یکشنبه 20 مرداد 97 محمد شریعتمداری وزیر صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای ممنوعیت صادرات چای فله و بسته بندی، کاغذ، تیشو، انواع شیرخشک صنعتی، شیرخشک اطفال و کره در بسته بندی بالای 500 گرمی را به بهانه «تنظیم بازار داخل» به گمرکات اعلام کرد. دستوری که واکنش و تعجب بسیاری از فعالان صنعتی و کارآفرینان را در پی داشت.
در موضوع چای بسیاری از مقامات دولتی، نمایندگان مجلس و فعالان این صنعت اعتراضات دامنه داری کردند. مصطفی سالاری استاندار گیلان با انتقاد از دستور وزیر صمت گفت: «صادرات چای یک فرصت برای تولید داخلی بوده و نباید اجازه داد که بازارهای هدف چای صادراتی با تصمیم های غیراصولی به راحتی از دست برود».
مهرداد لاهوتی نماینده شهرستان لنگرود نیز با اعلام این که «دستور ممنوعیت صادرات چای ایرانی لغو شد» گفت: «برای وزیر صنعت استدلال کردیم اگر دستور ممنوعیت صادرات چای لغو نشود، این صنعت با یک مصیبت و بدبختی بزرگی روبرو می‌شود. هم اکنون چای ما در حدود 36 کشور جهان و به میزان 10 تا 12 هزار تن صادر می‌شود و این امتیاز بزرگی برای به شمار می‌رود. با این استدلال ما آقای شریعتمداری معاونان خودشان را احضار کردند و در نهایت دستور دادند تا نامه‌ای هم تهیه شود و منظور از ابلاغ قبلی درباره صادرات چای به این شرح اصلاح شود که صادرات چای خارجی که با ارز 4200 تومانی وارد کشور می‌شود، ممنوع باشد، اما چای تولید داخل هیچ محدودیتی برای صادرات نداشته باشد».
بازی شرکت های بزرگ لبنیات در وزارت صنعت و اخلال در صنعت دامپروری
سیداحمد مقدسی رئیس هیأت مدیره کانون انجمن‌های صنفی گاوداران ایران نیز با بیان این که «هیچ دلیل محکمه‌پسندی پشت آن نیست»، «کارخانجات لبنی» را طراح این دستور وزیر صمت می داند و می گوید: این بخشنامه بدون اطلاع وزیر جهاد کشاورزی و با هماهنگی کارخانه های لبنی منتشر شده که به ضرر دامداران و به سود صنایع لبنی است.
رئیس هیأت مدیره کانون انجمن‌های صنفی گاوداران در بخش دیگری از مصاحبه اش، دلیل وزارت صنعت در این بخش نامه مبنی بر «تنظیم بازار داخل» را زیر سوال می برد و می گوید: «سالانه 11 میلیون تن شیر خام در کشور تولید می شود» و این در حالی است که بر اساس آمارها تنها «8 میلیون تن شیر خام از کل تولید سالانه وارد صنایع لبنی می شود».
آرش فرزادنیا دبیر کمیته شیر استان خراسان رضوی نیز با تایید این ادعا می گوید: «منع صادرات شیرخشک با هدف تنظیم بازار داخلی درست نیست، چرا که بر اساس آمار دقیق گمرک و تولید روزانه شیر که توسط وزارت کشاورزی جمع آوری می شود، بین 5 تا 8درصد شیر تولیدی کشور، تبدیل به شیرخشک و سپس صادر شده است.»
به گفته مسئولان صنفی، 18 کارخانه فعال تولید کننده شیر خشک با اشتغال مستقیم 6هزار نفر، در سال گذشته، حدود 25 هزارتن شیرخشک ایرانی به بیش از 13 کشور اروپایی، آسیایی و شمال آفریقا صادر کرده اند در حالی که کل صادرات محصولات لبنی ایران به حدود 800هزار تن در سال گذشته رسیده است. به عبارت ساده تر به لحاظ وزنی حدود 2.5 درصد صادرات محصولات لبنی به شیرخشک تعلق دارد.
اعتراض تشکل های دامی به تصمیم وزارت صمت
با انتشار بخش نامه، همچون صنعت چای، فعالان صنعت دام کشور نیز اعتراضات دامنه داری را شروع کردند. اتحادیه گاوداران و دامداران صنعتی بلافاصله با انتشار نامه ای از حجتی وزیر کشاورزی پرسید:«آیا در حال حاضر مردم با کمبود محصولات لبنی در فروشگاه های سطح کشور مواجه هستند یا اینکه به دلیل افزایش قیمت فرآورده‌های لبنی قدرت خریدشان پایین آمده است؟».
فرشید صراف مدیرعامل اتحادیه گاوداران و دامداران صنعتی با اشاره به منافع واردات شیرخشک از وزیر کشاورزی پرسیده است:«آیا برای جبران سوء مدیریت برخی از صنایع لبنی با لطمه زدن به شیر کشور به دنبال واردات شیرخشک با تخصیص ارز نیستید؟».
کانون انجمن های صنفی کارفرمایی گاوداران ایران نیز در نامه ای 6 بندی خطاب به حجتی، با بی مبنا خواندن تبلیغات صنایع لبنی و تاکید بر این که «تولید شیرخام کمافی السابق ادامه دارد» نوشت: «تصمیمات این چنینی وزارت صنعت معدن و تجارت، صنعت دامپروری را که با صرف هزینه و طی سالیان متمادی به وجود آمده، از بین می برد».
اتحادیه شرکت های تعاونی دامداران اصفهان نیز در نامه ای به شریعتمداری وزیر صمت؛ مصوبه جنجالی را «بدون در نظر گرفتن عواقب» دانست که نتیجه ی آن «ضربه به تولید شیرخام و باز شدن میدان برای تاخت و تاز کارخانجات لبنی» است.
درآمد هنگفت صادرکنندگان لبنیات از افت قیمت ریال
مصوبه ممنوعیت صادرات شیرخشک و کره در حالی ابلاغ شده است که بر اساس مقایسه آمارهای گمرک در 4 ماهه اول 1397 با 4 ماه اول سال 1396 صادرات انواع شیرخشک 42 درصد و صادرات انواع لبنیات 17 درصد کاهش داشته است که با فرض ثبات نسبی حجم تولید شیر در کشور در سال های 1396و1397 نشان دهنده حجم کمتر شیر دریافتی توسط واحدهای تولید شیر خشک در مقایسه با سال گذشته است.
نکته ی دیگر این که چرا صادرات شرکت های لبنی به همان میزان صادرات شیر خشک کاهش پیدا نکرده است؟ دبیر کمیته شیر استان خراسان رضوی چنین جواب می دهد:«کاهش صادرات محصولات لبنی ناشی از افزایش تقاضای داخلی است. با این حال شرکت های لبنی به جای پاسخگویی به نیاز داخل، به دلیل دستیابی به سود بیشتر اقدام به صادرات محصولات لبنی کرده اند و تقاضای بازار داخل را بی پاسخ گذاشته اند. آنها تمایلی به تولید محصولات لبنی به خصوص آن دسته که مشمول قیمت گذاری سازمان حمایت است، ندارند و به جای آن با کاهش تولید این محصولات، صادرات محصولات مشابه را در دستور کار خود قرارداده اند».
مصطفی بهمن آبادی فعال اقتصادی و کارشناس حوزه سلامت نیز که شرکت های لبنی را پشت پرده مصوبه جنجالی وزارت صمت می داند، معتقد است: «یکی از مهمترین علت های اصرار شرکت های بزرگ لبنیات بر ممنوعیت صادرات شیر خشک، موضوع تولید کره حیوانی است. سالانه حدود 40 تا 45 هزارتن کره حیوانی وارد کشور می شود. اگر دولت بخواهد طبق روال قبل، ارز دولتی اختصاص دهد باید بیش از 2400 میلیارد تومان سوبسید بابت مابه تفاوت ارز با نرخ آزاد پرداخت کند. صادرات شیر خشک باعث تولید خامه مازاد و در نتیجه افزایش تولید کره داخلی می شود که این موضوع باعث کاهش نیاز کشور به واردات و در نتیجه از دست رفتن سود هنگفت چند شرکت لبنیاتی بزرگ می شود.»
وزارت صنعت قانون را دور زد!
بر اساس ماده 1 قانون تمرکز وظایف و اختیارات مربوط به بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی مصوب بهمن 1391؛ کلیه اختیارات، وظایف و امور مربوط به سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و انجام اقدامات لازم از وزارت صنعت، معدن و تجارت منتزع و به وزارت جهاد کشاورزی واگذار می‌شود.
در بند الف ماده 1 چنین آمده است: تجارت اعم از صادرات، واردات و تنظیم بازار داخلی محصولات و کالاهای اساسی زراعی، باغی و گیاهان دارویی ... و همچنین محصولات دامی، طیور و آبزیان شامل شیر و فرآورده‌های لبنی، گوشت سفید، گوشت قرمز، تخم‌مرغ و نیز پیله ابریشم.
در بند ب ماده 1 مربوط به صنایع تبدیلی بلافصل با یک مرحله تبدیل در بخش کشاورزی؛ در بند 5 فراورده های لبنی را نیز فهرست کرده است.
حال بر اساس ابلاغیه مورخ 20 مرداد 1397؛ به نظر می رسد محمد شریعتمداری وزیر صنعت که در موضوع شفافیت تخصیص ارز و پرونده واردات خودرو زیر فشار افکار عمومی و نهادها است، احتمالا نا آگاهانه! «قانون انتزاع» را ندید گرفته و ابلاغ خلاف قانون صادر کرده است که عواقب قانونی دارد.
وزارت صمت، در موضوع چای، اشتباه خود را اصلاح کرد و جلوی از دست رفتن بازارهای صادراتی که به سختی به دست می آید را گرفت، باید منتظر ماند و دید شریعتمداری بدون دامنه دارتر شدن اعتراضات و باز شدن پای مجلس و با تعامل با وزارت جهاد کشاورزی ممنوعیت صادرات شیرخشک ایرانی که وجود آن صرفا باعث افزایش انحصار چند شرکت لبنیاتی بر بازار شیر و لبنیات به قیمت کوچکتر شدن سفره دامداران و زیان جبران ناپذیر چند میلیون روستایی و دامدار می شود را لغو می کند؛ یا می گوید: چای ایرانی صادر شود؛ شیرخشک و کره‌ی ایرانی نه!
