محمد جواد ظریف پس از رایزنی‌های دیپلماتیک در دهلی نو، راهی بغداد شد تا در روشنایی روز و فارغ از هر رعب و وحشتی برخلاف مقامات سایر کشورها ! قطار دیپلماسی منطقه ای را به ایستگاه عراق برساند؛ طبق اخبار اعلامی در هر دو سفر عراق و هند، هیئتی تجاری وزیر امور خارجه کشورمان را همراهی کرده و به نظر میرسد پس از تعلل اروپا برای اجرایی کردن کانال ویژه مالی و ابراز ناخرسندی مقامات کشورمان نسبت به کندی و محقق نشدن وعده‌های اروپا تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی، دستگاه دیپلماسی برای پیگیری جدیتر تعاملات با همسایگان غربی و شرقی مُصرتر شده‌است.
تسهیل مبادلات تجاری بدون استفاده از دلار و زمینه سازی تعاملات بانکی و تضمین فروش رسمی نفت، از جمله خواسته های اصلی ایران در دروه برجام بدون آمریکاست. در این میان هند به عنوان یکی از بزرگترین خریداران نفتی ایران و همچنین عراق به عنوان یکی از بازارهای مستعد منطقه ای برای جذب تولیدات ایرانی از گزینه های موثر برای دور زدن تحریم ها و نداشتن وابستگی صرف به اروپا محسوب می شوند. البته پیش از این هم کارشناسان یکی از روزنه های مهم برای بازی در زمین تحریم را گسترش تعاملات با همسایگان و بهره برداری از بازارهای بکر منطقه معرفی می کردند.
کشور عراق در برهه کنونی در حالی وارد دوره بازسازی خود شده و بیش از هر زمان دیگری نیازمند سرمایه گذاری های گسترده در حوزه زیر ساختی و تامین کالاهای اساسی است که حضور و نفوذ هر چه بیشتر در بازارهای متعدد و مختلف این کشور علاوه بر تامین درآمد موجب توسعه بخش خصوصی و اشتغال زایی در ایران خواهد شد.
از طرف دیگر، جمهوری اسلامی ایران در حالی به دنبال به حداقل رساندن محدویت های ناشی از تحریم است که اروپایی ها در کنار ابراز علاقه برای حفظ برجام، انواع بهانه های واهی مانند برنامه دفاع موشکی و اتهاماتی بی اساسی نظیر حمایت از گروههای تروریستی را علیه ایران به کار می گیرند تا ابزارهای لازم برای کم کاری خود را فراهم کنند. این موارد باعث شده است تا تسهیل و تحکیم روابط در سطح منطقه بیش از گذشته جای خود را در میز دیپلماسی کشور باز کند.
با توجه به این موضوعات، تعاملات تهران-بغداد می تواند معامله ای دو سر برد را در منطقه شکل بدهد و نوعی هم تکمیلی اقتصادی را فراهم کند. گسترش و توسعه دیپلماسی منطقه ای موضوعی است که شاید طی سالهای اخیر و با تمرکز بیش از اندازه بر برجام تا حدودی مغفول مانده است.
می توان گفت سفر محمد جواد ظریف به بغداد دو پیام مهم را در پی دارد: نخست اینکه تهران هیچگاه منتظر تصمیم بروکسل نشینان نخواهد ماند و راه خود را پیدا خواهد کرد و دوم اینکه ظریف در حالی مورد استقبال گرم مقامات عراقی وارد بغداد و اقلیم کردستان شده است که پیش از این ترامپ در تاریکی شب و با انجام سفری هیجان انگیز و رعب آور هواپیمای خود را در کشور نخل ها بر زمین نشاند و این یعنی جمهوری اسلامی ایران جایگاهی مهم و راهبردی در بین همسایگان دارد و همین موضوع پتانسیل بالایی را برای همگرایی فراهم کرده است. بنابر این سفر چند روزه وزیر امورخارجه کشورمان به عراق علاوه بر ابعاد مهم سیاسی، نکات مهم اقتصادی نیز دارد و تلاش برای کسب تسهیلات اقتصادی محور اساسی این سفر را تشکیل می دهد.
عراق، کشوری که با ایران اشتراکات زیادی دارد
کشور عراق با توجه به زمینه‌های مشترک فرهنگی و سیاسی با ایران، گزینه مستعدی برای امتیازات دو جانبه اقتصادی است. پس از انتخابات سال جاری در عراق، برهم صالح به عنوان رئیس جمهور این کشور به تهران سفر کرد و رایزنی‌های گسترده ای را در بخش های مختلف با مقامات رسمی کشور از جمله حجت الاسلام حسن روحانی انجام داد. در نشست خبری رئیس جمهور کشورمان با برهم صالح ، حسن روحانی اظهار کرد که ما امروز در زمینه روابط و تبادل برق، گاز، فرآورده‌های نفتی و همچنین فعالیت‌های دو کشور در زمینه‌های کشف و استخراج نفت و اتصال راه آهن دو طرفه از سمت غرب و جنوب، گفت‌وگو کرده ایم.
رئیس جمهور کشورمان همچنین تاکید کرد که مقدمات اتصال راه آهن شلمچه به بصره کاملا مهیاست و با اقدامات وزارت دارایی عراق، شرکت ایرانی می‌تواند کار خود را شروع کند و با تکمیل این ۳۵ کیلومتر خط آهن، روند انتقال محموله‌های تجاری و مسافر میان دو کشور به ویژه در ایام اربعین تسهیل خواهد شد.
در عین حال رئیس جمهور کشورمان با اشاره به مسائل زیست محیطی موجود بین ایران و عراق، گفته است که مساله لایروبی اروند رود و شط العرب برای دو کشور حائز اهمیت است و این اقدام باعث آبادانی بیشتر خرمشهر، آبادان، بصره و فاو خواهد شد. وی در ادامه نیز با اشاره به مسئله ریزگردها و مشکلات مردم اهواز در فصول گرم سال گفته است که امروز بخشی از مردم ما در مرزهای غربی و جنوبی با مشکل ریزگردها مواجهند و این معضل با همکاری دو کشور باید حل و فصل شود.
بخشی از سفر برهم صالح در آبان ماه امسال به تهران مربوط به تعاملات اقتصادی با کشور دوست و همسایه بود، به طوری‌که طی این سفر در خصوص ایجاد یک منطقه آزاد تجاری توافقاتی صورت گرفت و دو طرف اعلام کردند که در این منطقه آزاد تجاری می توانیم صنایع مشترک را ایجاد کنیم.
چنانچه رئیس جمهور عراق در جریان سفر خود بر ایجاد مناطق تجاری آزاد مرزی تاکید کرد و گفت که مرتبط ساختن خطوط راه‌آهن بین دو کشور کمک فراوانی به جابجایی زوار می‌کند و همچنین اقدام مهمی برای زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری بین دو کشور محسوب می شود.
می توان گفت «ذخایر مشترک دو کشور»، «مکمل بودن اقتصاد دو کشور» و «فرهنگ مشترک»، سه مولفه‌ای هستند که گزینه های موثر برای هارمونی رابطه تهران -بغداد محسوب می شوند. با توجه به این مسئله می توانیم شاهد یک رابطه هماهنگ میان دو کشور باشیم، به طوری‌که دو طرف نیازهای یکدیگر را به خوبی برطرف می کنند.
راه اندازی بانک مشترک تهران-بغداد، نقطه عطف تعاملات اقتصادی
چند هفته پس از سفر برهم صالح و بازگشت دور دوم تحریم های آمریکا علیه ایران، راه اندازی کانال ارتباط مالی با کشورهای همسایه از طریق ارز ملی با جدیت بیشتری پیگیری شد و کشور عراق از جمله گزینه های انتخابی برای این کانال بود؛ به طوری‌که سعد الحدیثی، سخنگوی دولت عراق در مصاحبه‌ای با اسپوتنیک اعلام کرد: شروع تحریم های آمریکا علیه ایران، عراق را مجبور کرده تا استفاده از دلار آمریکا در نقل و انتقالات مالی با جمهوری اسلامی را متوقف کند. همچنین منذر عبدرالقادر الشیخلی، نایب رییس بانک مرکزی عراق در نامه‌ای رسمی به تمام بانک‌های عراقی اعلام کرد که طبق دستور شورای مدیریت بانک مرکزی ممنوعیت معامله با دلار با بانک‌های ایرانی باید تداوم یابد.
علاوه بر این سیدراجح الموسوی سفیر پیشین عراق در تهران، راه‌اندازی یک بانک مشترک بین دو کشور برای انجام مبادلات تجاری و اقتصادی با پول رایج طرفین را عاملی برای گسترش سطح تعاملات دو دولت دانست. الموسوی گفته بود که به‌نظر میرسد دو طرف در این زمینه کوتاهی کرده‌اند زیرا امکانات اقتصادی ایران بسیار زیاد است و من از این موضوع شگفت‌زده شده‌ام. راجح الموسوی گفته بود که شاید عراقی‌ها از این امکانات اطلاع چندانی نداشته باشند و به‌نظر میرسد کمتر از ۱۰ درصد از این پتانسیل را شناسایی کرده‌اند.
از آنجاییکه جمهوری اسلامی ایران به‌دنبال تأسیس بانک‌های مشترکی با ترکیه، چین، پاکستان، روسیه و هندوستان برای تبادل ارزی بوده و همین هدف را در جریان مذاکرات با اروپایی‌ها نیز دنبال می‌کند، تاسیس یک بانک ایرانی -عراقی می تواند گامی اساسی در جهت تامین منافع دو جانبه تهران-بغداد باشد.
منوی اقتصادی بغداد برای تهران
ولید حبیب‌الموسوی معاون وزیر بازرگانی عراق ۵ گزینه اولویت‌دار را برای سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها اعلام کرده است. بنابر گفته وی، در بخش‌های صنایع، کشاورزی، سیلو و ساختمان‌سازی و ساخت مجتمع‌های مسکونی نیاز فراوانی برای همکاری با شرکت‌های ایرانی در عراق وجود دارد و بغداد نیازمند سرمایه‌گذاری است و چه بهتر که این سرمایه‌گذاری از سوی ایران صورت گیرد. اما در عین حال این مقام عراقی حجم تجارت ایران و عراق را نسبت به حجم کلی تجارت خارجی عراق اندک دانست و تاکید کرد که برای فعال کردن اقتصاد عراق، از حضور شرکت‌های دیگر کشورها به‌ویژه شرکت‌های ایرانی در بغداد استقبال می کنند.
گفتنی است؛ پس از پایان جنگ داعش و پیش از آن نیز، ایجاد شهرک‌های صنعتی مشترک در یک منطقه مرزی بین دو کشور از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده و در عین حال صنعت ساختمان زمینه مناسبی را برای توسعه همکاری‌های مشترک فراهم کرده است. در نتیجه مهندسان ایرانی و عراقی می توانند برای تاسیس شرکت‌های زیرساختی بزرگ، شرکای خوبی برای هم باشند. علاوه بر این صنعت دارویی ایران در سالهای گذشته افتخارات فراوانی کسب کرده اما، سهم ایران در صنعت دارو و تجهیزات پزشکی عراق ناچیز است و باید در این زمینه و سایر زمینه‌ها نظیر بیوتکنو لوژی و آی‌سی‌تی کارهای مشترک و مهمی صورت گیرد. این موارد نشان می دهد ایران می تواند تامین کننده خوبی برای منوی اقتصادی عراق باشد و باید بازاری مناسب و در حد و اندازه تولیدات ایرانی در این کشور فراهم شود.
ظریف نماینده ایران برای ریل گذاری قطار تعاملات با عراق
می توانیم بگوییم محمد جواد ظریف که در حال حاضر در عراق به سر می برد، سفیر و نماینده صدها کارخانه ایرانی است تا مسیر بازار مناسب برای تولیدات آنها را در سطح منطقه هموار کند. وی در عین حال نماینده مردم خوزستان نیز هست تا رایزنی‌ها برای حل مشکل ریزگردها با همسایه غربی تسریع شود و اهواز یک نفس عمیق بکشد. ظریف پیش از این در نشست ریسیتا در هند تاکید کرده بود ایران آمادگی تعامل با همسایگان خود را دارد و علاقمند به ثبات در خاورمیانه است.
ظریف همچنین در این نشست حکمرانی خوب داخلی ، اجتناب از تهاجم و خویشتن داری را از مولفه‌های مهم صلح در منطقه دانست و تاکید کرده بود که چند جانبه گرایی، گسترش تعاملات اقتصادی و مالی و کارآمد کردن مسیرهای ترانزیتی از دستور العمل های گسترش تعاملات تجاری در غرب آسیاست.
باید گفت مواردی هم چون حل و فصل مشکلات گمرکی و حذف ویزا از تعاملات دیپلماتیک تهران -بغداد از گزینه های مهمی است که وزیر امور خارجه کشورمان می تواند آنها را در دستور کار مذاکرات خود قرار دهد، چراکه در ماههای اخیر برخی کامیون دارها در مرزهای مشترک بین دو کشور با مشکلاتی جدی مواجه شدند و همین مسئله به یکی از عوامل مهم کاهش سطح تبادلات تجاری دو کشور تبدیل شده است و شاید سفر وزیرخارجه کشورمان به اقلیم کردستان عراق کلیدی برای حل این معضل باشد.
همچنین تعرفه های بی ضابطه یکی دیگر از دست اندازهای تعاملات اقتصادی دو کشور است. با توجه به این مسئله وزیر خارجه کشورمان در طی رایزنی های خود در کشور عراق می تواند با دستی پر از بغداد به تهران بازگردد. همکاری در بخش های اقتصادی، سیاسی، امنیتی، علمی، پزشکی و محیط زیست از عراق کشوری واجد شرایط برای تعامل با تهران ساخته است؛ بنابر این امید بر این است که سفر ظریف به عراق به عنوان نماینده کشورمان، ایران بتواند مسیر بیشتری از تعاملات فیما بین با عراق را ریل گذاری کند.
