گذشته مدل‌های آب و هوایی پیش‌بینی کرده‌اند که به‌خاطر افزایش گازهای گلخانه‌ای و متعاقباً گرم‌شدن کره زمین، مناطق مرطوب دنیا به احتمال زیاد مرطوب‌تر (بارانی‌تر) خواهند شد. هوای گرم‌تر باعث تبخیر بیشتر آب اقیانوس‌ها و آبراهه‌ها می‌شود و در عین حال هوای گرم‌تر می‌تواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد. ترکیب چنین عواملی منجر به بارش‌های سیلابی می‌شود.
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اظهار کرد: افزایش گازهای گلخانه‌ای ناشی از افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی روز به روز، وضعیت آب و هوا را بدتر می‌کند و به احتمال زیاد منجر به بروز امواج گرمایی مرگبار، آتش‌سوزی جنگل‌ها، خشکسالی و سیل می‌شود.
زند در ادامه در مورد بارش‌های سنگین اخیر در ایران که منجر به وقوع سیل در تعدادی از شهرهای کشور شده است، با بیان اینکه این بارش‌ها، ناگهانی نبودند و سازمان هواشناسی کشور از ۱۰ روز قبل از وقوع، حتی مقدار بارش را به شکل کمّی برآورد کرده بود، گفت: بر پایه داده‌های سازمان هواشناسی کشور، بارندگی‌های ایستگاه سینوپتیک اهواز در سال ۲۰۱۸ و ابتدای ۲۰۱۹ کمتر از سال ۱۹۹۷ میلادی است و به‌طورکلی این اظهار نظر که این بارش‌ها در ۴۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است درست نیست یا دست کم برای تمام مناطق درگیر با سیل صدق نمی‌کند.
تاثیر دخالت‌های انسانی در وقوع سیل‌های ایران
این متخصص حوزه اقلیم‌شناسی با اشاره به اینکه بارش یک متغیر هواشناسی است و سیلی که روی زمین جاری می‌شود؛ یک مسئله هیدرولوژیکی پیچیده است، تاکید کرد: از نظر میزان بارش، اتفاقی که افتاده بی‌سابقه نبوده است. اینکه این بارش در مناطقی منجر به سیل شده، عوامل متعددی در آن دخالت داشته که این عوامل در هر منطقه می‌تواند متفاوت باشد و باید دقیقاً بررسی و ریشه‌یابی شوند. از بین رفتن جنگل‌ها، تجاوز به حریم رودخانه، عدم لایروبی و مسدود شدن آبراهه و … از عوامل ایجاد این سیلاب‌ها بوده‌اند.
زند در مورد عوامل احتمالی وقوع سیل‌های مخرب در ایران طی روزهای گذشته، افزود: خشکسالی‌های پیاپی می‌توانند زمینه‌ساز جاری‌شدن سیل شوند، چون کمبود و یا نبود منابع آبی در سال‌های خشک باعث از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود، نبود پوشش گیاهی نیز منجر به فرسایش خاک شده و این چرخه منجر به تشدید سیل می‌شود.
وی در ادامه با بیان اینکه رویدادهای سیل اخیر نشان داد که علاوه بر دخالت‌های نادرست انسان در طبیعت و پاکسازی جنگل‌ها و بیشه‌زارهای پیرامونی شهرها و روستاها، مکان‌یابی نامناسب برخی از روستاها و شهرها نیز در ایجاد این خسارت‌ها بی‌تأثیر نبوده است، تصریح کرد: برخی از این مناطق مسکونی درست در حریم رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند و یا اینکه در گذر زمان به سمت رودخانه‌ها توسعه پیدا کرده‌اند. شهرداران و استانداران و مدیریت بحران استان‌ها باید پیش از این به این مسئله توجه می‌کردند و راه‌های برون‌رفت از این خطرهای احتمالی را برطرف می‌کردند تا از میزان خسارت‌ها به مقدار قابل توجهی کاسته می‌شد.
ضرورت تهیه منحنی پیش‌بینی بارش و دما توسط سازمان هواشناسی
این عضو پژوهشکده خاک و آبخیزداری همچنین با اشاره به ضرورت آینده‌نگری وضعیت بارشی کشور تاکید کرد: برخی از ویژگی‌های بارش‌های حدی ایران مانند بیشینه بارش محتمل و منحنی‌های شدت-مدت-فراوانی بارش برای بسیاری از ایستگاه‌ها تهیه نشده و آن‌هایی هم که تهیه شده است؛ به‌روزرسانی نشده است. از این‌رو ضروری است تا هرچه سریع‌تر، سازمان هواشناسی این اطلاعات مهم را با استفاده از داده‌های بلندمدت بارش ساعتی و روزانه ایستگاه‌های پراکنده در سطح کشور تهیه کند و در دسترس برنامه‌ریزان مختلف قرار دهد تا بر مبنای آن‌ها نسبت به جابجایی روستاهایی که در مکان نامناسب قرار گرفته‌اند و رهاسازی بستر سیلابی رودخانه‌ها از دست‌اندازی‌های انسانی هرچه سریع‌تر اقدام شود تا از تکرار چنین حوادثی جلوگیری شود.
وی در پایان با اشاره به تاثیر اجتماعی ناشی از خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها گفت: خشکسالی و سیل در نقاط مختلف دنیا می‌تواند سرنوشت یک کشور را رقم بزند. بارندگی‌های شدید در برخی نقاط و کمبود بارندگی در برخی نقاط دیگر در زندگی بخش بزرگی از مردم تأثیر منفی می‌گذارد البته این همه ماجرا نیست و تأثیر این پدیده را می‌توان در توقف تولید مواد غذایی، به‌وجود آمدن نا آرامی‌های اجتماعی، شورش همچنین مهاجرت مشاهده کرد.
