خلیل الله، صفت حضرت ابراهیم (ع) است که خداوند به آن حضرت نسبت داده و به نوعی حضرت ابراهیم را به دوستی خود برگزیده است. این صفت جایگاه خاصی دارد و تفاسیر متعددی برای آن روایت شده است.
در همین راستا قصد دارد تا در این مطلب به تفسیر واژه خلیل و دلایل روایی خلیل‌الله بودن حضرت ابراهیم (ع) بپردازد، پس با ما همراه باشید.
جایگاه واژه خلیل در قرآن کریم
عنوان "خلیل الله" امتیازی است برای حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) که در قرآن نیز به آن اشاره شده است که می‌فرماید:
«وَ مَنْ اَحْسَنُ دینًا مِمَّنْ اَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ اِبْراهیمَ حَنیفًا وَ اتَّخَذَ اللّهُ اِبْراهیمَ خَلیلاً»
«دین و آیین چه کسی بهتر است از آن کس که خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد، و پیرو آیین خالص و پاکِ ابراهیم (علیه‌السّلام) گردد؟ و خدا ابراهیم (علیه‌السّلام) را به دوستیِ خود، انتخاب کرد».
تفسیر واژه خلیل
آن چنانکه در تفسیر نمونه آمده است، در تفسیر واژه "خلیل"، دو نظریه عمده وجود دارد، یکی اینکه خلیل از ماده خُلّت به معنای دوستی است یعنی خداوند ابراهیم (علیه‌السّلام) را به دوستی خود انتخاب کرد.
نظر دوم آن است که خلیل از ماده خِلّت به معنای نیاز و احتیاج است و معنایش آن است که ابراهیم (علیه‌السّلام) باور داشت که در همه چیز بدون استثناء نیازمند پروردگار است.
بیشتر بخوانید: ماجرای پنهان کردن همسر حضرت ابراهیم در صندوق
تفسیر نمونه تفسیر اول را ترجیح می‌دهد و در تایید این تفسیر به روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) استناد می‌کند که می‌فرماید:
"اگر خداوند ابراهیم (علیه‌السّلام) را به عنوان خلیل انتخاب کرد نه به خاطر نیاز به دوستی با او بود بلکه به این خاطر بود که ابراهیم (علیه‌السّلام) بنده مفید پروردگار و کوشا در راه رضای او بود.
دلایل روایی خلیل‌الله بودن حضرت ابراهیم
اما درباره این که ابراهیم علیه‌السّلام به چه دلایلی، خلیل الله شد در روایات به علل مختلفی اشاره شده است که نمونه‌ای از آن در روایت فوق مورد اشاره قرار گرفت.
در روایت دیگری از امام رضا (علیه‌السّلام) می‌خوانیم:
«اِنَّمَا اتَّخَذَ اللَّهُ اِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا لِاَنَّهُ لَمْ یَرُدَّ اَحَداً وَ لَمْ یَسْاَلْ اَحَداً قَطُّ غَیْرَ اللَّهِ تَعَالَی»
«خداوند، ابراهیم (علیه‌السّلام) را به عنوان خلیل خود انتخاب کرد زیرا هرگز تقاضا کننده‌ای را محروم نساخت و هیچ گاه از کسی غیر از خدا، تقاضایی نکرد.»
سایر عللی که در روایات مورد اشاره قرار گرفته است، عبارتند از:
کثرت سجود، اطعام گرسنگان، نماز در دل شب و کوشا بودن در راه اطاعت پروردگار.
حضرت ابراهیم(ع) با این دو عمل خلیل الله شد
عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ مَا اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِیمَ خَلِیلًا إِلَّا لِإِطْعَامِهِ الطَّعَامَ وَ صَلَاتِهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ.
جابربن عبدالله انصاری می گوید، شنیدم، پیامبر (ص) می فرمود: خداوند ابراهیم را به دوستى نگرفت، مگر به خاطر اطعام مردم و نماز خواندنش در شب، وقتی که همه مردم در خوابند.
علل الشرائع: ج 1، ص 35.
