چندی پیش رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش از تکالیف مهارت محور به جای مشق شب خبر داد.
حکیم‌زاده در این خصوص گفت: در سال تحصیلی جدید مشق زندگی جایگزین مشق شب، می‌شود که این طرح در پایه‌های اول تا سوم ابتدایی برای مدارسی که دارای تراکم ۱۶ تا ۲۶ نفر است اجرا خواهد شد.
وی اضافه کرد: بر این اساس دانشآموزان تکالیف خانه را در مدرسه زیرنظر معلم انجام می‌دهند و در ساعت بیرون مدرسه، فعالیت‌شان صرف مهارت‌آموزی می‌شود.
معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش در این خصوص توضیح داد: منظور از مهارت‌آموزی این است که دانشآموزان به کمک والدین، فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که به مهارت‌های زندگی آنها کمک می‌کند؛ به عنوان مثال دانش‌آموزی اتاقش را تمیز می‌کند و یا در هنگام مراجعه خانواده به فروشگاه، حساب و کتاب خریدها را انجام می‌دهد.
روز گذشته شیوه‌نامه اجرای طرح تکالیف مهارت محور (مشق زندگی) توسط وزیر آموزش و پرورش به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها ابلاغ شد.
با توجه به ضرورت ایجاد و توسعه فرصت‌های یادگیری برای دانشآموزان در کلاس، مدرسه و خارج از آن، معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با رویکرد مهارت‌محوری و افزایش همسویی و هماهنگی یادگیری‌ها با نیازهای فردی و اجتماعی، طرح تکالیف مهارتمحور را در دوره اول ابتدایی یعنی پایه‌های اول تا سوم دبستان به صورت آزمایشی در همه مناطق آموزشی استان ها که کلاس‌هایی با جمعیت ۱۵ تا ۲۶ نفر دارند، اجرا می‌کند.
در این طرح بخشی از فعالیت‌های یادگیری به صورت تمرینی در جهت آموزش و یادگیری مهارت‌های اساسی چون خواندن، نوشتن، دانش ریاضی، مشاهده کردن، سخن گفتن، گوش دادن و ... در کلاس درس یا محیط مدرسه در تعامل و مشارکت معلم و دانش‌آموز انجام می‌شود.
معلم در زمان رسمی کلاس درس پس از آموزش و شناسایی دشواری یادگیری دانشآموزان، تکالیفی را جهت تثبیت و تعمیق یادگیری تعیین می‌کند و بخشی در قالب تکالیف مهارت محور که مرتبط با مهارت‌های مورد نیاز محیط واقعی زندگی در خارج از کلاس درس است، ارائه می‌شود.
نکاتی که باید معلمان توجه کنند:
۱- دانشآموزان پایه‌های اول تا سوم ابتدایی در کلاس‌های ۱۵ تا ۲۶ نفر لازم است تکالیف درسی خود را در کلاس و مدرسه انجام دهند. البته کلاس‌های زیر ۱۵ نفر که تک پایه هستند نیز به صورت الزامی باید به همین شکل عمل کنند.
۲- آموزگاران نباید تکالیفی به عنوان مشق شب برای دانشآموزان تعیین نکنند.
۳- دانشآموزان تکالیف مهارتی را که شامل فعالیت‌های متعدد و متنوع عملی برای مهارت‌آموزی است، خارج از مدرسه انجام دهند.
* تکالیف درسی هنوز جایگاهی سنتی و ارزشی خود را حفظ کرده است
تکلیف درسی همواره به عنوان یکی از عوامل مهم در تحقق یادگیری مطرح بوده و در هر دوره متناسب با برداشتی که از یادگیری وجود داشته، شکل و نوع تکلیف نیز متفاوت بوده است. شاید در گذشته اگر دانش‌آموزی صرفاً موفق به محفوظاتی در ذهن خویش می‌شد، تصور می‌رفت که یادگیری در او تحقق یافته است، اما امروزه با تعریفی که از یادگیری می‌شود، «تغییر در توانایی انسان» توقع اهدافی فراتر از آن وجود دارد.
تکلیف درسی از وظایفی است که مدارس عمدتاً به منظور تکمیل آموزش مدرسه و گاه به عنوان وسیله‌ای جهت دستیابی به اهداف دیگر آموزش و پرورش مانند عادت به کار مستقل، رشد، مسؤولیت، عادت به مطالعه برای دانشآموزان تعیین می‌کنند.
امروزه با توجه به تحولات جوامع با پیدایش نظریه‌های تربیتی نوین و وجود رسانه‌هایی که اوقات فراغت دانشآموزان را به خود اختصاص می‌دهد، ضرورت تکلیف شب در بسیاری از کشورها مورد سؤال قرار گرفته و راه‌های دیگری برای پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در خانه تدبیر می‌گردد.
در کشور ایران تکالیف درسی هنوز جایگاهی سنتی و ارزشی خود را حفظ نموده است که همین امر فرصت‌های یادگیری طبیعی از طریق رسانه‌ها، تعامل با اولیا، حضور در مراکز علمی و تفریحی و... را از کودک سلب می‌نماید.
از سویی دیگر یکی از اهداف اصلی نظام آموزش رسمی پرورش مسائل اعتقادی، قوانین و هنجارهای اجتماعی به شکلی پویا و اثرگذار در میان کودکان و در سنین پایه می‌باشد که با توجه به ویژگی‌های رشدی دانشآموزان دوره ابتدایی، آموزش مفاهیم اخلاقی از طریق داستان، روشی تاریخی و مفید می‌باشد که می‌تواند به عنوان فعالیتی ارزشمند در زمان رسمی و غیررسمی آموزش محسوب شود.
به همین سبب در راستای عمل به سند تحول بنیادین از جمله راهکارهای (۲.۶، ۵.۵، ۵.۶، ۵.۷، ۱۶.۱) و برنامه درسی ملی از جمله اصول ناظر به برنامه‌های درسی و تربیتی (یادگیری مادام‌العمر، جلب مشارکت، اعتبار نقش یادگیرنده) و سیاست‌های وزیر آموزش و پرورش مبنی بر توسعه دانش و مهارت‌های کلیدی: ۱ـ تفکر انتقادی، لازمه زیستن در عصر اطلاعات و مواجه با انبوهی از اطلاعات؛ ۲ـ خلاقیت و نوآوری؛ ۳ـ روامداری و پذیرش تنوع؛ ۴ـ کارآفرینی، لازمه توسعه اقتصادی در سطح فردی و اجتماعی؛ ۵ـ ارتباطات اجتماعی و مشارکت نیمی؛ ۶ـ یادگیری تمام عمر و خودآموزی که پیش شرط زیستن در جامعه دانش‌بنیان است و نیز عمل به پیشنهادات رئیس جمهور در تقویت مهارت انشاءنویسی، بحث و گفت‌وگو و کتابخوانی، معاونت آموزش ابتدایی با رویکرد فعالیت محور چارچوب تکالیف مهارتمحور را برای غنی‌سازی اوقات رسمی و غیررسمی یادگیری، اعلام می‌کند.
ضرورت و اهمیت:
ـ ویژگی‌های سنی دانشآموزان دوره اول ابتدایی و لزوم ارائه فعالیت‌های مهارت محور و عملکردی
ـ پرهیز از حافظه محوری صرف و توجه به ابعاد مختلف یادگیری
ـ افزایش نشاط و شوق به یادگیری
ـ یادگیری مادام‌العمر و توسعه یادگیری به فعالیت‌های خارج از کلاس درس
تعریف:
جهت اجرای درست ارزشیابی کیفی ـ توصیفی و به منظور تأکید بر ارزیابی‌های مناسب در حین یادگیری و ارائه بازخوردهای مناسب در جهت رفع نقاط ضعف دانشآموزان، مهارت‌های پایه و تکالیف درسی مربوطه به مقدار تکرار و تمرین جهت تثبیت یادگیری موضوعات درسی و تثبیت مهارت‌های اصلی خواندن، نوشتن و حساب کردن در کلاس درس ارائه خواهد شد.
آموزگاران متناسب با شرایط کلاس لازم است با سازماندهی مناسب زمینه تکرار و تمرین و بازخورد دادن را در سر کلاس فراهم نمایند. در این طرح دانشآموزان تکالیف درسی خود را در کلاس و زیرنظر معلم انجام می‌دهند و در ساعت‌های یادگیری خارج از مدرسه، به جای مشق شب، تکالیف مهارتمحور انجام خواهند داد. معلم با پیش‌بینی فعالیت‌های عملی در طول آموزش‌های کلاسی، موقعیت‌ها و فرصت‌های مناسبی را فراهم می‌کند تا دانشآموزان در طی آن به تقویت دانش‌ها و گسترش مهارت‌های خود بپردازند.
اهداف:
۱ـ کاهش نگرانی‌های مخرب ناشی از انجام تکالیف سنتی در دانشآموزان و خانواده‌ها
۲ـ کاهش وزن کیف دانشآموزان و جلوگیری از آسیب‌های جسمانی ناشی از سنگینی آن
۳ـ کمک به افزایش کیفیت آموزش و یادگیری در کلاس درس
۴ـ ایجاد زمینه استمرار یادگیری دانشآموزان در داخل و خارج از کلاس درس
۵ـ تقویت مهارت‌های زندگی و مهارت‌های علمی، ادبی، هنری و اجتماعی در طول برنامه‌های درسی
مدل اجرایی طرح:
در این طرح معلمان پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی پس از فراهم کردن موقعیت‌های یادگیری فعال برای دانشآموزان، جهت تعمیق، تثبیت و رفع دشواری‌های یادگیری، تکالیفی را به صورت مهارتی متناسب با نیازهای یادگیری دانشآموزان تنظیم و ارائه می‌کنند.
تکالیف برگرفته از مهارت‌های اساسی برنامه‌های درسی در قالب فعالیت‌های عملی ارائه می‌شود. در طول برنامه‌های درسی بخشی از فعالیت‌های دانشآموزان در زمان رسمی آموزش و یادگیری در درون مدرسه به انجام می‌رسد که در این حالت معلم در جریان آموزش و یادگیری ضمن نظارت و بررسی فعالیت‌های دانشآموزان، بازخوردهای لازم را ارائه می‌کند. بخش دیگری از تکالیف مهارتی به صورت فعالیت‌های عملکردی که پیامد یادگیری دانشآموزان در دروس مختلف بوده و در ارتباط با محیط واقعی زندگی می‌باشد، ارائه می‌شود.
مراحل اجرایی:
الف) آموزش عوامل انسانی مؤثر در اجرا:
۱ـ برگزاری جلسات تبیینی برای کارشناسان استان‌ها
۲ـ پیش‌بینی و اختصاص دوره آموزشی برای معلمان و سایر عوامل مؤثر
۳ـ برگزاری جلسات توجیهی برای اولیا
ب) فرایند اجرای طرح در مدارس:
جهت اجرای مطلوب طرح برای دانشآموزان پایه‌های اول تا سوم ابتدایی در کلاس‌های ۱۵ تا ۲۶ نفر رعایت نکات زیر ضروری است.
۱ـ ایجاد موقعیت‌های یادگیری فعال برای دانشآموزان در درون مدرسه و کلاس درس (معلم با فرصت دادن به دانشآموزان در جریان یادگیری از طریق انجام دادن، عمل کردن و تجربه کردن آنها را در کلاس فعال می‌کند)
۲ـ نظارت مستمر بر فعالیت‌های یادگیری دانشآموزان و ارائه بازخورد به جا و مؤثر
۳ـ ایجاد زمینه برای انجام تکالیف درسی در درون کلاس و مدرسه (برای تکمیل و تقویت یادگیری‌های دانشآموزان متناسب با اهداف درس تکالیفی ارائه می‌شود)
۴ـ عدم ارائه تکالیف سنتی درسی به عنوان مشق شب
۵ـ ارائه تکالیف مرتبط با مهارت‌های زندگی برای انجام در ساعات خارج از مدرسه
۶ـ بررسی و ارزیابی تکالیف مهارتی و ارائه بازخوردهای لازم
ج) جدول راهنمای طراحی فعالیت‌های یادگیری
۱ـ موضوعات اساسی و مهارت‌های مهم دوره تحصیلی
با توجه به شرایط سنی دانشآموزان و نیازهای آنان و همچنین ضرورت‌های زندگی فردی و اجتماعی در جدول زیر موضوعات و مهارت‌های مهم پیشنهاد شده است. معلمان از این جدول متناسب با هر پایه و درس مربوطه، موضوع و زمینه‌هایی را انتخاب کرده و برای آن فعالیت طراحی می‌کنند.
جدول شماره یک
۲ـ نمایی کلی از فعالیت‌های مهارتمحور به تفکیک درس و پایه در دوره تحصیلی
در این جدول معلمان از مهارت‌های مهم جدول بالا متناسب با نیاز دانشآموزان انتخاب نموده و آن را به تفکیک درس و پایه در جدول قرار می‌دهند.
در هر درس و پایه برای رسیدن به مهارت‌های اساسی، فعالیت‌هایی اجرا می‌شود. این فعالیت‌ها ممکن است توسط معلمان طراحی شود و یا از فعالیت‌های آماده و موجود به تناسب نیاز بهره‌برداری شود. ضرورت دارد برای طراحی و تولید فعالیت‌های یادگیری مهارتمحور، گروه‌های آموزشی منطقه و استان آمادگی‌های لازم را ایجاد کنند.
جدول شماره ۲
د) اجرای آزمایشی طرح:
سال اول: تکالیف مهارتمحور در تمامی کلاس‌های مناطق آموزشی استان‌ها که حداقل تعداد ۱۶ و حداکثر تعداد ۲۶ نفر دانش‌آموز دارند اجرا می‌شود، سپس فرایند اجرای طرح ارزشیابی به عمل خواهد آمد.
سال دوم: پس از بررسی نتایج ارزشیابی در خصوص میزان و چگونگی توسعه آن تصمیم‌گیری خواهد شد.
هـ) نظارت و راهنمایی:
۱ـ راهنمایی مدیران و معلمان توسط اعضای گروه‌های آموزشی مناطق در تولید فعالیت‌های یادگیری مهارتمحور براساس جداول راهنمای ذکرشده
۲ـ نظارت بر حسن اجرا توسط کارشناسان معاونت آموزش ابتدایی مناطق
و) ارزشیابی:
۱ـ تهیه طرح ارزشیابی و اجرای آن توسط مرکز مطالعات آموزش و پرورش با مشارکت حوزه‌های ذیربط
۲ـ تحلیل نتایج ارزشیابی و تصمیم‌گیری در خصوص توسعه طرح
معاونت آموزش ابتدایی
مهر ۱۳۹۷
