سریال «بانوی عمارت» به کارگردانی عزیزالله حمیدنژاد مدتی است که هر شب ساعت ۲۰:۴۵ روی آنتن شبکه سه سیما می رود؛ سریالی که اگرچه در دل تاریخ دوره قاجار ترسیم شده است اما بسیاری از وقایع آن، روابط میان انسان ها، تفکر و... می تواند به عنوان مسایل امروز بررسی شود.
از جمله ویژگی های این سریال بهره گرفتن از بازیگران جدید برای مخاطب تلویزیون است؛ بازیگران جدید و نابازیگرانی که گفته می شود حدود ۵۰ جلسه قبل از کلید خوردن با هم تمرین کرده اند. همچنین قصه «بانوی عمارت» از جذابیت هایی برخوردار است که توانسته این شب ها مخاطبان را پای تلویزیون بنشاند.
در گفتگو با حمیدنژاد کارگردان این سریال درباره جزییات انتخاب بازیگران، قصه، مراحل تولید و ساخت فصل دوم صحبت کردیم که بخشی از آن در بخش نخست و بیشتر با محور بازی ها، دیالوگ نویسی، طراحی صحنه و لباس یک اثر تاریخی منتشر شد.
حمیدنژاد در بخش دوم این گفتگو با اشاره به مشکلات خود برای ساخت فصل اول می گوید که تمایلی به ساخت فصل دوم ندارد و توضیح می دهد که این سریال را با چنگ و دندان نگه داشته اند و کار به دلیل مشکلات مالی، وقفه هایی داشته که باعث تعطیلی هر از چند گاهی آن شده است.
بخش دوم و پایانی این گفتگو را در زیر می خوانید:
*شما در ساخت یک سریال تاریخی دست به ریسک بزرگی زده و از افرادی که چهره شان به عنوان بازیگر شناخته شده نیست در نقش های اصلی «بانوی عمارت» استفاده کردید. چطور مطمئن بودید استفاده از نابازیگر و یا بازیگران تئاتری ناشناخته به ویژه در نقش های اصلی نتیجه موفقی دارد و با مخاطب ارتباط برقرار می کند؟
- ساخت سریال تاریخی در نوع خود کاری سخت و از ریسک بالایی برخوردار است و انتخاب نابازیگر این ریسک را چند برابر بیشتر می کند ولی در واقع من ریسک نکردم و با توجه به تجربیات قبلی در فیلم هایم، به خودم اطمینان داشتم.
من از گذشته این دغدغه را داشتم که به نابازیگران فرصت بازی دهم تا خود را به چالش بکشم. در سریال «چرخ فلک» هم نقش اصلی یکی از اپیزودها را به یک نابازیگر دادم که اتفاقا نقش بسیار دشواری هم بود. من این چالش را دوست دارم به این دلیل که می خواهم چهره های جدید کشف کنم و آب و رنگ جدیدی به کلیت کار بدم تا برای مخاطب جذاب باشد. به عقیده من مخاطب دوست دارد چهره های جدیدتر ببیند و این برمی گردد به سلیقه کارگردان که در خروجی کار چقدر موفق می شود. من ترجیح می دهم که چهره های جدید را در کنار چهره های حرفه ای تر قرار بدهم و بازی آنها را به هم نزدیک کنم. معمولا روی بازی بازیگران تازه کار خیلی کار می کنم چون وقتی این بازیگران سطحشان به بازیگران حرفه ای نزدیک شود، آنوقت تاثیرش را در روند سریال هم می بینیم. برای مخاطب هم به نظرم دیدن این چهره های تازه جذاب است.
*شاید در سینما به دلیل گیشه خیلی نتوان چهره های جدید را وارد میدان کرد ولی در تلویزیون این امکان بیشتر فراهم است ولی با این حال کارگردانان و تهیه کنندگان کمتر ریسک می کنند.
- تلویزیون و سینما هر ۲ به حضور چهره های جدید نیاز دارند اما در سینما به دلیل جذب مخاطبِ بیشتر، کمتر این اتفاق رخ می دهد. من وقتی فیلمنامه ای می نویسم، دوست دارم شخصیتی را که می نویسم در جامعه پیدا کنم و به نظرم مخاطب به این ترتیب ارتباط بیشتری با فیلمنامه برقرار می کند درحالیکه برخی ممکن است یک بازیگر را در نظر بگیرند و کار را برای وی بنویسند، اما من هنگام نگارش فیلمنامه هیچ وقت بازیگر خاصی را در نظر نگرفته ام و اگر هم از بازیگر مطرحی استفاده کرده ام سعی کردم به شخصیت داخل فیلمنامه بسیار نزدیک باشد.
در سریال «بانوی عمارت» هم علاوه بربازیگران حرفه ای که کارشان را خیلی درست انجام دادند نقش های مهمی را هم به نابازیگران دادم مثل نقش فخرالزمان که پس از تمرین های مداوم چنان به نقش علاقه مند شد که در شرایط سخت بیماری و فشار خون، پنج صحنه را ترک نکرد تا کار انجام شود و بعد از تصویربرداری این صحنه ها بلافاصله او را به بیمارستان رساندند. تمرین های بسیاری باید با این نابازیگران انجام می شد تا ترسی که از بازی جلوی دوربین دارند، بریزد و حالا وقتی نتیجه این تمرین ها را در پخش سریال می بینم، حس می کنم که این تمرین ها ارزشش را داشته است.
*حسام منظور را از همان اول برای شاهزاده ارسلان انتخاب کردید؟
- طبیعتا وقتی قرار است انتخاب بازیگر انجام شود برخی اسم ها به ذهن می آید. برای انتخاب بازیگر علاوه بر استعداد درونی، فیزیک ظاهری شخص برایم خیلی مهم است. من بازی بسیاری از این بازیگرانی را که در سریال می بینید، ندیده ام و فقط از روی فیزیک شان، آنها را انتخاب کرده ام چون معتقدم از هر کسی می شود بازی گرفت حتی اگر این شخص یک آدم معمولی باشد.
برای انتخاب نقش ارسلان میرزا هم افرادی را در ذهنم داشتم اما هنوز با آنها کنار نیامده بودم تا اینکه حسام منظور را دیدم و در اولین جلسه او را انتخاب کردم. من هیچ تصویر و بازی ای از وی ندیده بودم و با معرفی یکی از دستیارانم او به دفتر آمد و در همان جلسه اول به این نتیجه رسیدم که می شود نقش ارسلان میرزا را به او سپرد. بعد از جلسات تمرینی که داشتیم متوجه شدم با تمرین های بیشتر و در طول کار به نقش نزدیک خواهد شد و همین باعث شد تا دیگر هیچ دغدغه ای نداشته باشم.
با مریم مومن که نقش فخری را بازی می کند نیز حدود ۵۰ روز قبل از آغاز کار، تمرین هایی داشتیم تا بتواند وقتی جلوی دوربین می رود با اعتماد به نفس بالایی کار کندبا مریم مومن که نقش فخری را بازی می کند نیز حدود ۵۰ روز قبل از آغاز کار، تمرین هایی داشتیم تا بتواند وقتی جلوی دوربین می رود با اعتماد به نفس بالایی کار کند و در برابر بازیگران حرفه ای راحت ظاهر شود. فرناز زهری (نقش سکینه) که نقش دشواری هم بود اولین بار بود که جلوی دوربین ظاهر می شد و یا میلاد میرزایی (رشید) که در «چرخ فلک» اولین بار جلو دوربین رفته بود و در این کار همکاری دومش با ما بود و دیگرانی که نقش هایی را به آنها داده بودیم از جمله اینها بودند.
*اولین سریال شما در تلویزیون «چرخ فلک» بود. بعد از این سریال پیشنهادها برای تولید کار تا چه حد افزایش پیدا کرد و چه شد که «بانوی عمارت» را انتخاب کردید؟
- بعد از ساخت «چرخ فلک» فیلمنامه های زیادی برای کار پیشنهاد شد ولی هیچ کدام انگیزه های لازم را برای کار به وجود نیاورد. پروسه پذیرفتن «بانوی عمارت» هم یک سال طول کشید. اصولا تا به این نتیجه نرسم که با پانزده تا بیست درصد حک و اصلاح و تغییرات به دنیای فیلمنامه نزدیک می شوم آن کار را نخواهم ساخت. این موضوع برای من این یک اصل است، مخصوصا نویسندگان تلویزیونی که عادت به زیاده گویی در دیالوگ نویسی دارند و کمتر به تصویرپردازی می پردازند و کارگردان وظیفه دارد این نقیصه را جبران کند و به معادلات تصویری یک نوشته دامن بزند.
برای من موضوع فیلمنامه و غنای دیالوگ نویسی آن از سوی نویسنده جالب توجه بود که آن را کار کردم و به نظرم آقای جوانمرد اگر در این وانفسای تلویزیون به ورطه سفارشی نویسی نیفتد و به درام نویسی بیشتر توجه کند می تواند نویسنده موفقی باشد.
*دخالتی هم در روایت های تاریخی آن داشتید؟
- خیر، چون احسان جوانمرد در این زمینه تحقیقات وسیعی انجام داده بود و تسلط کاملی هم در این حوزه داشت و اگر ابهاماتی در این حوزه بود بر طرف می کرد.
*شما در روایت این عاشقانه تاریخی روی چه مضامین و اتفاقاتی حساسیت داشتید؟
- درآوردن لحظاتی که به روابط انسانی گره می خورد و ساختن فضای عاشقانه ای که شخصیت ها را به چالش می کشد برایم خیلی مهم بود و چنین موقعیت هایی در این سریال کم نبود.
من برای اجرای یک فضای مناسب به موزه ها رفتم و آثار و اشیای دوره قاجار را بررسی کردم تا بتوانم با آثار آن زمان آشنا شوم. این تحقیقات خیلی به ما کمک کرد و تمام نتایجی را که به دست آوردم در طول کار به فیلمبردار، طراح لباس و طراح صحنه سریال منتقل کردم. البته آن عزیزان هم تحقیقات خودشان را داشتند. وقتی شما می خواهید فیلمی را بسازید که متعلق به یک مقطع تاریخی است که در آن حضور نداشته اید باید طوری آن را بسازید که روح و فضای آن دوران را در خود داشته باشد و من سعی کردم این اثر برای مخاطب این چنین عمل کند.
من برای اجرای یک فضای مناسب به موزه ها رفتم و آثار و اشیای دوره قاجار را بررسی کردم تا بتوانم با آثار آن زمان آشنا شوممعماری های آن دوران و لباس ها و آداب و رسوم ایرانیان از جمله جذابیت های دوره قاجار است که من علاقه مند بودم برای مخاطب به تصویر بکشم؛ نمادهایی که این روزها خیلی کمتر می توانیم در جامعه مشاهده می کنیم. برای من خیلی جذاب است که ببینم مردمی در خانه هایی زندگی می کنند که به آن تعلق دارند و یا لباس هایی را می پوشند که به زیبایی آن اهمیت می دهند. حتی شکل و میمیک صورت ها در آن زمان برای هر شخص ویژه و منحصر به فرد است درحالیکه متاسفانه صورت ها امروزه خیلی شبیه به هم شده اند.
*چرا همان بار اول پیشنهاد ساخت این سریال را قبول نکردید؟
- فیلمنامه هنوز خیلی جای کار داشت و با بودجه بسیار اندکی که در نظر گرفته بودند، اصلا اجرایی نبود.
*با این حال سریال باز هم با کمبود بودجه مواجه شد و تا آنجا که خبر داریم چندین بار پروژه متوقف شد.
- ما با چنگ و دندان این سریال را نگه داشتیم. بله! به دلیل مشکلات مالی وقفه هایی داشتیم که باعث تعطیلی کار شد و لطمه زد اما عوامل آنقدر علاقمند به کار بودند که موفق شدیم این سریال را به پایان برسانیم.
*فکر می کنید این کمبود امکانات به ساخت سریال هم ضربه ای زد؟
- در وهله اول به روح و روان گروهم ضربه زد. «بانوی عمارت» با ایده آل من تفاوت های زیادی دارد و فقط ۶۰ درصد از انرژی من و همکارانم را در این سریال مشاهده می کنید. فکر می کنم با همین بازیگران و نیروهای موجود می توان سریالی ساخت که بسیار قوی تر و جذاب تر باشد. «بانوی عمارت» انرژی زیادی از من گرفت و من هیچ سکانسی را بدون دکوپاژ نگرفتم که البته همین دکوپاژ هم به علت نبود امکانات کافی دچار تغییرات می شد.
«بانوی عمارت» انرژی زیادی از من گرفت و من هیچ سکانسی را بدون دکوپاژ نگرفتم که البته همین دکوپاژ هم به علت نبود امکانات کافی دچار تغییرات می شد *این سختی ها تا چه حد ممکن است مانع ساخت سریال بعدی شما شود؟
- این سریال واقعا باید در شرایط ایده آل ساخته می شد اما تهیه کننده هر چند یک بار آن را متوقف می کرد تا فرجی شود. ما به دلیل کمبود بودجه نتوانستیم لوکیشن مورد نظری را که در فیلمنامه نوشته شده بود، بسازیم. لوکیشن اصلی ما که مکان بسیار خوبی هم بود منزلی قدیمی در کاشان است و بعد از انتخاب آن مجبور شدیم بعضی از سکانس های فیلمنامه را هم تغییر دهیم. هدف ما این بود که از نظر کیفی فضا را شبیه به زمان قاجار کنیم و برای این منظور علاوه بر شهرک غزالی در شهرهای کاشان و قزوین هم تصویربرداری داشتیم. این تغییر مکان به عوامل سریال فشار می آورد چون مرتب جای خود را عوض می کردیم و مجبور بودیم لوکیشن های مورد نظرمان را پیدا کنیم تا کار به واقعیت نزدیک شود.
*ساخت فصل دوم این سریال در چه مرحله ای است؟
- سیناپس فصل دوم به نگارش درآمده است اما من به دلایلی که جای بحثش اینجا نیست تمایلی ندارم که فصل دوم این سریال را بسازم.
*معمولا آثار تاریخی در تلویزیون به دلیل کمبود بودجه به سختی ساخته شده و به نتیجه می رسند و همین مساله باعث شده است تا کارگردانان به سمت کارهایی بروند که هم آسان تر باشد و هم نیاز به پروداکشن سنگین نداشته باشد. آیا شما علاقه مندید باز هم سریال هایی از این جنس بسازید؟
- به هر حال فیلمسازی کاری سخت، حرفه ای و طاقت فرساست و اگر بخواهیم اصول این کار حرفه ای را رعایت کنیم باید امر «تولید» از طرف تلویزیون و عوامل جدی گرفته شود. متاسفانه در چند سال اخیر تلویزیون چندان فیلمسازی را جدی نگرفته و فقط پر کردن آنتن برایش مهم بوده است. تلویزیون زمانی موفق می شود که، به نظر مخاطب اهمیت بدهد یعنی آثاری بسازد که مخاطب علاقه داشته باشد آنها را ببیند. با توجه به رقابتی که اکنون بین شبکه های مختلف جهانی وجود دارد، تلویزیون زمانی می تواند موفق باشد که تمام فاکتورهای لازم را برای ساخت در نظر بگیرد. ما باید بدانیم تنها ما نیستیم که فیلم و سریال می سازیم، ترکیه و دیگر کشورهای اروپایی هم می سازند و مخاطب آزاد است تا انتخاب کند که آیا دوست دارد از صدا و سیمای ما سریال را ببیند و یا در شبکه های خارجی آثار مورد علاقه اش را دنبال کند. ما دیگر در فیلمسازی تنها نیستیم و نمی توانیم مخاطب را وادار کنیم که آثار ما را نگاه کند پس باید فیلمسازی در تلویزیون و حتی سینما را جدی بگیریم و بدانیم که رقبایی بسیار هوشمند و حرفه ای داریم.
*معمولا مدیران صداوسیما در سخنرانی ها و جلسه های خود سفارش می دهند سریال هایی ساخته شود که مردم آن را بپسندند اما در عمل حمایتی از ساخت پروژه های حرفه ای و باکیفیت نمی بینیم.
- برای ساخت سریال هایی که ابعاد فرهنگی دارند، نمی شود بخشنامه صادر کرد بلکه باید انگیزه های لازم را در هنرمندان به وجود بیاورند. مدیران همیشه می گویند که به مسایل فرهنگی فکر می کنند و به نوعی این موضوع برای آنها یک مساله است اما در عمل چیز دیگری می بینیم. زمانی می توانیم، بگوییم مدیران دغدغه فرهنگی دارند که از نویسندگان و کارگردانان حمایت شود یعنی در هنرمندان انگیزه تولید کار ایجاد کنند. نویسندگان باید این موضوع را لمس کنند که مدیران فرق میان آثار بد و خوب را تشخیص می دهند. اگر عوامل احساس کنند که مدیران تفاوتی میان آثار خوب و بد قائل نمی شوند به نوعی انگیزه خود را هم از دست می دهند و فقط به فکر درآمد خود از ساخت سریال هستند. شرایط امروزه به گونه ای شده است که صدا و سیما تهیه کننده را به عنوان یک پیمانکار می شناسد و به آنها می گوید که با بودجه ای مشخص فلان سریال را بسازند و چندان اهمیتی به کیفیت آن نمی دهند. صدا و سیما نباید به تهیه کنندگان به عنوان یک پیمانکار نگاه کند چون کسی که پیمانکار شود وظیفه دارد که سود بیشتری کسب کند. این روزها اگر سریالی هم ساخته می شود که مخاطب آن را دوست دارد، به دلیل انگیزه های شخصی کارگردانان و نویسندگان آن است و کمتر به سیاستگذاری های فرهنگی مربوط می شود.
* فکر می کنید غیر از پروداکشن و بودجه، مشکلات و محدودیت ها نسبت به مضامین سریال های تاریخی بیشتر است یا آثار روز و اجتماعی؟
-طبیعتا کار تاریخی حساسیت های کمتری را نسبت به دیگر آثار دارد. در سریال «چرخ و فلک» که موضوعی اجتماعی داشت ما به مشکلات بیشتری برخورد کردیم حتی یکی از مدیران صدا و سیما گفته بود که اگر بماند و اگر می توانست خیلی از قسمت های آن سریال را پخش نمی کرد. یکی از مشکلات ما این است که با مسایل، بیشتر سلیقه ای برخورد می شود و چندان ساز و کار مشخصی وجود ندارد. متاسفانه پرداخت به موضوعات معاصر حساسیت های بیشتری دارد و چندان نمی توان روی این موضوعات روز مانور داد. به عقیده من باید فضا را بازتر کنیم تا کارگردانان و تهیه کنندگان موفق شوند مخاطب را جذب کنند. کار کردن در فضای بسته سخت است و بیننده را خسته می کند مسلما هر کارگردانی دوست دارد در فضای آزادتری کار کند من هم زمانی سریال می سازم که با فراغ بال کار کنم و دچار خودسانسوری نشوم.
*به عنوان پرسش پایانی! فکر می کنید کدام بخش از فرهنگ کشور ما که طی تاریخ دستخوش تغییرات شده است لازم بود در این سریال برای مخاطب تداعی شود؟
- فرهنگ ما روز به روز غربی تر می شود و اکنون ضرب المثل ها و کنایه ها و مفاهیمی که در ادبیات شفاهی و فرهنگ خود داشته ایم، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. ضرب المثل هایی که افسرالملوک به کار می برد امروز کمتر به کار می روند پس باید این مسایل در سریال ها مطرح شوند تا حداقل بدانیم که یک پیشینه فرهنگی داشته ایم. مهم این است که ما با فرهنگ ایرانی فیلم و سریالی بسازیم که جذاب باشد. اگر ما بخواهیم با فرهنگ غربی سریال بسازیم کار ویژه ای نکرده ایم چون خود آنها بهترینش را می سازند.
در پایان این مصاحبه می خواهم از تمامی عوامل سریال تشکر کنم که سختگیری های مرا تحمل کردند و در سرما و گرما عاشقانه و بی ریا کار کردند و وجود تک تک آنها برایم ارزشمند است و این سریال متعلق به همه آنهاست.
