رشد قیمت ارز و افزایش اختلاف قیمت سوخت داخلی کشور با سایر همسایگان موجب شد تا بازار قاچاق سوخت رونق بگیرد. به گفته هندیان، معاون ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، تا سال ۹۲ حجم قاچاق سوخت چیزی حدود ۷ یا ۸ میلیارد تومان بود اما حد فاصل ۹۲ الی ۹۶ این رقم به ۵۰۰ میلیون دلار تبدیل شد. این در حالی است که طی ۳ ماه گذشته چیزی حدود یک میلیارد لیتر قاچاق داشته ایم یعنی روزانه حدود ۱۰ تا ۱۳ میلیون لیتر سوخت قاچاق می شده است.
به گفته این مقام مسوول با وجود اینکه قاچاق در آنسوی مرز، گرانتر فروخته می شود اما متقاضی بیشتری هم برای خرید وجود دارد. برای مثال بنزین در ایران لیتری ۱۰۰۰ تومان و در ترکیه یک دلار و بیست و نه سنت است یعنی چیزی حدود ۱۴ هزار تومان، در کشورهای شرق هم در محدوده مرز حدود ۵ هزار تومان معامله می شود و داخل پاکستان بین ۷ تا ۸ هزار تومان خرید فروش می شود.
علی ادیانی راد، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در ارتباط با قاچاق سوخت، گفت: تا کنون اعداد ۱۰، ۱۵، ۲۰ میلیون لیتر برای قاچاق بنزین عنوان شده ولی باید گفت عدد دقیقی از این قاچاق نداریم و فقط می توانیم بگوییم کف رقم قاچاق بنزین روزانه ۱۰ میلیون لیتر است؛ با احتساب دلار ۱۵ هزار تومانی می توان گفت ارزش ۱۰ میلیون لیتر قاچاق سوخت چیزی حدود روزانه صد و پنجاه میلیارد تومان است.
صادرات بنزین از رویا تا واقعیت
نگاهی به آمار و ارقام حجمی و ارزشی بنزین حاکی از آن است که با توجه به اینکه طی سال های اخیر توسعه صنعت پالایشگاهی جزو اولویت های وزارت نفت نبوده و از سویی دیگر قاچاق سوخت مزید بر افزایش مصرف شده است، در نتیجه به نظر می رسد با حاشیه نشینی مدیریت مصرف طی سال های اخیر، هر قدر هم تولید را ولو به قیمت کاهش کیفیت بنزین، افزایش دهیم، احتمال ورود ایران به زمره کشورهای صادرکننده این فرآورده سودآور کمتر می شود.
علیرضا صادق آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی اخیرا در پی انتشار گزارش خبرگزاری مهردرباره کاهش سهم تولید بنزین یورو۴ درپالایشگاه ستاره خلیج فارس گفته بود که به دلیل افزایش مصرف بنزین به اجبار کیفیت بنزین تولیدی این پالایشگاه را مطابق بنزین معمولی کرده اند. این در حالی است که بیژن زنگنه، وزیر نفت در کنگره راهبردی نفت و نیرو گفت: در پاسخ به جویا شدن وضعیت قاچاق بنزین باید گفت که الحمدلله روند قاچاق سوخت با موفقیت از مرزها در حال انجام است! و باید گفت به نظر نمی رسد این امر توسط قاچاقچیان باشد و از سویی دیگر تا زمانی که اختلاف قیمت این فرآورده با سایر کشورهای همسایه وجود دارد، جریان قاچاق نیز قطع نمی شود.
بنزین تک نرخی اشتباه بود
در همین زمینه جواد نوفرستی، کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تجربه استفاده از کارت سوخت گفت: در سال ٨٦ تجربه موفقی در استفاده از کارت سوخت به منظور مدیریت مصرف داشتیم. به این ترتیب که بین سال های ٨٥ تا ٨٦ نیز با وجود افزایش طبیعی تقاضای سالانه بدلیل افزایش تعداد خودرو و موتورسیکلت، شاهد کاهش میانگین ١٠ میلیون لیتر در روز در مصرف و در واقع کاهش قاچاق بودیم.
وی با تاکید بر اینکه تک نرخی شدن بنزین از اشتباهات دولت یازدهم بود، تصریح کرد: این اقدام موجب آسیب به منابع بیت المال شد. در سال های میانی دولت یازدهم، بیژن زنگنه، وزیر نفت اعلام کرد که با وجود بنزین تک نرخی نیازی به وجود کارت سوخت در روند سوختگیری نیست. این گفته وزیر در حالی مطرح شد که رشد مصرف بنزین در سال ٩٣، حدود ١.٦ درصد و در سال ٩٤، حدود ٢ درصد بود و آن زمان موجه بود.
این کارشناس انرژی ادامه داد: میانگین مصرف روزانه بنزین کشور در سال ٩٤ حدود ٧٢ میلیون لیتر بود، این در حالی است که با حذف کارت سوخت و تک نرخی شدن بنزین رشد مصرف بنزین در سال ٩٥، پنج درصد، سال ٩٦، هشت درصد و در سال ٩٧، یازده درصد شد. اگر میانگین رشد مصرف بنزین طی سه سال اخیر هم همان حدود ٢ درصد قبل ادامه می یافت، گفته وزیر نفت دال بر عدم نیاز به کارت سوخت را می توان صحیح تلقی کرد.
نوفرستی ثابت نگه داشتن قیمت بنزین به مدت٣ سال با وجود تورم حداقل ۱۰ درصدی را امری خطا دانست و افزود: با کاهش قیمت جهانی نفت در سال های آغاز به کار دولت یازدهم، نرخ هزار تومان برای هر لیتر بنزین حدودا معادل نرخ فوب خلیج فارس بود. این در حالی است که روند افزایشی نرخ با شیبی ملایم باید ادامه می یافت، در حالی که یکباره نرخ ١٥٠٠ تومان برای هر لیتر بنزین در بودجه سال ٩٧ مطرح شد که مجلس شورای اسلامی آن را نپذیرفت.
راه حل چیست؟
این کارشناس حوزه انرژی نرخ کنونی هر لیتر بنزین را بر اساس فوب خلیج فارس حدود ٧٠ سنت اعلام کرد و گفت: به احتساب دلار ٤٢٠٠ تومانی تا حدود ٨ هزار تومانی می توان گفت قیمت هر لیتر بنزین بر اساس فوب خلیج فارس بین ٣ تا حدود ٦ هزار تومان است. با وجود اختلاف قابل توجه قیمت دلار حتی اگر هر لیتر بنزین را با افزایش قیمت دو سه برابری هم عرضه کنیم باز هم روند قاچاق ادامه دارد چرا که با میانگین نرخ ده هزار تومان در شرق کشور یا ١٤ تا ١٦ هزارتومان در مرز ترکیه فاصله قابل توجه دارد.
به گفته وی با وجود اینکه سود قاچاق سوخت به احتساب میانگین ٢٠ میلیون لیتر در روز از یارانه پرداختی به مردم بیشتر است، اما در دوران وزارت زنگنه در ابتدای دولت یازدهم اقدامات مناسبی هم انجام شد که از جمله آن می توان به ابطال ٦ میلیون کارت سوخت غیرحقیقی، کاهش میانگین سمیه بالای بنزین تاکسی ها و همچنین تخصیص گازوییل بر اساس پیمایش اشاره کرد.
نوفرستی با اشاره به گفته های اخیر معاون اول رییس جمهوری دال بر اینکه جامعه کشش افزایش قیمت بنزین را ندارد، اظهار داشت: در این شرایط می توان با الزام استفاده از کارت سوخت شخصی میزان رصد مصرف بنزین را راحت تر کرد. مشروط به اینکه کارت سوخت جایگاه داران سلب شده و افرادی که میانگین مصرف آنها در یک دوره ای بیش از حد کارشناسی شده بود رصد شود.
سایه لیبرال ها بر بازار
محمد الله دادی، کارشناس حوزه سوخت و انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اینکه چرا تاکنون دولت یازدهم و دوازدهم مدیریت مصرف سوخت را جزو اولویت های خود قرار نداده است، گفت: از آنجایی که غالب متفکرین این دولت معتقد به سیستم تفکری لیبرال هستند، معتقدند که میزان عرضه و تقاضا اوضاع بازار را مشخص می کند و نیازی به دخالت دولت وجود ندارد به این ترتیب با وجود اینکه در دوران دولت هفتم و هشتم نیز در پیش گرفتن چنین سیاستی در حوزه مصرف سوخت به شکست منجر شد باز هم در دولت قبلی و کنونی توجه چندانی به مدیریت مصرف سوخت نداشتند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی که دایه داران اقتصاد آزاد هستند در بسیاری از مواقع دولت به برخی بازارها ورود کرده و اجازه نمی دهد عرضه و تقاضا صرفا برای بازار تصمیم گیری کند.
وی با اعلام اینکه بین سال های ۷۶ تا ٨٥ به طور میانگین سالانه شاهد رشد ٩.٥ درصدی مصرف بنزین بودیم، ادامه داد: بین سال های ٨٤ تا ٨٥ به طور میانگین سالانه ٢٨میلیون لیتر واردات بنزین داشتیم، چرا که در آن دوران پالایشگاه سازی را امری سودده نمی دانستند و مدیریت مصرف نیز حاشیه نشین بود.
کاهش مصرف با کارت سوخت کلید خورد
این کارشناس حوزه سوخت و انرژی با یادآوری اینکه در سال ٨٥ میانگین مصرف بنزین کشور رقمی حدود ٧٣.٥ میلیون لیتر در روز بوده است، اظهار داشت: ۱۰۰ روزه نخست سال ٨٦ که سامانه هوشمند راه اندازی نشده بود اما در ٢٦٠ روز باقی مانده با بهره گیری از سامانه هوشمند سوخت متوسط مصرف بنزین کشور به رقم ٦٤ میلیون لیتر بنزین در روز کاهش یافت. این روند رو به کاهش ادامه داشت و رقم میانگین مصرف روزانه ٥٧ میلیون لیتری را نیز در کشور تجربه کردیم.
وی تصریح کرد:در راستای مدیریت مصرف سوخت بخشی توسط ابزار کارت سوخت و بخشی دیگر با استفاده از توسعه صنعت سی. ان. جی انجام شد. این در حالی است که پس از خرداد ماه سال ٩٤ و تک نرخی شدن بنزین با آدرس دهی غلط، خودکنترلی مردم در مصرف بنزین از بین رفت و دولت بنزینی که ارزش آن در هر لیتر معادل ٢ تا٦ هزار تومان بود را به نرخ هزار تومان می فروخت.
بنزین به جای حلال صنعتی
الله دادی با بیان اینکه قیمت حلال های صنعتی از نرخ بنزین گرانتر است، گفت: حلال های صنعتی در صنایع رنگ رزی و برخی دیگر از صنایع کاربرد دارند و صاحبان این صنایع بجای استفاده از این حلال ها از بنزین ارزان استفاده می کنند که به این نوع استفاده نادرست جابجایی داخلی بنزین گفته می شود که با وجود سامانه هوشمند سوخت اکنون نیز تراکنش سوخت از جایگاه داران درخواست می شود.
