دماسنج بازار پس از سه روز کانال ۱۸۳ هزار واحدی را واگذار کرد و با افت ۵۳۰ واحدی به سطح ۱۸۲ هزار و ۶/ ۹۱۸ واحد تنزل کرد. نگرانی بورس‌بازان از آینده تحریم‌ها و تمایل بیشتر به نقد کردن سهام از عوامل تاثیرگذار در فشار فروش روز گذشته ارزیابی می‌شود. غلبه عرضه از سوی فعالان خرد سبب شد تا نقش حمایتی سهامداران عمده در بازار رفته‌رفته کمرنگ شود و شاخص از اوج روزانه خود فاصله بگیرد. از سوی دیگر، هیجان‌زدگی فعالان سهام با انتشار خبر اعاده لایحه CFT به مجلس برای رفع ایراد و ابهام، به عرضه‌های سهام دامن زد و شاخص کل را در آخرین ساعت معاملات به محدوده منفی کشاند.
حمایت‌های شکننده از شاخص‌سازها
بورس تهران روز گذشته همزمان با اجرای دور دوم تحریم‌های آمریکا، کار خود را با رشد شاخص کل شروع کرد. در ابتدای معاملات دیروز سهامداران عمده با حمایت از سهم‌های بزرگ گروه‌های پالایشی، پتروشیمی و فلزات، نقش موثری در شکل‌دهی به روند مثبتشاخص کل داشتند. در این بین، سهام بانک‌ها نیز روند رو به رشد خود را با تداوم تقاضا از سوی اکثریت معامله‌گران خرد ادامه داد و در رشد شاخص کل اثر مثبت گذاشت. با وجود این، قیمت اغلب سهم‌ها با تداوم عرضه‌های پرفشار رفته‌رفته از بازه مثبت عقب‌نشینی کرد و از ارتفاع شاخص کل کاست. به این ترتیب، حضور پررنگ سهامداران عمده و نقش حمایتی آنها در رشد شاخص کل پایدار نماند. در واقع، تقاضای شکننده سهامداران عمده در برابر تحرکات فروشندگان نگران باعث شد تا نماگر اصلی سهام از حرکت در مسیر صعودی باز ماند. به نظر می‌رسد احتیاط فعالان سهام در چشم‌انداز مبهم تحریم‌ها عامل اصلی خروج سرمایه‌گذاران خرد تا بازگشت آرامش به بازار است.
بلاتکلیفی بازار در میزان ورود و خروج سرمایه‌های خرد هم قابل پیگیری است. از ابتدای تابستان تا آخرین موج صعودی بازار در مهرماه شاهد ورود بیش از ۵ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان سرمایه جدید به بازار بودیم که ۷۵ درصد آن در یک ماه منتهی به اوج‌گیری شاخص کل در نهم مهرماه به جریان معاملات سهام پیوست. اما در یک ماه گذشته، جریان سرمایه روندی معکوس به خود گرفت و خروج سرمایه‌های خرد از میزان ورودی پول‌ها پیش افتاد. به بیان آماری، یک هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه از سوی فعالان حقیقی بازار در یک ماه اخیر از بورس تهران خارج شده است. همزمان با خروج سرمایه‌های خرد، ارزش روزانه معاملات نیز به‌تدریج افت کرده است. این دو متغیر از پشتوانه‌های اصلی حرکت رو به رشد شاخص بوده‌اند و بروز نشانه‌هایی از این دو متغیر از اهمیت بسزایی برخوردار است. در واقع، هر گونه حرکت مثبت در بازار مستلزم تحریک جریان نقدینگی به‌ویژه سهامداران خرد بازار است. به نظر می‌رسد عقب‌نشینی این گروه از فعالان در سمت تقاضا و عدم مشارکت موثر ناشی از ابهام در میزان سودآوری بنگاه‌ها به دلیل اختلال به وجود آمده در جریان تجارت خارجی است. اصلاح بهای سهام صادرکننده بورس تهران در چند روز اخیر هم ناشی از همین مساله ارزیابی می‌شود.
پوست‌اندازی سهام در عصر پساتحریم
چنان که عنوان شد، بازار سهام از هفته‌های قبل به استقبال تحریم‌ها رفت. عقب‌نشینی معامله‌گران خرد، خروج سرمایه از بازار و کاهش نسبی ارزش معاملات در یک ماه اخیر موید این ادعاست. هر چند اعطای معافیت ایالات متحده به مشتریان نفتی ایران، روزنه‌هایی از امید را در تاریکی تحریم‌ها گشود، اما به نظر می‌رسد بورس‌بازان تا پدیدارشدن اثر واقعی معافیت‌ها در جریان ورودیارز به کشور و انعکاس آن در صورت‌های مالی بنگا‌ه‌های بورسی، محتاط‌تر رفتار کنند. این رفتار محافظه‌کارانه در تداوم عرضه سهامداران خرد و همچنین عدم پشتیبانی تقاضا در دادوستدهای دیروز هم نمایان شد.
واقعیت این است که جریان اطلاعات در بورس تهران به حداقل رسیده و شرکت‌ها تا پایان آبان‌ماه گزارشی مبنی بر چگونگی عملکرد خود منتشر نخواهند کرد. بنابراین انتظار می‌رود با ابهام ناگزیر در بازار سهام شاهد فرآیندی فرساینده و بلاتکلیف در روند معاملات باشیم. فرآیندی که حاصل کم‌شدن جریان اطلاعات در بازار و هجوم ریسک‌های بیرونی به سهام است. بنابراین طبیعی است که تحمیل هر گونه ریسک بیرونی به بازار منجر به حاکمیت فضای هیجانی شود. ضمن اینکه نبود داده‌های سنجش‌پذیر در چنین شرایطی به نگرانی فعالان سهام دامن خواهد زد. در این وضعیت نقطه قابل‌اتکایی برای تحلیل و ارزش‌گذاری سهام وجود ندارد و دادوستدها عمدتا برآمده از حدس و گمانه‌ها رقم خواهد خورد. اما نکته امیدبخش در فضای فعلی، غیبت جالب توجه معامله‌گران در صف‌های خرید و فروش بود. چون بازار از هفته‌های قبل به‌صورت تدریجی به پیشواز تحریم‌ها رفته بود، بالطبع انتظار نمی‌رفت که واکنش منفی چشمگیری در روز گذشته نشان دهد. معمولا بروز هیجان در بورس تهران با پدیده صف همراه است. اما عدم بروز صف در ساعات ابتدایی معاملات دیروز رفتار منطقی بورس‌بازان را به نمایش گذاشت.
تهییج بازار و تشدید عرضه
چنان که اشاره شد معاملات دیروز با حمایت موثر سهامداران عمده وضعیت نسبتا متعادلی را آغاز کرد و در جدال نزدیک عرضه و تقاضا شاهد تقویت ۹۸۰ واحدی شاخص کل بود. اما درست در روزی که بورس تهران نیازمند آرامش بود، شوکی سیاسی منجر به تهییج بازار و تقویت عرضه در ساعات پایانی معاملات شد. دبیر شورای‌نگهبان طی توییتی در روز گذشته لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم (CFT) را واجد ایرادات و ابهاماتی دانست و از ارسال لایحه مزبور به مجلس خبر داد. بورس تهران پس از انتشار این خبر گارد دفاعی گرفت و روند شاخص در چرخشی جالب‌توجه وارد بازه منفی شد و بیش از ۵۰۰ واحد عقب نشست. به این ترتیب، در حالی که انتظار می‌رفت بازار به لطف حمایت سهامداران حقوقی با رشد شاخص به کار خود پایان دهد، اما شوک این خبر بر خیل فروشندگان بازار افزود. از نکات جالب‌توجه در چرخش معاملات دیروز، می‌توان به فشار ناگهانی عرضه در سهام بانکی و خودرویی اشاره کرد. نمادهای خودرویی در کنار بانکی‌ها از سهام مورد‌توجه بازار در چند روز اخیر بودند که در روز گذشته تغییر روند قابل‌توجهی را تجربه کردند.
انتظار برای عبور از آخرین پل اصلاح
افت ارزش ریال طی چند ماه اخیر به کانونی مساله‌ساز در قلمروهای گوناگون اقتصاد ایران تبدیل شده است. اولین گذرگاه‌های مشکل‌ساز روند نزولی ارزش ریال، در صدور مجوز برای افزایش متناسب قیمت محصولات متعدد در تابستان بروز و ظهور پیدا کرد. در آن دوره شاهد کلنجار فرساینده تولیدکنندگان با سیاست‌گذار برای حل مساله تعدیل قیمت‌ها به‌تناسب افزایش نرخ ارز بودیم.بورس کالا نقطه اوج جدال دولت با بازار برای قیمت‌گذاری محصولات پایه در صنایع بالادست بود. سرانجام پس از بروز تبعات منفی در بازارها، سیاست‌گذار به اصلاح قیمت در صنایع مختلف، اعم از صنایع مادر تا صنایع پایین‌دست رضایت داد. با این حال، دوصنعت بورسی به دلیل تفاوت در مرجع قیمت‌گذاری از این قاعده مستثنا شدند. یکی بانک‌ها بودند که بانک مرکزی مرجع تصمیم‌گیر برای تعیین نرخ تسعیر دارایی‌های ارزی آنهاست و دیگری، خودروسازان که پرونده افزایش قیمت محصولاتشان در بوروکراسی پیچیده هنوز راه به جایی نبرده است. وقفه در حل مساله قیمت‌گذاری دارایی‌های ارزی بانک‌ها و اصلاح قیمت رسمی خودرو، سهام این دو صنعت را به محلی برای گمانه‌زنی‌ها و فعالیت‌های سفته‌بازانه تبدیل کرده است.
البته پس از گمانه‌زنی‌های مختلف بانک پارسیان به‌عنوان نماینده صنعت بانکی، عملکرد خود را در نیمه نخست سال طی روز شنبه روانه سامانه کدال کرد. بررسی و مطالعه صورت‌های مالی این بانک نشان می‌دهد سود ۱۰۶ ریالی هر سهم «وپارس» عمدتا ناشی از تسعیر دارایی‌های ارزی این بانک با نرخ‌های بالاتر است. از این منظر، این گزارش نوید اعمال شیوه‌ای یکسان در صورت‌های مالی دیگر بانک‌ها طی روزهای آتی است. به این ترتیب، تنها گروهی که همچنان وضعیت بلاتکلیف دارد صنعت خودرو است که معاملات سهام آن همچنان بر اساس حدس و گمانه‌ها پیش خواهد رفت.
همگام با بازیگران سهام
روز یکشنبه، برای دومین روز متوالی، خالص تغییر مالکیت به نام معامله‌گران عمده رقم خورد و افزون بر ۲۱۹ میلیون سهم به ارزش ۹۴ میلیارد تومان از سبد سهام معامله‌گران حقیقی به پرتفوی حقوقی‌ها افزوده شد. بیشترین خالص خرید توسط سهامداران عمده در نمادهای زیرمجموعه گروه محصولات شیمیایی به ثبت رسید. به این ترتیب خالص خرید حقوقی‌ها در میان پتروشیمی‌ها به ۲۲ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان رسید. گروه فرآورده‌های نفتی نیز در این روز شاهد تغییر مالکیت حدود ۱۶ میلیارد تومانی به نفع حقوقی‌ها بودند. فلزی‌ها دیگر گروهی بودند که با خالص خرید ۱۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومانی توسط معامله‌گران عمده بازار همراه شدند.
در صدر خرید معامله‌گران حقوقی، تمایل به جمع‌آوری سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان قرار داشت. خالص خرید حقوقی‌ها در نماد مزبور به ۱۳ میلیون و ۶۲۰ هزار سهم به ارزش ۸ میلیارد تومان بالغ شد. نماد معاملاتی پالایش نفت اصفهان نیز در این روز شاهد جابه‌جایی ۸میلیون و ۵۰۰ هزار سهم به ارزش ۷ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومانی در مسیر حقیقی به حقوقی بود. نماد معاملاتی شرکت پتروشیمی پارس از دیگر نمادهای دیروز بورس تهران بود که مورد اقبال معامله‌گران عمده بازار قرار گرفت. به این ترتیب دیروز حدود یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار سهم «پارس» به ارزش ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان به پرتفوی حقوقی‌ها اضافه شد. در آن‌سوی بازار نماد معاملاتی ملی کشت و صنعت و دامپروری پارس شاهد جابه‌جایی ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار سهم به ارزش یک‌میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان در مسیر حقوقی به حقیقی بود. نماد معاملاتی قند‌شیرین از دیگر نمادهای دیروز بازار سهام بود که مورد‌توجه سهامداران حقیقی قرار گرفت. بر این اساس افزون بر ۲۱۰ هزار سهم «قشرین» به ارزش یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از پرتفوی معامله‌گران حقوقی به سبد سهام حقیقی‌ها افزوده شد. در مجموع نیز دیروز این گروه‌های کوچک بازار همچون گروه زراعت، قند و شکر و استخراج نفت و گاز بودند که مورد‌توجه معامله‌گران خرد قرار گرفتند.
