سخنان اخیر «دونالد ترامپ» درباره ایران، واکنش تند مقامات عراقی را در پی داشته است. رئیس‌جمهور آمریکا چند روز پیش با نادیده گرفتن توانایی آمریکا در اقدامی که از آن سخن می‌گوید و نیز با نادیده گرفتن حاکمیت ملی عراق گفت «نیروهای نظامی کشورش برای زیرنظر داشتن ایران در عراق می‌مانند.
تمام آن چیزی که من می‌خواهم این است که نظارت کنم. ما یک پایگاه غیرقابل باور و گران قیمت در عراق ساخته‌ایم. این پایگاه به خوبی برای کنترل و نظارت بر نقاط مختلف منطقه پر از مشکل خاورمیانه تعبیه شده است. ایران کشوری شرور است که افراد زیادی را می‌کشد. می‌خواهیم حواسمان به ایران باشد چون ایران مشکل واقعی است بنابراین در عراق می‌مانیم تا آن‌ها را زیرنظر داشته باشیم».
واکنش فوری و پرحجمی که طی دو روز گذشته از سوی مقامات، احزاب و شخصیت‌های عراقی به این سخنان ابراز شد، به تنهایی از میزان قدرتی که ترامپ از آن سخن می‌گوید پرده برداشت و در ضمن نشان داد که مخاطب تهدید آمریکا یعنی ایران از چه ظرفیت واکنشی در درون حاکمیت و ملت عراق برخوردار است.
در عین حال این سخنان یک بار دیگر بلاهت مقامات ارشد آمریکا را برملا کرد. اما درباره چرایی این اظهارات و وضع آینده حضور نظامی آمریکا در عراق و وضعیتی که نیروهای نظامی آمریکا در حد فاصل امروز تا آینده طی خواهند کرد، نکاتی وجود دارد:
۱- با مرور پرونده یک سال اخیر آمریکا در عراق، می‌توانیم جنبه‌های مختلف شکست آنان را نشان دهیم؛ شکست اطلاعاتی به دلیل اینکه نتوانستند تحولات شمال و سرانجام تغییرات سیاسی دولت عراق را پیش‌بینی کنند، شکست سیاسی به دلیل اینکه نتوانستند حرکت مهمترین معارض‌شان یعنی جمهوری اسلامی در عراق را مهار نمایند، شکست استراتژیک به دلیل اینکه در این دو سال اخیر نتوانستند وضع داخلی عراق را به نفع خود دگرگون نمایند و شکست نظامی به این دلیل که علیرغم تلاش فراوان، نتوانستند نتیجه‌ای امنیتی از حضور نظامیان خود در عراق بگیرند.
آمریکا در عراق در حدود ۳۳ نقطه حضور لکه‌ای، متوسط و پررنگ دارد و جمعاً از حدود ده هزار نیروی نظامی برخوردار است. پایگاه «عین‌الاسد» واقع در استان الانبار بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در عراق به حساب می‌آید که بین ۳ تا ۴ هزار نیروی نظامی این کشور را در خود جای داده است.
بعد از آن پایگاه «قیاره» واقع در جنوب غربی استان صلاح‌الدین قرار دارد که یکی از مراکز اصلی هدایت عملیات‌های نظامی آمریکا در عراق و سوریه است. علاوه بر آن آمریکایی‌ها در این استان، پایگاه «تاجی» را هم در اختیار دارد. پایگاه بعدی آمریکایی‌ها (پایگاه K1) در استان کرکوک است آمریکا در مناطق کردی و بخصوص در استان اربیل نیز چند پایگاه نظامی دارد که پایگاه «سبیران» با حدود ۴۰۰ نیروی نظامی و «حریر» با همین حدود از جمله این پایگاه‌ها به حساب می‌آیند.
آمریکا در بقیه استان‌های عراق هم بطور پراکنده نیروی نظامی دارد که عدد نیروهای مستقر در آن بین ۱۰ تا ۵۰ نفر در نوسان هستند. براین اساس می‌توان گفت از ۳۳ نقطه‌ای که نظامیان آمریکایی در آن قرار دارند، کمتر از ده نقطه قابلیت عملیاتی دارند.
چند روز پیش از اظهارات اخیر دونالد ترامپ، مقامات آمریکایی درباره یافتن یک موشک عمل نکرده ایرانی در نزدیکی پایگاه آمریکایی عین‌الاسد داستان سرایی کردند و این در حالی است که اگر قرار بود موشکی به پایگاه عین‌الاسد شلیک شود، بزرگی این پادگان مانع به مقصد نرسیدن آن می‌شد کما اینکه در جریان حمله موشکی ایران به یک موقعیت داعش در استان دیرالزور سوریه، موشکی خارج از نقطه هدف فرود نیامد.
آمریکایی‌ها با جنجال اخیر درصدد برآمدند به طرف ایرانی بگویند اوضاع را کاملاً زیر نظر دارند تا ایران سیاست آمریکا مبنی بر گسترش بیشتر نظامیان خود در عراق را نادیده بگیرد. این در حالی است که آمریکا باید پیش از آنکه از ایران و مهار آن سخن بگوید فکری برای ده‌ها گروه مسلح ضد آمریکایی عراق در دو طیف سنی و شیعه این کشور بکند و این احمقانه است که آمریکا تهدید نزدیکتر را که مشکل اصلی اوست، نادیده گرفته و آدرس تهدیدات ایرانی می‌دهد.
۲- اظهارات دونالدترامپ علیه نیروهای ایرانی در عراق از یک سو نقض حاکمیت عراق بود چرا که او کشوری مستقل را با یکی از ایالت‌های آمریکا اشتباه گرفت و از سوی دیگر نقض توافقنامه امنیتی است که ۱۲ سال پیش بین بغداد و واشنگتن امضا شده است. ماده سوم این توافقنامه ذیل عنوان «احترام به قوانین» می‌گوید آمریکا باید تمام تدابیر لازم را بکار گیرد تا نیروهای نظامی و غیر نظامی آن عرف و قوانین داخلی عراق را محترم بشمرند».
دونالد ترامپ در مورد عراق دچار سوءتفاهم است! او گمان می‌کند دولت عراق توسط نظامیان این کشور سر کار آمده‌اند و هم اینک عراق بطور غیر رسمی تحت قیمومت آمریکا است! از این رو ادبیات ترامپ در مورد عراق به ضرر او تمام شد چرا که عراقی‌ها این را تحقیری علیه خود ارزیابی کردند.
اظهارات ضدایرانی و ضدعراقی ترامپ سبب تضعیف ارتباطاتی شد که آمریکایی‌ها و عوامل آن طی سه چهار سال گذشته با بعضی از احزاب شیعی برقرار کرده بودند. پیش از این، این گروه‌های شیعی با این داعیه که نباید به آمریکا و نباید به ایران وابسته بود، مواضع نادرست خود را مخفی می‌کردند اما با اظهارات اخیر ترامپ آنان از یک سو مایوس و از سوی دیگر مورد سرزنش هواداران حزبی خود نیز واقع شدند.
پیش از این سیاست باراک اوباما در مورد عراق، تقویت ملی‌گرایی و قرار دادن آن در مقابل اسلام‌گرایی بود بعضی از اتفاقات یک سال گذشته داخل طیف شیعی عراق ناشی از این سیاست بود. ملی‌گرایی می‌تواند وجوه مثبتی هم در پی داشته باشد اما آنچه که آمریکایی‌ها و عوامل عربی آن در عراق دنبال کردند دور کردن احزاب شیعی از علایق شیعی‌شان و به عبارتی دور کردن آنان از فضاهای بین‌المللی بود اظهارات تند دونالد ترامپ در واقع یک تلنگر به این دسته از گروه‌های شیعی بود و از این رو از قضا آن دسته از احزاب شیعی که در دو سال گذشته در مواردی ملعبه آمریکایی‌ها واقع شده بودند، بیش و تندتر از دیگران به سخنان ترامپ واکنش نشان دادند.
۳. برخلاف ظاهر اظهارات ترامپ، بیان او آکنده از نگرانی از جمهوری اسلامی بود. حدود دو هفته پیش از این، رئیس‌جمهور آمریکا در توئیتی در واکنش به اظهارات چند مقام اطلاعاتی آمریکا، گفته بود ایران نفوذ روزافزونی در خاورمیانه پیدا کرده و سیاست‌های آمریکا در مهار آن پاسخ نداده است.
اظهارات ترامپ که یکی دو هفته پس از پاسخ صریح منفی مقامات عراقی به درخواست او برای پیوستن به اعمال محدودیت‌های تجاری آمریکا علیه ایران صورت گرفته است، به نوعی تهدید عراق و حکومت آن نیز به حساب می‌آید. اما واقعیت این است که آمریکا با یک عراق یکپارچه مواجه نیست که پیام یکپارچه‌ای برای آن ارسال می‌نماید.
عراق از نظر طیف‌بندی‌های داخلی حتی در بین شیعیان از تنوع زیادی برخوردار است و این چیزی است که سیاست آمریکا در عراق را با دشواری زیاد مواجه می‌کند. تلاش شکست‌خورده آمریکا در هتل بابل بغداد در جریان انتخاب روسای قوای عراق نشان داد که گاهی ساعت‌ها وقت واشنگتن صرف رسیدن به توافق با یک گروه می‌شود و حال آنکه در همان زمان یک گروه دیگر در حال گفت‌وگو با چند گروه دیگر برای همراهی بیشتر با ایران هستند.
۴- برخلاف ظاهر قضیه، آمریکا اراده‌ای برای مهار نظامی ایران ندارد چرا که براساس تجربه حضور در «تنف» و «شمال رقه»، ایران در دفاع قاطع از خود تردیدی ندارد و به سرعت عمل می‌کند. واقعیت این است که ایران نیازی به استفاده از حتی همه نیروهای هوادار خود در عراق ندارد و با بخشی از آن هم می‌تواند نیروهای کم‌شمار آمریکا را در ۳۳ نقطه عراق در زمانی کمتر از یک ماه وادار به خروج از عراق کند.
اما به فرض اینکه ایران ناگزیر به استفاده از نیروها و امکانات خود باشد این کار برای او سخت نیست همین اظهارات ترامپ به ما کمک می‌کند که به نام حفظ امنیت خود به پایگاه‌های آمریکایی در کشوری که رسماً قرار است سکوی مهار و تضعیف امنیتی ایران باشد، حمله کنیم بدون آنکه آنان به دلیل ترس از آسیب‌های بزرگ‌تر در منطقه خلیج فارس و اقیانوس هند و دریای سرخ، جرأت حمله به نقطه‌ای دیگر داشته باشند.
بنابراین اظهارات ترامپ در واقع مصرف ایرانی ندارد و از قضا به محکم‌تر شدن موضع ایران منجر می‌شود. ترامپ برای مصرف طرف عراقی از ادبیات تهدید علیه ایران استفاده کرد تا طرف عراقی از ترس افتادن در باتلاق جدید امنیتی، روابط با ایران به خصوص در حوزه امنیتی را کاهش دهد که این شدنی نیست چرا که امنیت امروز عراق همین اقدام ایران و آینده امنیتی آن نیز با امنیت ایران گره خورده است.
سعدالله زارعی
