شاید با دیدن واژه مالیات به یاد فرار مالیاتی، فساد در اقتصاد، درآمدهای کلان نامعلوم و وابسته بودن اقتصاد کشور به واردات و همچنین درآمد نفتی می افتیم.
از دلایل فساد و فرار مالیاتی را می توان به عدم شفافیت مالیاتی و نبود نظام آمار و اطلاعات دقیق درآمد افراد اشاره کرد. به گفته اقتصاددانان و کارشناسان، اقتصاد ما از شفافیت چندانی برخوردار نیست، بنابراین این خطر وجود دارد که عدم شفافیت تصمیم گیری را با اختلال مواجه کند.
به گفته معاون بورس اوراق بهادار، دادن اطلاعات مالی دستگاه ها به سازمان بورس و اوراق بهادار تا حد زیادی از فرارهای مالیاتی پیشگیری خواهد شد. اما این سوال پیش می آید که چه نهادی مسئول شفاف کرن مالیات و درآمد هاست؟
گمان می رود سازمان امور مالیاتی کشور باید از دولت برای شفافیت درآمد و عدالت مالیاتی بخشنامه و دستور دریافت کند، اگر این بخشنامه صادر شده باشد باید به اجرای آن نظارت شود اما با اختلاس های کلان و فساد، نوسانات اقلام اساسی در بازار و نامعلوم بودن منشا این گرانی ها ممکن است خدایی ناکرده کسی فکر کند که اصلا هیچ شفافیتی در اقتصاد وجود ندارد.
یکی از حرکت های مفید و قابل اجرا در این زمینه استفاده از علم IT است ، باید از فناوری و تکنولوژی برای مشخص کردن فعالیت کاسبان خرد و کلان، تاجران و افراد فعال در حوزه اقتصاد یا در حوزه های دیگر با هر شغلی استفاده کرد.
باید سامانه ای برای ثبت اطلاعات فردی و شغلی و میزان و منبع درآمد راه اندازی شود
مهدی پازوکی کارشناس اقتصادی در این مورد می گوید: در ایران نسبت مالیات بر تولید ناخالص داخلی، 6% است در حالی که این رقم در ترکیه 20% است ،بنابراین می توان گفت ایران بهشت دلالان و واسطه گران است.
پس شفافیت درآمد یکی از مهم ترین کارهایی است که باید صورت گیرد. از این رو برای ایجاد ساختار صحیح مالیاتی باید به همه ابعاد را در نظر گرفت، باید برنامه ریزی برای این که از درآمد نفتی فاصله بگیریم وجود داشته باشد تا در طول دو دهه مالیات ها پایدار و دقیق و ضعف ها برطرف شود.
یکی دیگر از الزامات اداره کشور با مالیات؛ برنامه ریزی برای کناره گیری از درآمدهای نفتی است
درآمد نفتی معمولا صرف هزینه دولت ها می شود، پس در ابتدا باید سهم درآمد نفت از بودجه کشور کاهش یابد و در گام دوم دولت ها متعهد شوند که درآمد نفتی خود را برای هر سال 5% کاهش دهند و مالیات متناسب را جایگزین کنند، که مجلس باید بر این مسئله نظارت داشته باشد .
طبق برنامه ششم توسعه دولت مکلف است حقوق و دارایی مسئولان را منتشر کند، یک کارشناس اقتصادی در مصاحبه ای
با یادآوری، این موضوع را متذکر شد که باید شفافیت بر فعالیت های مالی و پولی، نظام بانکی و معاملات تجاری حاکم شود تا مشکلاتی مانند بیکاری که ریشه در عدم شفافیت دارند برطرف گردد.
طی مطالعات تطبیقی اقتصادهای پیشرفته مانند آمریکا، درصورت مجهول بودن منشا پول ورودی به حساب، با دارنده آن برخورد می کنند، درحالی که این روش در ایران وجود ندارد و پولشویی با داشتن کارت های بانکی متعدد صورت می گیرد.
دیگر ضعف های نظام مالیاتی کشور، مالیات گیری سنتی و سلیقه ای است، از آن جا که مبنای دقیقی برای محاسبه میزان مالیات دقیق وجود ندارد با مشکل روبه رو می شویم.
به همین منظور سید مرتضی نبوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نماینده مردم تهران در دوره های چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی درخصوص لزوم شفافیت مالیاتی در گفت و گو با روزنامه رسالت گفت: از چندین سال، قبل وزارت اقتصاد دنبال ایجاد یک نظام جامع مالیاتی بوده است، به این منظور که بتواند اطلاعاتش را از مؤدیان مالیاتی دقیق کند تا مالیاتی که اخذ می کند عادلانه باشد؛ یعنی اگر کسی درآمد و فعالیت اقتصادی بیشتری دارد باید نسبت به درآمدش مالیات بیشتری بدهد و اگر کسی درآمد ندارد یا متضرر شده طبعا نباید مالیات دهد، حتی در بعضی موارد باید به آن شخص کمک هم بشود.
وی با اشاره به این که شرکت کانادایی Deloitte در دهه 80 میلادی طرحی برای اصلاح مالیات گیری در ایران طراحی کرده بود، افزود: به این منظور در دهه هشتاد یک شرکت معتبر کانادایی به نام Deloitte" " نظام مالیاتی ما را مطالعه کرد و طبق مطالعاتش یک نقشه راه برای بهبود وضعیت و ایجاد یک نظام جامع مالیاتی طراحی کرد، که امروزه کارشناسان معتقدند این نقشه راه به طور کامل به روز است و اگر به صورت جامع پیاده شود می تواند ما را به این شفافیت مالیاتی برساند.
نبوی می گوید اگر این طرح اجرا شود درآمدهای مالیاتی کشور 3 برابر خواهد شد و جلوی فسادهای اقتصادی، رانت و اجحاف مالیاتی گرفته می شود و مالیات گیری به صورت عادلانه انجام خواهد شد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان این که عدم شفافیت باعث محاسبه اشتباه مالیات می شود، تاکید کرد: درحال حاضر کسانی که درآمدشان مشخص است حقوق بگیران و کارمندان هستند، که هر ماه درصدی از حقوقشان برای مالیات کسر می شود، اما گاهی ممکن است کسانی که فعالیت اقتصادی متعددی دارند از چشم نظام مالیاتی پنهان بماند و ممیزها از این اشخاص مالیات نگیرند.
وی در ادامه تصریح کرد: یا حتی ممکن است اطلاعات مالی و تراکنش های یک مؤدی مالیاتی برای یک ممیز روشن باشد اما این دو وارد تعاملی بشوند؛ به طور مثال ممیز بگوید من
می دانم شما مالیاتت ده میلیارد تومان است اما می توانیم تعاملی داشته باشیم تا من مالیات تو را کم تر اعلام کنم.
مرتضی نبوی ایجاد "سامانه هوشمند و شفاف مالیاتی" را لازم دانست و خاطرنشان کرد: به دلیل عدم شفافیت و نبود آمار دقیق و جامع این مسائل قابل تشخیص نیست و ممکن است سوئضن هم نسبت به ممیزین مالیاتی ایجاد شود، راهش چیست؟ این است که با استفاده از فناوری های روز اطلاعاتی، مبتنی بر آن نقشه راهی که اکنون وجود دارد "نظام هوشمند و شفاف مالیاتی" ایجاد شود. وی با تاکید بر این که لازمه ایجاد شفافیت همکاری سه قوه است، بیان داشت: لازمه ایجاد چنین سامانه ای این است که دستگاه های مختلف همکاری کنند تا یک مرکز اطلاعاتی درست شود، زمانی که دستگاه ها اطلاعاتشان را به این مرکز وارد می کنند، به صورت هوشمند خودش محاسبه می کند که وضعیت مالی هر شخص چگونه است.
عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین با بیان این که نقشه راه و طرح این هدف وجود دارد اما هنوز عملیاتی نشده است، گفت: باید سامانه ای راه اندازی شود که هر شهروند ایرانی بلااستثنا، مشخص شود تراکنش های مالی اش چقدر است و به طور تقریبی چه میزان مالیات به آن شخص تعلق می گیرد، این سامانه باید شفاف باشد و همه مردم امکان دسترسی به آن را داشته باشند در این سامانه حتی طراحی هم شده و نقشه راهش وجود دارد اما هنوز عملیاتی نشده است.
نبوی با اشاره به این که یکی از دستگاه هایی که باید با وزارت دارای و نظام مالیاتی همکاری کنند بانک ها هستند، تاکید کرد: همچنین سازمان تامین اجتماعی، شهرداری، ثبت اسناد و املاک کشور، بیمه ها، همه دستگاه ها برای روشن شدن فعالیت اقتصادی خود و مراجعینشان باید اطلاعاتشان را به این مرکز هوشمند اطلاعاتی بدهند.
وی ادامه داد: لذا مشخص می شود هر شهروند درمجموع چه مقدار تراکنش مالی داشته و اتوماتیک حدود مالیات هر شهروند روشن می شود، از این به بعد باید ممیزین وارد شوند و این مبلغ را دقیق کنند.
سید مرتضی نبوی با بیان این که در نظام جامع مالیاتی زیرساخت های ارتباطی لازم ایجاد شده، گفت: اگر این طرح اجرا شود، کار حتی قابل برون سپاری هم هست، می توان کار را به موسساتی که توانایی انجام امور مالیاتی را دارند سپرد چرا که که دولت اطلاعات شفاف را در اختیار دارد. از سال 1386 این فعالیت کم و بیش انجام شده و تا حد خوبی هم در این زمینه پیش رفته ایم، در نظام جامع مالیاتی زیرساخت های
ارتباطی ایجاد شده ، اگر از مؤدیان هم بپرسیم آن ها هم معتقدند مقداری روند کار تسهیل شده است.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر این که این مسیر، نیمه کاره است، افزود: پرونده ها از کاغذی تبدیل به الکترونیکی شده اما ایجاد سامانه هوشمند مالیاتی که بتواند مجموعه تراکنش های مالی را یک جا جمع و به طور هوشمند محاسبه کند ایجاد نشده است. وی با اشاره به این که شاید حتی یک سال هم طوال نکشد که به این مهم دست پیدا کنیم، گفت: از رئیس جمهور، رئیس قوه مقننه و رئیس قوه قضائیه تقاضا دارم عزمی را ایجاد کنند که موانع برطرف شود، جوانان ما که با فناوری اطلاعات و طراحی سامانه ها آشنا هستند، این ظرفیت را دارند که نظام شفاف مالیاتی را کامل کنند، شاید حتی یک سال هم طوال نکشد که ما به این ایده آل برسیم. نبوی در ادامه بیان کرد: به این ترتیب در سامانه تمام فعالیت ها شفاف خواهد بود، برای هر شخص کد مالیاتی ثبت خواهد شد و زمانی که شخص فعالیت های اقتصادی خود را آغاز کرد پرونده مالیاتی اش تشکیل می شود و دارایی هایش برآورد می شود، همچنین در پایان مقدار مالیاتش مشخص مشخص خواهد شد.
وی با بیان این که در دیگر کشورها فعالیت های ریز و درشت اقتصادی به طور کامل رصد می شود، افزود: در کشورهای دیگر که فعالیت های اقتصادی با این روش کنترل می شود، ممکن است بنگاه اقتصادی درمعرض ورشکستی باشد و دولت به او کمک کند و بخشودگی مالیاتی شامل حالش می شود که دوباره سرپا شود. نماینده پیشین مجلس با بیان این که شفاف سازی مالیاتی پشتیبان تولید است، اشاره کرد: یعنی این نظام مالیاتی پشتیبان تولید، کار و خدمات است، لذا راه روشن است، وزارت اقتصاد و سازمان مالیاتی مسئول هستند، اما این روند همکاری سه قوه را می طلبد، دستگاه های زیرمجموعه باید همکاری کنند و این مرکز هوشمند مالیاتی که نظام جامع اطلاعاتی را ایجاد می کند را به سرانجام برسانند.
وی با ابراز این که برای کنترل فعالیت بانک ها و جلوگیری از تخلفات باید یک "Core banking" ایجاد شود، تصریح کرد: بسیاری از تخلفاتی که در بانک ها دیده می شود به این دلیل است که زیرساخت اطلاعاتی را دارند اما نمی گذارند کامل شود. باید یک "Core banking" ایجاد شود که هر بانکی از مرکز تراکنش های شعبه هایش را کنترل کند و بانک مرکزی هم تراکنش بانک ها را بررسی کند، اگر این اتفاق بیفتد فساد در بانک ها ریشه کن خواهد شد.
عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین با بیان این که اگر بخواهیم مشکلات همه سازمان ها و دستگاه ها را برشمریم، خواهیم دید که به دلیل عدم شفافیت در همه جا مشکلاتی وجود دارد، اظهار کرد: مثال بعدی در سازمان
بیمه های اجتماعی است وقتی چنین نظامی ایجاد شود آن جا هم شفاف خواهد شد، اکنون نظام تامین بیمه های اجتماعی تا حد زیادی برای کارهای خدماتی و تولیدی مشکل ایجاد کرده که طبیعتا اصلاح خواهد شد.
مرتضی نبوی با تاکید بر این که با ایجاد سامانه هوشمند شفافیت مالیاتی به سمت دولت الکترونیک یک پارچه حرکت خواهیم کرد، گفت: در این سامانه ثبت اسناد، املاک و شرکت ها،
شهرداری ها و همه صنف هایی که فعالیت اقتصادی دارند در نظر گرفته می شوند، این گونه به سمت دولت الکترونیک یک پارچه حرکت خواهیم کرد؛ دولتی که همه فعالیت های اقتصادی را منظم ثبت خواهد کرد و هرکس که درصدد انجام فعالیت اقتصادی است فقط کافی ست وارد سامانه شود و اسناد مورد نظر را تحویل دهد و مجوز لازم را دریافت کند.
وی با بیان این که رئیس جمهور باید در این مهم مصمم شود، افزود: دیگر لازم نیست مردم با شخصی روبه رو شوند که ممکن است کار را پیش نبرند یا تقاضای رشوه داشته باشد، همچنین امضاهای طلایی هم از بین می روند، اما لازمه حرکت همت است، به ویژه رئیس جمهور باید در این مهم مصمم شوند، در این مرحله نیاز به یکسری اصلاح قوانین هم هست که همکاری رئیس قوه قضائیه و مقننه را می طلبد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به این که برخی قوانین موجود مالیاتی مقداری مانع کار هستند و باید اصلاح شوند، بیان کرد: وقتی بخواهیم نظام هوشمند جامع مالیاتی را پیاده کنیم قوانین موجود مالیاتی مقداری مانع کار هستند این موانع را باید مجلس کمک به رفع و به سرعت اصلاح کند، زیرا بعضی از این قوانین برای شفاف سازی بازدارنده هستند، فرایندهای مالیاتی را به قانون تبدیل کردند درصورتی که این ها
جنبه دستوری دارد.
نبوی پیشبرد این هدف را امری شدنی دانست و گفت: باتوجه به این که جلسه شورای هماهنگی سران سه قوه را برای پیشبرد امور اقتصادی داریم لذا سه قوه باید عزم کنند، اگر درجلسات این موضوع یکی از دستور کارهایشان باشد به نزدیک شدن هدف کمک می کند، با توجه به نقشه راهی که در سال 86 تهیه شده و هنوز هم به روز است ما می توانیم به نظام شفاف و جامع مالیاتی برسیم. مرتضی نبوی معتقد است اداره کشور با مالیات دقیق و شفاف، بسیاری از وابستگی اقتصاد به فروش نفت خام را کاهش می دهد.
عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین با اشاره به این که این کار باعث بازسازی حد زیادی از اعتماد جامعه می شود، تاکید کرد: اجرای این کار کارآمدی، شفافیت و عدالت گرایی دولت را نشان می دهد و میزان فساد کاهش پیدا می کند، نمی دانم چرا چنین عزم و اراده ای ایجاد
نمی شود! این سیستم تا حد زیادی سرمایه گذاری شده و قدم های
خوبی هم برداشته شده است. وی می گوید شفافیت راه جلب توجه و مشارکت مردم است: این ها تجربیات دنیاست، امروزه راه جلب اعتماد مردم، شفافیت و ایجاد همین سامانه است، به طور مثال؛ اسنپ، مردم استقبال کردند به این دلیل که خودشان مشارکت دارند و می بینند که گزینه ها چیست و نرخ و مسیر شفاف است. نبوی با بیان این که طبق قانون اساسی دولت ها مکلف هستند دارایی های مسئولانشان را قبل و بعد از مسئولیت منتشر و شفاف کنند، افزود: مجالس دوره ی قبل در این زمینه اقدام کردند و مراحلی را هم طی کرد اما به نتیجه ای نرسید.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به این که شفافیت مالی مسئولان و مردم قانونی ست که در همه دنیا وجود دارد، گفت: درحال حاضر این قانون در دنیا وجود دارد، کسی که مسئولیتی در اقتصاد یا سیاست پیدا می کند باید اموالش در شبکه و سامانه ای که برای همه مردم قابل دسترسی است اعلام کند. مرتضی نبوی در پایان با تاکید بر این که این فناوری می تواند کمک کند که ما یک دولت کارآمد و شفاف داشته باشیم، یادآور شد: همین نظام هوشمند و جامع مالیاتی تراکنش های مالی هر شخص را مشخص می کند، امروز این مسائل دیگر قابل پنهان کاری نیست، قوه قضائیه بیشتر زمینه را فراهم کرده است آن چیز که مهم است خلاها و اتصالات است که باید انجام شود.این فناوری می تواند کمک کند که ما یک دولت کارآمد و شفاف داشته باشیم.
بعد از مصاحبه با کارشناسان اقتصادی و صاحب نظران در اقتصاد به تنها راهی که برای جلوگیری از فساد و فرار مالیاتی، اختلاس، رانت و افزایش تولید و توسعه اقتصاد کشور رسیدیم شفافیت سیستمی در حوزه مالیاتی و اقتصادی است، راهی که روشن است و دلیلی برای به تاخیر انداختن آن نیست، راهی که برای گسترش و عملیاتی شدنش عزم و همت مسئولان را طلب می کند.امید بر این است که با وجود زیرساخت های اطلاعاتی لازم، به این مهم دست پیدا کنیم.
