پس از خلقت انسان بر زمین، خداوند دو قوه انتخاب و تصمیم‌گیری را در انسان قرار داده است تا بتواند مسیر خوب و بد را از هم تشخیص بدهد. مسیری که باعث رستگاری آدمی در دنیا و آخرت می‌شود. البته باید توجه داشت که آدمی در این راه با موانعی مواجه می‌شود که شیطان آن را برسرراهش می‌گذارد و برای برطرف آن سلاحی جز تقوا ندارد.
انسان همواره در طول عمر دنیوی خوب با دو دعوت یکی از سوی خداوند متعال و دیگری از سمت شیطان مواجه است، ما فطرت و ذات عمل شیطانی آشنا هستیم، اما باز گرایشمان به گناه و انحراف از راه صحیح به هوس و هوای نفس انسانی بازمی گردد، چراکه این قوه شهوت و قدرت طلبی است که انسان را به گمراهی می‌کشاند. قرآن کریم در سوره اعراف آیه ۲۷ می‌فرماید: یا بَنی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّه؛ یعنی‌ای فرزندان آدم! هوشیار باشید که شیطان شما را به فتنه نیندازد همان گونه که پدر و مادرتان را از بهشت بیرون کرد.
یکی از حربه‌های شیطان برای گمراهی انسان ترس از فقر و بدبختی است، الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَهً مِّنْهُ وَفَضْلًا. یعنی ﺷﻴﻄﺎﻥ، ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺗﻬﻴﺪﺳﺘی ﻭ. ﻓﻘﺮ ﻣﻰ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ، ﻭ. ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ فحشا ﺍﻣﺮ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ، ﻭ. ﺧﺪﺍ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﻮی ﺧﻮﺩ ﻭﻋﺪﻩ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﻭ. ﻓﺰﻭﻧی ﺭﺯﻕ ﻣﻰ ﺩﻫد.
تعبیر امام سجاد (علیه السلام) دراین باره اینگونه است که «وَاَنَا حینَئِذٍ مُوقِنٌ بِاَنَّ مُنْتَهى دَعْوَتِکَ اِلَى الْجَنَّهِ، وَمُنْتَهى دَعْوَتِهِ اِلَى النّارِ.» یعنی من دعوت شیطان را قبول می‌کنم در صورتى که به درستی مى دانم عاقبت دعوت تو به سوى بهشت، و سرانجام دعوت او به سوى آتش جهنم است. بعد امام سجاد در فقره‌ای از دعای هفدهم صحیفه خطاب به خدای متعال عرض می‌کند: «اللَّهُمَّ لاتَجْعَلْ لَهُ فى قُلُوبِنا مَدْخَلاً، وَلاتُوطِنَنَّ لَهُ فیما لَدَیْنا مَنْزِلاً.» الهى در قلب ما براى او راهى قرار مده، و براى وى در شئون زندگى ما منزلى فراهم نیاور.
همچنین حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در خطبه هفتم نهج البلاغه می‌فرماید: «اتَّخَذُوا الشَّیْطَانَ لِامْرِهِمْ مِلاکاً، وَاتَّخَذَهُمْ لَهُ أَشْرَاکاً. فَبَاضَ وَ فَرَّخَ فِى صُدُورِهِمْ. وَ دَبَّ وَ دَرَجَ فِى حُجُورِهِمْ. فَنَظَرَ بِأَعْیُنِهِمْ وَ نَطَقَ بأَلسِنَتِهِم.» یعنی عده‌ای شیطان را پشتوانه خود گرفتند و او از آنان دام‌ها بافت، در سینه‌‌هاشان جاى گرفت و در کنارشان پرورش یافت. پس آنچه مى دیدند، شیطان به آن‌ها مى نمود و آنچه مى گفتند سخن او بود.
البته باید توجه داشت که راه‌های نفوذ شیطان بر انسان، در رفتار و امور روزمره آدمی نیز شکل می‌گیرد، راه‌هایی مثل کینه‌توزی، حسادت، قدرت‌طلبی و ... است که درادامه کارشناس مذهبی ما در این‌باره توضیح داده است.
حجت الاسلام والمسلمین سید جواد موسوی هوایی خطیب و کارشناس امور دینی در گفتگو با خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره راه‌های تسلط شیطان بر انسان گفت: انسان همیشه درپی رشد و رسیدن به کمال الهی است تا ذات اقدس الهی خداوند را در درون خود به وجود آورد و به آن مقام خاص الهی برسد. درواقع حرکت انسان یک جریان است، اما در مبنای وجودی انسان و حرکت او در دنیا، موانعی پیش روی انسان‌ها وجود دارد که اگر نباشد لذت رسیدن به کمال را از بین می‌برد و دیگر رسیدن به قرب الهی معنایی پیدا نمی‌کند.
وی در ادامه بیان کرد: همواره شیطان از راه‌های مختلف هوای نفس، شهوت و .. پای انسان را در مسیر رسیدن به کمال می‌لغزاند. البته شیطان نیز از مخلوقات الهی است، اما وظایفی غیر از وظایف دیگر ملائکه و بندگان دارد. بحث اصلی شیطان وسوسه شیطانی است که باعث رشد انسان می‌شود به اینگونه که انسان در کنار پیامبران و اهل بیت علیهم السلام می‌تواند به کمال برسد.
این خطیب و کارشناس امور دینی با اشاره به اینکه شیطان از طریق آمال و آرزوها، انسان را وسوسه می‌کند، اظهار کرد: یکی از راه‌هایی که باعث وسوسه شیطان می‌شود رسیدن به آمال و آرزو‌های باطل است تا راه انسان را به سمت بیراهه بکشاند. همواره انسان به دنبال قدرت و تسلط بر امور است و در تاریخ نیز شاهد این زیاده‌خواهی و قدرت طلبی‌ها بودیم.
وی با بیان اینکه کینه، حسادت، غرور از دیگر موانع شیطان برای رسیدن به خداوند است، گفت: در روز قیامت شیطان خطاب به خداوند می‌گوید من کاری نکردم، بلکه فقط بندگانت را به گناه دعوت کردم. حتی امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه ثمالی به آن اشاره کرده‌اند.
حجت الاسلام والمسلمین موسوی هوایی در پایان یادآور شد: درواقع شیطان انسان را از تحت ولایت خداوند خارج می‌کند و آن قدرت پیشه‌گری تقوا را در درون انسان تضعیف می‌کند تا به هدفی که درنظر دارد برسد. این انسان است که دعوت او را اجابت می‌کند و شیطان فقط نظاره‌گر است.
