با وارد شدن به نیمه دوم مرداد به برگزاری هفدهمین جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی تهران مبارک نزدیک می شویم؛ جشنواره ای که برای سومین دوره متوالی مرضیه برومند هنرمند نام آشنای سینما، تئاتر و تلویزیون را به عنوان دبیر همراه خود دارد.
اما دوره هفدهم جشنواره قرار است در شرایطی برگزار شود که جامعه تحت فشار اقتصادی قرار گرفته و اجرای فعالیت ها و برگزاری رویدادهای هنری سخت تر از پیش شده است. مرضیه برومند در گفتگویی از دیدگاه خود درباره اهمیت فعالیت های هنری در وضعیت کنونی جامعه سخن گفت و اینکه هنرمندان بر خلاف عده ای از سیاسیون که به فکر مردم و جامعه نیستند، باید روحیه مردم را بالا ببرند.
در بخش اول این گفتگو درباره ارزیابی سطح کیفی جشنواره تئاتر عروسکی تهران مبارک در سه دوره ای که مرضیه برومند دبیری آن را عهده دار است و همچنین ضرورت برگزاری این جشنواره در شرایط اقتصادی و وضعیت سخت معیشتی مردم صحبت شد.
در ذیل بخش اول این گفتگو آمده است:
* ۲ دوره گذشته جشنواره با دبیری شما برگزار شد، حال به دوره سوم حضور شما در این رویداد هنری رسیده ایم. ارزیابی خودتان از جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی و جایگاه کیفی آن چیست؟
-همیشه خودم منتقد عملکرد خودم بوده ام و این رفتار نمایشی نیست زیرا توقع زیادی از خودم و مجموعه های مربوط به خود دارم. به زعم هنرمندان و فعالان تئاتر عروسکی ۲ دوره گذشته جشنواره و حال که به دوره سوم جشنواره با دبیری من رسیده ایم، مسیر خوبی را طی کرده ایم که این امر دلایل متعددی دارد مثلا یکی از دلایل آن نزدیکی ستاد جشنواره با بدنه تئاتر عروسکی است.
ما سیاست هایی هم در این راستا پیاده کردیم تا ستاد برگزاری جشنواره و بدنه تئاتر عروسکی بیشتر همدیگر را بشناسند و سعی کردیم بدانیم گروه ها چگونه تمرین می کنند و مشکلاتشان چیست و در حد توان و بضاعت خودمان این مشکلات را برطرف کنیم؛ به ویژه در سایر شهرها تا تمرکززدایی انجام شود و عدالت را برقرار کنیم.
جشنواره ما رقابتی نیست و تنها انتخاب نهایی برای حضور در جشنواره مانند رقابت است ولی در همین شرایط هم رقابت فشرده است و به همین دلیل عده ای از کارگردان ها با کارهای خوب شان پذیرفته نمی شوند که این امر نشان دهنده این است که کیفیت جشنواره و آثار ارتقا پیدا کرده است. غیر از اینکه این موضوع را مدیون تلاش بچه های ستاد جشنواره و خودم می دانم، در درجه اول مدیون ایثارگری، مسئولیت پذیری، عشق و همت همه خانواده نمایش عروسکی می دانم.
تئاتر در کل بازده ای ندارد و وقتی از واژه عروسکی برای آن استفاده می کنند با آن به گونه ای برخورد می شود که گویی کارهایی بسیار کودکانه است و در نظر کسانی که تصمیم گیرنده هستند و بودجه را اختصاص می دهند، نازل می شود، البته کارهای کودکانه نیز در جای خود قابل احترام است زیرا خیلی کارهای عمیق با مفاهیم فلسفی و اجتماعی خیلی خوب در حوزه تئاتر عروسکی کار شده و امسال هم تعداد این کارها بیشتر است. البته توقع من همه در حوزه های هنر بیش از این است زیرا حق مردم بیشتر از این چیزی است که ما به آن ها عرضه می کنیمخیلی کارهای عمیق با مفاهیم فلسفی و اجتماعی در حوزه تئاتر عروسکی کار شده و امسال هم تعداد این کارها بیشتر است.
توقع من در حوزه های هنر بیش از این است زیرا حق مردم بیشتر از این چیزی است که ما به آنها عرضه می کنیم و همیشه گفته ام که ما برای مردم و مخاطب کار می کنیم. مواقعی که فعالان تئاتر عروسکی گلایه می کنند که اداره کل هنرهای نمایشی باید هنرمند را تأمین کند من موافق نیستم زیرا مسئولیت اداره کل هنرهای نمایشی این است که مخاطب را در نظر بگیرد و برای مخاطب خوراک مناسب فرهنگی در زمینه تئاتر فراهم کند.
تحقیقاتی که ما در ۳ دوره جشنواره تئاتر عروسکی تهران مبارک انجام دادیم تأثیر خوبی به همراه داشت به عنوان مثال همین ۲ مرحله ای شدن انتخاب آثار. در مرحله اول مشورت کردن داورها در جایگاه استاد با هنرمندان شرکت کننده تأثیر بسیار خوبی در بالا بردن سطح کیفی آثار داشت و من به شما قول می دهم که امسال جشنواره تئاتر عروسکی میزبان آثار بسیار با کیفیت تری است.
* برخی هنرمندان بدون اینکه به اثرشان فکر کنند صرف حضور در جشنواره اثری را تولید می کنند. شما همیشه منتقد این روند بودید زیرا برقراری ارتباط با مخاطب برایتان بسیار مهم بود. این وضعیت در این دوره از جشنواره چگونه است؟
-به نظر من شرایط بهتر شده است البته این اشکالی است که ما در تئاترمان با آن مواجه هستیم و اکثر آثارمان پخته نیستند و به نوعی جا نیفتاده اند. مشکلی که در اکثر تئاترهای عروسکی وجود داشت این بود که درام شان شکل نمی گرفت. به هر حال امیدوارم امسال آخرین سالی باشد که کارها بدون سپری کردن اجرای عمومی وارد جشنواره می شوند.
* این موضوع هم همیشه دغدغه شما بوده است.
-البته من دلم می خواهد که جشنواره تئاتر عروسکی با جشنواره تئاتر فجر ادغام شود زیرا از نگاه من تئاتر عروسکی و سایر گونه ها با هم یکی هستند زیرا تئاتر، تئاتر است. برگزاری جشنواره تخصصی خیلی خوب است ولی این امر نباید بهانه ای برای جشنواره تئاتر فجر شود که بگوید این کار عروسکی است و نباید در جشنواره تئاتر حضور پیدا کند. ما چند کار در این دوره از جشنواره داریم که اگر در جشنواره تئاتر فجر نیز حضور پیدا کنند قطعا جایزه خواهند گرفت.
ما در فراخوان این دوره و دوره گذشته جشنواره تئاتر عروسکی تهران مبارک اعلام کردیم که اگر هنرمندی اثری آماده دارد نیز می تواند مورد قضاوت قرار گیرد و تعدادی از آثاری که در این دوره از جشنواره پذیرفته شدند، کارشان را بدون ارتباط با ما تولید کرده بودند. هنرمندان باید از زمان میان برگزاری جشنواره تئاتر عروسکی تهران مبارک که به صورت دوسالانه برگزار می شود، استفاده مفید را داشته باشند تا اثری با کیفیت تولید کنند.
من دلم می خواهد که جشنواره تئاتر عروسکی با جشنواره تئاتر فجر ادغام شود زیرا از نگاه من تئاتر عروسکی و سایر گونه ها فرقی با هم ندارند زیرا تئاتر، تئاتر استوقتی گروه ها در انتظار انتشار فراخوان می مانند زمان یک ساله میان برگزاری هر دوره از جشنواره را از دست می دهند و فرصت کمی برای تولید اثر دارند در حالی که ۲ سال فرصت داشتند.
* این روزها شرایط اقتصادی مردم چندان مناسب نیست. از دیدگاه شما که همیشه اهمیت خاصی برای دنیای عروسک ها قائل هستید، جشنواره تئاتر عروسکی در شرایط فعلی اجتماعی چه تأثیری می تواند روی مردم و مخاطب داشته باشد؟
-این روزها بحث اغلب حوزه هایی که در زمینه فرهنگی و هنری با مردم سر و کار دارند، بحث معیشت و شرایط اقتصادی است. این بحث تنها منحصر به حوزه تئاتر عروسکی و جشنواره تئاتر عروسکی نیست مثلا چند روز پیش به همراه آقای رضاداد و آقای ایل بیگی برای برنامه ریزی جشنواره فیلم های کودکان و نوجوانان در اصفهان بودم که در آنجا هم این بحث بود که الان شرایطی بحرانی را سپری می کنیم که فشار روی مردم و مسئولان زیاد است و نوسانات ارز معیشت مردم را هدف گرفته و به لحاظ روانی مردم را از هر سطحی از طبقه اجتماعی به هم ریخته است و مطرح شد که در این شرایط برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری چقدر ضرورت دارد.
همه ما می دانیم که برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری ضرورت دارد و من با اصرار می گویم که برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری در حال حاضر ضرورت دارد و نباید بگذاریم جناح های سیاسی از این قضایا برای ضربه وارد کردن به هم سوءاستفاده کنند.
زمانی که «خونه مادر بزرگه» را می ساختم هیچوقت فکر نمی کردم که ۳۰ تا ۳۵ سال بعد نسلی که خود پدر یا مادر شده اند، بیایند و به من بگویند ما وحشت جنگ و موشک باران را با «خونه مادر بزرگه» پشت سر گذاشتیم و این مجموعه به ما آرامش داد. از «مدرسه موش ها» کسی چنین خاطره ای را نمی گوید زیرا در اوایل دوران جنگ پخش می شد ولی «خونه مادر بزرگه» حال و هوایش برای من هم جذاب است زیرا یادم نمی رود که این مجموعه را در زمان موشک باران و با چه مشکلاتی در شبکه ۲ آماده کردم.
اکثر کارهای هنری در زمان جنگ با همین شرایط تولید می شدند و روی مردم نیز تأثیر گذاشت و بازتابش را امروز می بینیم. از کجا معلوم که بازتاب تولید آثار هنری در این شرایط پرفشار و سخت را بعدها نبینیم؟ یعنی بعدها متوجه شویم که با این کارهایمان چقدر به مردم کمک کردیم و روحیه دادیم. سیاسیون به جای اینکه در چنین شرایط پرفشاری با مردم مهربان تر باشند، بیشتر آنها را آزار می دهند و سعی نمی کنند که همدلی، اتحاد، با هم بودن و نشاط را در بین مردم بیشتر کند.
اکثر کارهای هنری در زمان جنگ با همین شرایط تولید می شدند و روی مردم نیز تأثیر گذاشت و بازتابش را امروز می بینیم. از کجا معلوم که بازتاب تولید آثار هنری در این شرایط پرفشار و سخت را بعدها نبینیم؟در زمان جنگ در جبهه های جنگ به سربازان روحیه می دادند تا توان مبارزه را از دست ندهند و در حال حاضر باز هم به نوعی در شرایط جنگی به سر می بریم و نیاز داریم که روحیه خود و به ویژه بچه هایمان را حفظ کنیم. من معتقدم الان جامعه ما بیشتر نیاز به امید دارد و وظیفه هنرمندان است که در کنار اعتراض به اینکه چرا دولت برخلاف کسانی که ارز و سکه خریداری کردند ماجرای این ترامپ دیوانه را پیش بینی نکرد، باید به لحاظ معنوی مردم را حمایت کنند. وظیفه حمایت مالی بر عهده دولت است زیرا ابزار این حمایت در دستان دولت است ولی حمایت معنوی از سوی جامعه هنری صورت می گیرد زیرا ابزار آن را دارد.
خلاصه اینکه ما با همه مشکلات و تاثیر تورم و گرانی و کمبود بودجه سعی می کنیم که جشنواره خوبی را برگزار کنیم.
* شما علاوه بر مسئول بودن در قبال مخاطب، مسئولیت هنرمندان حاضر در جشنواره را هم پذیرفته اید تا در شرایط فعلی که روند تولید تئاتر سخت شده است، روحیه آنها را هم حفظ کنید.
-بله چون این هنرمندان هستند که برای بالا بردن روحیه مردم کار تولید می کنند بنابراین مواظب هستم تا هنرمندان به بهانه گرانی، کیفیت را پایین نیاورند. در حوزه تئاتر عروسکی کمک هزینه ها بسیار پایین است و هنرمندان دستمزدی ندارند و هزینه های تولید هم بالا است ولی تأکید من به هنرمندان این است که از هزینه های غیرضروری در این شرایط صرفنظر کنند. در بخش خارجی هم تعداد گروه های دعوت شده را به حداقل رساندیم و سعی کردیم از گروه هایی دعوت کنیم که دستمزد نمی خواهند یا حداقل دستمزد را دریافت می کنند.
ما خودمان را با شرایط اقتصادی هماهنگ می کنیم ولی اینکه عده انگشت شماری بگویند که در این شرایط تئاتر به درد ما نمی خورد، به حرف شان اصلا گوش نمی دهیم. ما کارمان فرهنگی و هنری است و کار خودمان را انجام می دهیم و بهتر است فلان آقایی که این حرف را می زند برود کار خود را به درستی انجام دهد زیرا شرایط فعلی ناشی از عملکرد نادرست همان آقایان است.
* به هر حال ایستادن پای تئاتر در چنین شرایط مالی، بسیار سخت است.
-برای ما سال ها است که شرایط مالی بسیار سخت است و این شرایط جدید نیست. تئاتر در اوج بریز و بپاشش هیچی نداشته است. ما به این وضعیت عادت داریم و حالا نیز احساس مسئولیت بیشتری می کنیم برای اینکه شاداب نگه داشتن روحیه جامعه بسیار مهم است، ما می خواهیم به جامعه این را منتقل کنیم که اگر همدل باشیم و دستمان در دست یکدیگر باشد می توانیم از این شرایط عبور کنیم. آقایان دولتی و مسئولان مملکتی هم نباید در این شرایط به مردم فشار وارد کنند بلکه باید با مردم مهربان تر باشند.
آیا دست اندرکاران محیط زیست که شرایط محیط زیستی فعلی را طی سال های گذشته پیش بینی کرده و هشدار دادند کار اشتباهی کردند که گفتند سدسازی های بی رویه و برخی اقدامات به محیط زیست آسیب می زند؟
من عمیقا متأسفم که در این شرایط ما همچنان چوب عده ای معدود و اقلیت را می خوریم که نمی دانم به چه دلیلی به جامعه و کشور بی تفاوت هستند.
* جشنواره تئاتر عروسکی در مقطعی برگزار می شود که می تواند روحیه و نشاطی را به مخاطب منتقل کند. یکی از اقدامات شما کارناوال شادپیمایی عروسکی بود که برای خانواده و مردمی که نظاره گر آن هستند بسیار تأثیرگذار بود. در این دوره شادپیمایی چگونه خواهد بود؟
-امسال قصدم این بود که از میدان ولیعصر به سمت پایین این شادپیمایی را انجام دهیم ولی به دلیل بستن مسیر بی آر تی کار سختی بود و در عین حال مشکلات مالی نیز داشتیم. شهرداری در بخش بوستان آب و آتش که در اراضی عباس آباد واقع است، به ما پیشنهاد داد که شادپیمایی را در آن بوستان برگزار کنیم و ما هم استقبال کردیم. قرار است در ۳۱ مرداد این برنامه انجام شود و برنامه ریزی وسیعی را انجام داده ایم و فکر می کنم آنجا هم مراسم خوبی به همراه مردم اتفاق بیفتد.
* متأسفانه تئاتر از نگاه مدیران و مسئولان جایگاه خاصی ندارد و انگشت شمار هستند مدیران و مسئولانی که تئاتر را بشناسند و دغدغه آن را داشته باشند. این وضعیت برای تئاتر عروسکی بسیار سخت تر است، چقدر برنامه ریزی های شما به دلیل همین نگاه ها محدود می شود؟ به عنوان مثال درباره همین شادپیمایی که اشاره کردید.
-فکر نمی کنم اگر برای شادپیمایی از میدان ولیعصر تا تئاتر شهر اقدام می کردیم مشکلی پیش می آمد. فکر می کنم در بخش اعظمی با ما همکاری می شد ولی من و همکارانم در ستاد فکر کردیم که برگزاری برنامه در بوستان آب و آتش تجربه خوبی است و چون همزمان با عید قربان برگزار می شود می تواند فضای جشن گونه بیشتری را در آن مکان داشته باشد.
شاید پروسه سخت تری را برای هماهنگی با اتوبوسرانی و نیروهای امنیتی برای برگزاری شادپیمانی از میدان ولیعصر تا تئاتر شهر طی می کردیم ولی گمان نمی کنم که مانعی برای این کار وجود می داشت. امیدوارم سال آینده مردم دل خوشتر و اقتصاد مناسب تر داشته باشند و هر کسی که دبیر جشنواره می شود با وضعیت بهتری این شادپیمایی را برگزار کند چون به طور قطع آخرین دوره ای است که دبیری جشنواره تئاتر عروسکی را بر عهده دارم.
* چرا به طور قطع تصمیم دارید در دوره بعد جشنواره تئاتر عروسکی حضور نداشته باشید؟
-چون دبیری سه دوره پیاپی در جشنواره تئاتر عروسکی کافی است و بهتر است نیرویی جوان وارد شود. کارهایی که در توانم بود در این سه دوره انجام دادم و امیدوارم جشنواره های بعدی با کیفیت بالاتری برگزار شود.
