شرایطی که سبب شد تا این نماگر برای سومین روز متوالی به نوسان محدود خود در کانال ۱۶۴ هزار واحدی ادامه دهد. در این میان می‌توان یکی از عوامل افزایش فشار فروش طی دادوستدهای دیروز بازار سهام را به روند نزولی نرخ دلار در بازار آزاد ارتباط داد. امری که البته به کج‌فهمی بورس نسبت به نرخ دلار باز می‌گردد. جایی که کاهش نرخ دلار در بازار آزاد موجب نگرانی معامله‌گران نسبت به وضعیت شرکت‌های صادراتی می‌شود و در یک نتیجه‌گیری نادرست، شرایط را وخیم ارزیابی می‌کنند. در عین حال نزدیک شدن به روزهای پایانی سال و نیاز به نقدینگی شب عید به ویژه در میان حقوقی‌ها باعث شده تا معاملات کم‌رمقی را شاهد باشیم.
کج‌فهمی بورس نسبت به دلار
نگاهی به روند نرخ دلار در بازار آزاد نشان از همبستگی بالای این نرخ با نوسان شاخص سهام دارد. جایی که همگام با رشد نرخ دلار شاهد افزایش شاخص کل بورس تهران و در زمان کاهش این نرخ، شرایطی عکس را در بازار سهام شاهد هستیم. نمودار نوسانات شاخص بورس با دلار در بازار آزاد واکنش همگام و عمدتا با یک فاز تاخیر سهام را نسبت به این متغیر اثرگذار نشان می‌دهد. عمده قیمت‌ها در اقتصاد کشور با نوسانات دلار گره خورده است و در این میان قیمت سهام نیز از این موضوع مستثنی نیست. با این حال نکته نخست که در نمودار بازدهی بورس و دلار مشاهده می‌شود اختلاف فاحش بازدهی این دو متغیر از ابتدای سال ۹۷ است و این موضوع می‌تواند هیجانی بودن واکنش به افت نسبی دلار را در بازار سهام مشخص کند. روز گذشته نیز دلار با کاهش ۳ درصدی به سطح ۱۲۷۵۰ تومانی رسید. موضوعی که به تغییر جهت شاخص سهام در میانه معاملات منتهی شد. این شرایط نشان می‌دهد همچنان معامله‌گران کاهش نرخ دلار را در بازار آزاد به روند سودآوری شرکت‌های سهامی ارتباط می‌دهند و با این درک نادرست، نسبت به آینده صادرکنندگان بورسی، اظهار نگرانی می‌کنند.
بخش قابل توجهی از ارزش بازار کل بورس تهران را گروه‌های بزرگ کالایی شامل پتروشیمی، سنگ آهن، فولاد، مس، روی و محصولات نفتی در اختیار دارند. نرخ دلار نیز اثر مستقیمی بر درآمد صادراتی و همچنین فروش داخلی این شرکت‌ها دارد. اما نکته‌ای که از اهمیت بالایی برخوردار است لزوم توجه به اثر نرخ دلار بر سودآوری شرکت‌ها است. در حال حاضر ارز صادراتی اغلب شرکت‌های بورسی بر مبنای دلار نیمایی، قیمت‌گذاری می‌شود؛ چرا که صادرکنندگان به خصوص صادرکننده‌های بزرگ کشور مجبور به عرضهارز حاصل از صادرات در سامانه نیما هستند. نرخ‌های نیما نیز بر اساس اطلاعات موجود به سمت ۹ هزار تومان حرکت کرده است اما همچنان میانگین نرخ نیما کمتر از این مقدار است. به این ترتیب عملا اثر مستقیمی از جانب رشد نرخ آزاد دلار مورد توجه شرکت‌ها نیست، اما با این حال شاهد اهمیت ویژه این موضوع برای معامله‌گران بورسی هستیم.
حال سوال اینجاست که دلیل واکنش بورس به تغییرات نرخ دلار در بازار آزاد چیست؟ در جواب این سوال باید گفت دلار را می‌توان نشانگری از انتظارات تورمی قلمداد کرد. این انتظارات تورمی از یکسو به افزایش تقاضا انجامیده و از سوی دیگر سبب جولاننقدینگی در بازارها می‌شود. افزایش تقاضا برای محصولات فلزی و پتروشیمی در معاملات هفته‌های اخیر بورس کالا نیز شاهدی بر این مدعا است. در عین حال همان‌طور که اشاره شد نوسان نرخ دلار در بازار آزاد سبب تحریک نقدینگی (حضور نقدینگی به سمت بازارهای مختلف و بورس تهران) شده است. عواملی که به خودی خود رشد شاخص سهام را به دنبال خواهند داشت.
با این حال به نظر می‌رسد علت اصلی واکنش بورس تهران به نوسانات دلار آزاد بار دیگر از جنبه رفتاری و حافظه بازار نشات گرفته باشد. در این میان رفتار هیجانی در ساعت پایانی معاملات سهام روز گذشته کاملا مشخص بود. نمونه این موارد را از ابتدای سال ۹۷ بارها در میان معامله‌گران بورسی شاهد بوده‌ایم. در یک نگاه کلی می‌توان همسویی نرخ دلار در بازار آزاد و روند شاخص سهام را در سه دوره مورد بررسی قرار داد. در دوره نخست صعود بورس در پایان بهار، جهش نرخ دلار نقدینگی را به سمت بازارهای مختلف و بورس روانه کرد. شاخص سهام در این مدت رشد ۲۰ درصدی را به ثبت رساند. در ادامه اما وارد یک دوره اصلاح شد. این دوره اصلاح با نزول دلار همزمان شد؛ دلار نیز پس از رشد بیش از ۳۵ درصدی استراحت کوتاهی را تجربه کرد. در آن دوره سهامداران نسبت به واقعیت‌های موجود و اثر اختلاف فاحش نرخ دلار در بازار آزاد با دلار ۴۲۰۰ تومانی (الزام فروش ارز صادراتی در نرخ دولتی) چندان آگاه نبودند. با این حال مشاهده شد که شاخص بورس در دوره‌های بعدی نیز با اعلام خبر حذف نرخ ۴۲۰۰ تومانی و الزام صادرکنندگان به عرضه ارز در بازار نیما و در کل سیگنال‌های بنیادی جهش یافت. دوره دوم صعود سهام به بازدهی بیش از ۲۳ درصدی این نماگر در بازه زمانی ۳ تا ۱۶ مرداد باز می‌گردد. رشدی که به دنبال افزایش ۲۷ درصدی نرخ دلار، البته با یک فاز تاخیر به وقوع پیوست. سومین و مهم‌ترین دوره صعود شاخص سهام اما از اواخر شهریور ماه آغاز شد و تا ۹ مهرماه توانست بازدهی ۴۲ درصدی در کارنامه این بازار ثبت کند و این نماگر را به سقف تاریخی خود برساند. دلار در این دوره از حدود ۱۰ هزار تومان به اوج قیمتی خود یعنی ۱۸هزار و ۲۰۰ تومان در ۴ مهرماه رسید. البته این موضوع به معنای رشد یکسان شاخص سهام با نرخ دلار نبود، بلکه تنها در پایان موج صعودی دلار شاهد عقب‌نشینی خریداران سهام بودیم. یکی از مواردی که به نظر می‌رسد در آن دوره نیز از نگاه فعالان سهام جا ماند، نزول قیمت جهانی نفت و دیگر کالاها در بازار جهانی به دنبال تشدید ریسک اقتصاد جهانی مانند جنگتجاری چین و آمریکا بود.
در مجموع می‌توان اذعان کرد توهم یا طمع در کسب بیشترین سود یکی از عوامل مهمی است که معامله‌گران را به خطا می‌اندازد. نکته دیگر اینکه بسیاری از معامله‌گران بازار سهام واقعا از اثر واقعی نوسانات نرخ دلار بازار آزاد بر وضعیت بنیادی شرکت‌ها آگاه نیستند. آنچه موجب تشدید واکنش معامله‌گران سهام به نوسانات دلار شده است بیش از آنکه جنبه تحلیلی (مواردی که در بالا اشاره شد) داشته باشد، از همین حافظه بازار نشأت گرفته است.
روزی خوب برای فلزات
روز گذشته در حالی شاهد افت ۱۲/ ۰ درصد شاخص کل بورس تهران بودیم که بازارهای جهانی هفته معاملاتی خود را مثبت آغاز کردند. خبر افزایش احتمال توافق تجاری بین چین و آمریکا به‌عنوان دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا مهم‌ترین محرک دیروز بازار جهانی بود. موضوعی که سبب شد بازارهای سهام در آسیای شرقی به ویژه چین نیز اولین روز کاری خود را قدرتمند آغاز کنند.
شامگاه یکشنبه، وال استریت ژورنال در گزارشی از احتمال حذف تعرفه‌های آمریکا بر محصولات چینی خبر داد. همچنین خبر رسیده روسای جمهور این دو کشور یعنی دونالد ترامپ و شی‌جین‌‌پینگ در اواخر ماه مارس برای امضای توافق تجاری با یکدیگر دیدار خواهند داشت. به علاوه روز گذشته خبرها حکایت از طرح لایحه جدید سرمایه‌گذاری در پارلمان چین دارد تا بحث مالکیت معنوی (CopyRight) در این کشور به رسمیت شناخته شود و به این ترتیب سیاست اجباری انتقال تکنولوژی در هنگام سرمایه‌گذاری اتمام یابد. این موضوع یکی از اصول آمریکا برای توافق تجاری با چین بود که با این چراغ سبز، چشم‌انداز توافق بازتر می‌شود. هفته گذشته نیز ترامپ از مقامات چینی خواسته بود در ازای تعویق اعمال تعرفه ۲۵ درصدی خود (به تاریخ ضرب‌الاجل یک مارس)، سریعا تمام تعرفه‌های اعمالی روی محصولات کشاورزی آمریکایی را لغو کنند. ترامپ این درخواست را به منظور پیشرفت مذاکرات طلب کرده است. در عین حال مقامات چینی نیز از طرف آمریکایی خواسته‌اند به جهت حصول هر چه سریع‌تر توافق تجاری، اقدام به حذف تعرفه‌ها روی کالاهای چینی کنند. تلاش چینی‌ها برای حصول توافق تجاری اما به اینجا ختم نشد و مقامات این کشور پیشنهادی درخصوص خرید گاز طبیعی از آمریکا به ارزش ۱۸ میلیارد دلار ارائه کردند.
به این ترتیب در ساعت معاملاتی بورس تهران، هر تن مس در معاملات آتی لندن با رشد ۱۷/ ۰ درصدی در سطح ۵/ ۶۴۸۱ دلار قرار گرفت. روی نیز به سبب رشد بیش از یک درصدی، ۷۵/ ۲۸۰۳ دلار در هر تن مورد دادوستد قرار گرفت. هر تن آلومینیوم نیز با تجربه شرایطی مشابه، با رشد ۵/ ۰ درصدی همراه شد و ۷۵/ ۱۹۱۸ دلار قیمت خورد. بهای سرب نیز در این روز ۷/ ۰ درصد افزایش یافت و به ۷۵/ ۲۱۵۲ دلار در هر تن رسید.
نفت بر مدار صعود
روز گذشته در کنار رشد بهای فلزات پایه، نفت نیز در مدار صعود قرار گرفت. تاثیر کاهش همگانی تولید نفت کشورهای عضو اوپک و خبر احتمال پایان یافتن جنگ تجاری بین چین و آمریکا از رشد بهای طلای سیاه حمایت کردند. بر اساس گزارش رویترز، تولید نفت اوپک در فوریه با ثبت افت ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای نسبت به نوامبر سال قبل به کمترین میزان خود در چهار سال اخیر رسیده است. توافق اوپک تنها برای کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه از تولید کشورهای عضو اوپک بود. با این حال عرضه بیشتر نفت ، از سوی آمریکا کشورهای تولیدکننده را مجبور به تنگ‌تر کردن مجرای عرضه به منظور حفظ قیمت‌ها کرده است. به این ترتیب روز گذشته هر بشکه نفت برنت با افزایش حدود یک درصدی، به بهای ۹۴/ ۶۵ دلار به فروش رفت. نفت خام وست تگزاس آمریکا (WTI) هم با رشد ۹/ ۰ درصدی به بهای ۴/ ۵۶ دلار به ازای هر بشکه معامله شد.
کم‌رمقی سنتی اسفندماه
همان‌طور که اشاره شد با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال، نیاز به نقدینگی فعالان بازار سهام باعث شده تا معاملات سهام شرایط کم‌رمقی را تجربه کند، به‌طوری‌که طی روزهای اخیر، ارزش معاملات خرد سهام با کاهش بیش از ۴۵ درصدی نسبت به نخستین روزهای بهمن در سطوح ۳۵۰ میلیارد تومانی قرار گرفته است. شرایطی که اسفند هر سال گریبان بازار سهام را می‌گیرد تا علاوه بر کم‌رمقی معاملات، شاهد افزایش عرضه سهام به ویژه از سوی معامله‌گران حقوقی بازار باشیم. امری که به دلیل تامین نقدینگی مورد نیاز این شرکت‌ها در پایان سال صورت می‌گیرد.
همگام با بازیگران
روز گذشته پس از چهار روز غلبه معامله‌گران حقوقی بازار در سمت خرید سهام، شاهد ثبت خالص تغییر مالکیت سهام در مسیر حقوقی به حقیقی بودیم. به این ترتیب دیروز بیش از ۸۶ میلیون سهم به ارزش تقریبی ۲/ ۲ میلیارد تومان از سبد سهام معامله‌گران عمده بازار به پرتفوی حقیقی‌ها منتقل شد. بیشترین خالص خرید توسط سهامداران خرد اما در نمادهای زیرمجموعه گروه خودرو و ساخت قطعات ثبت شد. به این ترتیب خودرویی‌ها شاهد جابه‌جایی بیش از ۹ میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقوقی به حقیقی بودند. پس از آن نیز سیمانی‌ها با خالص تغییر مالکیت ۳/ ۲ میلیارد تومانی در مسیر حقوقی به حقیقی همراه شد. در صدر خرید معامله‌گران حقیقی، تمایل به جمع‌آوری سهام شرکت پارس خودرو قرار داشت. «خپارس» روز گذشته شاهد جابه‌جایی ۵/ ۹۲ میلیون سهم به ارزش حدود ۷ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی بود. پس از آن نیز نماد معاملاتی شرکت داده‌گستر عصر نوین قرار داشت که با خالص تغییر مالکیت ۹/ ۳ میلیون سهم به ارزش ۲/ ۲ میلیارد تومان به سمت معامله‌گران خرد بازار همراه شد. در میان شرکت‌های بورسی نیز نماد معاملاتی شرکت ملی مس ایران بیشترین خرید معامله‌گران حقوقی را تجربه کرد و با خالص تغییر مالکیت ۷میلیون سهم به ارزش ۴/ ۲ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی همراه شد. پس از «فملی» نیز، نماد معاملاتی شرکت تامین سرمایه امید با جابه‌جایی ۱۱ میلیون سهم به ارزش ۲میلیارد تومان به نام معامله‌گران عمده بازار مواجه شد.
