یکی از ویژگی های اسلام که نقش موثری در رشد و توسعه آن داشته،پاسخگو بودن به نیاز های مادی ومعنوی بشر است.واین بدان جهت است که شریعت اسلام در یک سلسله اعتقادات و عبادات محدود نمی شود،اگر چه اعتقادات وعبادات دو شاخه بزرگ از تعالیم حیاتبخش اسلام است،اما مکتب جهانی اسلام ،در همه شئون زندگی بشر، قوانین ومقررات حکیمانه ای دارد وهمین جامعیت است که هر سال از سراسر جهان مشتاقان فراوانی را به آغوش گرم خود می پذیرد.موضوع بحث این مقاله، به مناسبت هفته وحدت و میلاد با سعادت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص)دو محور پرجاذبه اسلام یعنی احترام به علم ودانش وتکریم اخلاق انتخاب شده که پاسخگوی دو نیاز اساسی هرانسان می باشد.
1-نگاه اسلام به علم ودانش:
در فرهنگ اسلامی برای چند گروه از جامعه جایگاه ویژه ای منظور شده است که از جمله آنان،پیامبران،مجاهدان،مومنان نیکوکار و دانشمندان می باشند.خداوند در قرآن می فرماید:
یرفع الله الذین آمنوامنکم والذین اوتواالعلم درجات (سوره مجادله آیه 11)
خداوند مومنان را رفعت مقام بخشیده ومومنان صاحب علم و اندیشه درجات برتری دارند.این آیه شریفه مقدمه ای دارد درآنجا خداوند خطاب به مومنان می فرماید:هرگاه از شما خواسته شودکه از جایتان برخیزید،برخیزید،که احتمال دارد یک پیام آیه شریفه این باشد،هر گاه دانشمندی به جمع شما وارد شد به احترام او قیام کنید.
علم نور است:
علم هدیه وتفضل الهی است که در قرآن با کلمه اوتو العلم آمده است ولذا صاحبان علم در جامعه اسلامی ،همواره از جایگاه رفیعی برخوردار بوده و می باشد.
امام صادق(ع)می‌فرماید:العلم نور یقذفه الله فی قلب من یشاءعلم نوری است که خداوند از روی عنایت در قلب هر کسی که بخواهد می تاباند و حتی خشیتی که در ارتباط با خدا جایگاه بلندی دارد، ثمره علمو دانش معرفی شده است.
انما یخشی الله من عباده العلما ...ازبین بندگان خدا منحصرا اهل دانش وخرد خداترس هستند (فاطر-28)
اگر چه در اسلام ،دانش به صورت مطلق، فضیلت به حساب می آید اما به لحاظ کاربردی، دانشی توصیه شده ومورد تایید است که در مسیر صلاح وسعادت جامعه از آن استفاده شود.
بهره مندی از علم:
درخصوص چگونگی بهره مندی از علم، پیامبر اسلام می فرماید:
ان من تعلم العلم لیماری به السفهاء او یباهی العلما او یصرف وجوه الناس الیه لیعظموه فلیتبوء مقعده من النار(تحف العقول ص 74)
کسی که دانشی فرا گیرد تا به وسیله آن با بی خردان ستیزه کند یا بر دانشمندان مباهات نماید یا توجه مردم رابه خود جلب کند تا او را احترام نمایند جایگاه خود را از آتش بر گزیند.
امام علی(ع) می فرماید:«ایهاالناس اعلمواان کمال الدین طلب العلم والعمل.»
ای مردم،اگر می خواهید دینتان کامل شود دنبال علم بروید و به آن عمل کنید. (نهج البلاغه)
هدف از بعثت پیامبر اسلام:
از نگاه پیامبر اسلام (ص)آموزش و رشد فکری فرد وجامعه از عوامل بعثت ایشان می باشد.درخبرها آمده ، زمانی پیامبر اسلام وارد مسجد شدند، چشم‌شان به دو گروه افتاد، یک گروه در حال عبادت بودند وگروه دیگر سرگرم یاد دادن و یاد گرفتن، پیامبر هر دو گروه را از نظر گذراندند و از مشاهده آنان شادمان شدند سپس به اطرافیان فرمودند:
این دو گروه سرگرم کار نیک هستندوبرخیر وسعادتند لاکن من برای تعلیم وتعلم فرستاده شده ام، سپس خودشان به سوی گروه دوم رفتند ودر حلقه آنان نشستند.
صاحبدلی به مدرسه آمد ز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را
گفتم میان عالم وعابد چه فرق بود
تا اختیار کردی از آن این طرق را
گفت آن گلیم خویش برون می برد زموج
وین سعی می کند که بگیرد غریق را
سعدی
بصیرت دردین:
خداوند درقرآن کریم خطاب به پیامبرش می فرماید:
قل هذه سبیلی ادعوا الی الله علی بصیره انا و من اتبعنی(یوسف-108)
ای پیامبربه مردم بگو، اینست راه من که مردم را بسوی خدا می خوانم، دعوت من با بینش وبصیرت همراه است، پیروان من نیز دعوتشان به سوی من آگاهانه وبابصیرت خواهد بود.
مسئولیت پذیری:
در قرآن مجید می خوانیم:
ولا تقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصروالفواد کل اولئک کان عنه مسئولا(بنی اسرائیل-36)
ای پیامبرهر گز از پی آنچه علم نداری مرو، آگاهانه قدم بردار زیرا،چشم وگوش ودل آدمی در پیشگاه الهی مواخذه خواهد شد وباید پاسخگو باشد.
عدم انتشار دانش های کاربردی:
پیامبر اعظم (ص)در مورد عدم انتشار علم وپنهان کردن دانش وتکنولوژی مورد نیاز جامعه فرموده است :
کسی که دانش سودمندی را پنهان کند خداوند در قیامت او را با لجامی از آتش همنشین خواهد ساخت .ونیز پیامبر اسلام در ارتباط با تحصیل مستمر دانش می‌فرماید:
اگر روزی بر من بگذرد ودر آن روز دانشی نیاموزم که مرا به خدا نزدیک کند ،طلوع آفتاب آن روز بر من مبارک مباد. نهج الفصاحه
تجلیل از دانشمندان :
در ارتباط با تجلیل از دانشمندان می‌فرماید:
وقتی خداوند برای امتی نیکی بخواهد ،خرد مندانشان را بر آنان فرمانروا می سازد ودانشمندان میانشان داوری می کنند ومال را بدست بخشندگان آنان می دهد. نهج الفصاحه
وسخن آخر این که در ارتباط با عمل کردن به علم می فرماید :
کل علم وبال یوم القیامه الا من عمل به .
همه علم ها روز قیامت وبال انسانست (انسان باید پاسخگو باشد) مگر علمی که بدان عمل کنند. نهج الفصاحه
جواد سعید تهرانی
