به گزارش ايسنا، نخستين زني كه در ايران دست به كار ترجمه زد، تاجماه آفاقالدوله بود كه نمايشنامه نادرشاه اثر نريمان نريمانف را از تركي به فارسي برگرداند و آن را در سال ۱۳۲۴ هجري قمري منتشر كرد.

محمد گلبن - پژوهشگر درباره تصحیح ترجمه نمایشنامه «نادرشاه» که توسط تاج‌ماه آفاق‌الدوله از زبان ترکی به فارسی برگردانده شده است، به ایسنا می‌گوید: می‌توانیم بگوییم تاج‌ماه آفاق‌الدوله نخستین زنی است که در ایران دست به کار ترجمه می‌زند. من از کودکی عادت داشتم نسخه‌های خطی و کتاب جمع‌آوری کنم. نسخه خطی نمایشنامه «نادرشاه» را که خانم آفاق‌الدوله ترجمه کرده‌اند، سال‌ها پیش یکی از آشنایانم به من داد تا این‌که متن آن را خواندم و دیدم اثر بسیار جالی است و آن را تصحیح کردم و نسخه تصحیح‌شده آن حدود سال ۷۳ در شماره پنجم فصلنامه «تئاتر» به کوشش خانم لاله تقیان به چاپ رسید.

او همچنین درباره نسخه خطی نمایشنامه «نادرشاه» که تاج‌ماه آفاق‌الدوله آن را ترجمه کرده است، عنوان می‌کند: من کتابخانه شخصی‌ام را به آستان قدس رضوی مشهد مقدس و مجلس تقدیم کرده‌ام که نسخه خطی این کتاب هم همراه کتاب‌هایم بود. فکر می‌کنم نسخه میکروفیلم آن هم در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگه‌داری می‌شود.

این پژوهشگر درباره نخستین مترجمان در ایران می‌گوید: در سال ۱۲۷۰ در دوره احمدشاه، ترجمه از زبان رایج آن موقع که فرانسه بود، رواج داشت. پدر پروین اعتصامی مجله‌ای به نام «بهار» منتشر می‌کرد که درواقع، در این مجله اولین ترجمه‌ها از زبان فرانسه به فارسی منتشر می‌شد.

گلبن در ادامه می‌افزاید: حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله که سیاستمدار و حقوقدان و مترجم ایرانی در دوره ناصرالدین شاه قاجار بود، در اواخر دوره قاجاریه به سمت نخست‌وزیری رسید و چندی هم ریاست اداره امور خارجه ایران را برعهده داشت. او به هفت زبان زنده دنیا صحبت می‌کرد و تحصیل‌کرده کشور روسیه بود. پیرنیا از کسانی که در وزارت امور خارجه استخدام می‌شدند، درخواست می‌کرد که به مدت سه سال دوره آموزش زبان‌های مختلف را بگذرانند. کتاب «تاریخ ایران باستان» او که در سه جلد است، اولین کتاب تاریخ مهمی است که درباره ایران قبل از اسلام نوشته شده است.

این پژوهشگر در پایان سخنانش می‌گوید: در دوره ناصرالدین شاه و زمان امیرکبیر خیلی از شاگردان او اولین مترجمان ایران بودند؛ زیرا مجبور بودند خیلی از کتاب‌های تجارت، کشاورزی و علوم را از زبان فرانسه به فارسی ترجمه کنند.

تاجماه در ابتداي نمايشنامه نادرشاه خود را كمينه تاجماه آفاقالدوله همشيره آقا اسماعيل آجودان باشي و عيال فتحالله ارفع السلطنه طالش معرفي ميكند. تاجماه، فرزند علياكبر خان آجودان باشي، اهل زنجان و پدرش علياكبر خان، يكي از نظاميان قاجاري بود. جدا از ترجمه نمايشنامه دره نادري يا نادرشاه، مجموعه دستنوشتهاي از نامهها و شعرهايي از تاجماه بهجا مانده است. اين مجموعه با عنوان ديوان اشعار مجموعه تاجماه به شماره ۳۵۵۲ در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران نگهداري ميشود. دوسوم اين مجموعه شامل گزيده شعرهاي شاعران دوره قاجار است و يكسوم ديگر آن به نامهها و شمار اندكي به سرودههاي تاجماه اختصاص دارد. نوشتههاي تاجماه را به لحاظ موضوعي ميتوان اينگونه ردهبندي كرد: نامه درباره مسائل خانوادگي، نامه به دوستان، نامههاي ديگران، انشاها و شعرها.